Η ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΙΑ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΑΝΑΡΓΥΡΩΝ ΚΟΣΜΑ ΚΑΙ ΔΑΜΙΑΝΟΥ ΣΤΗΝ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΤΕΧΝΗ

Παρουσίαση

Η ολοκλήρωση της παρούσας μελέτης δεν θα ήταν εφικτή χωρίς την καθοδήγηση και την βοήθεια του εισηγητή μου, ομότιμου καθηγητή στο Πανεπιστήμιο Αθηνών κ. Νικολάου Γκιολέ, ο οποίος παρακολούθησε την εργασία συμβάλλοντας στην «αρχιτεκτονική» της δομή και στην επίλυση επιμέρους ζητημάτων, που αναφύονταν κατά την πορεία της συγγραφής. Θεωρώ, επίσης, χρέος μου να ευχαριστήσω την ομότιμη καθηγήτρια κ. Σοφία Καλοπίση-Βέρτη και την επίκουρη καθηγήτρια κ. Βικτωρία Κέπετζη για τις ακριβοδίκαιες και πολύτιμες υποδείξεις τους στο τελικό στάδιο της εργασίας μου. Ιδιαίτερες ευχαριστίες οφείλω στην ιστορικό ομότιμη καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Κωνσταντίνα Μέντζου-Μεϊμάρη, η οποία από την επιλογή του θέματος της διδακτορικής διατριβής αυτοβούλως και με μεγάλη προθυμία μου προσέφερε συγγράμματα και σχετικά άρθρα, ενώ στην συνέχεια με τις ειδικές αγιολογικές της γνώσεις διάβασε το κείμενο, επιφέροντας ορισμένες αλλαγές και συμπληρώσεις. Ευχαριστώ, επίσης, θερμά τον καθηγητή βυζαντινής φιλολογίας κ. Σταύρο Κουρούση για τον ακριβή προσδιορισμό αμφίσημων όρων του αγιολογικού κειμένου, καθώς και για την συμβολή του στην ανάγνωση του έμμετρου βυζαντινού επιγράμματος στην βιογραφική εικόνα της Καστοριάς. [...] (Από τον πρόλογο του συγγραφέα)

Στο παρόν έργο η βυζαντινή τέχνη δεν λογίζεται υπό την στενή έννοια του όρου, δηλαδή δεν περιλαμβάνει μόνο τα έργα τέχνης που παρήχθησαν στο ανατολικό τμήμα της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας από την ίδρυση της πρωτεύουσάς της, της Κωνσταντινούπολης, μέχρι και την άλωσή της από τους Οθωμανούς, αλλά καλύπτει επιπλέον την καλλιτεχνική δραστηριότητα που αναπτύχθηκε και εκτός των εκάστοτε συνόρων της βυζαντινής αυτοκρατορίας σε περιοχές που τελούσαν υπό την πολιτιστική επιρροή της και οφείλεται είτε σε βυζαντινούς καλλιτέχνες είτε σε γηγενείς που είχαν αφομοιώσει την βυζαντινή παράδοση. Ως εκ τούτου, με χρονικό όριο τα μέσα του 15ου αιώνα έχουν συμπεριληφθεί στον κατάλογο επί παραδείγματι έργα παλαιορωσικής τέχνης, όπως επίσης και παραστάσεις προερχόμενες από σπηλαιώδεις ναούς της Κάτω Ιταλίας, όπου η βυζαντινή παράδοση εξακολουθεί να ακτινοβολεί για ικανό διάστημα και μετά την απόσυρση των βυζαντινών στρατευμάτων. Ο κατάλογος έχει συγκροτηθεί κατά χρονολογική σειρά με εγγραφές ομαδοποιημένες ανά υλικό και περιλαμβάνει σύντομη περιγραφή και βιβλιογραφία. Γνωρίζοντας εξ αρχής ότι η δημιουργία του καταλόγου φέρει εγγενώς το στοιχείο της ατέλειας, δεδομένης και της χρονικής ευρύτητας, καταβλήθηκε επίπονη προσπάθεια, ούτως ώστε να παρουσιάζει την καλύτερη δυνατή πληρότητα. [...] (Απόσπασμα από την εισαγωγή της έκδοσης)

Περιεχόμενα

ΠΡΟΛΟΓΟΣ
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
ΜΕΡΟΣ Α΄. Η ΙΑΤΡΙΚΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΣΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ
ΜΕΡΟΣ Β΄. ΟΙ ΑΓΙΟΙ ΑΝΑΡΓΥΡΟΙ ΚΟΣΜΑΣ ΚΑΙ ΔΑΜΙΑΝΟΣ ΚΑΙ ΟΙ ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ ΤΩΝ ΠΗΓΩΝ
Ι. ΟΙ ΒΙΟΙ
ΙΙ. ΟΙ ΣΥΛΛΟΓΕΣ ΤΩΝ ΘΑΥΜΑΤΩΝ
ΙΙΙ. Η ΤΙΜΗ
Οι άγιοι Ανάργυροι στη βυζαντινή γραμματεία
Οι ναοί και τα λείψανα των Αγίων Αναργύρων
Η προβληματική σχετικά με την τιμή των αγίων Αναργύρων και οι πρόδρομες μορφές λατρείας ιαματικών θεοτήτων
ΜΕΡΟΣ Γ΄. Η ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΙΑ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΑΝΑΡΓΥΡΩΝ ΚΟΣΜΑ ΚΑΙ ΔΑΜΙΑΝΟΥ
Ι. ΤΑ ΦΥΣΙΟΓΝΩΜΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΤΡΙΩΝ ΣΥΖΥΓΙΩΝ
Αραβική συζυγία
Ασιατική συζυγία
Ρωμαϊκή συζυγία
ΙΙ. Η ΕΝΔΥΜΑΣΙΑ
ΙΙΙ. ΤΑ ΙΑΤΡΙΚΑ ΕΞΑΡΤΗΜΑΤΑ
Ιατρικό σακίδιο
Κυλινδροειδής θήκη
Κιβωτίδιο ιατρικών εργαλείων
Πανδέκτης φαρμάκων
Άλλα αντικείμενα
IV. ΟΙ ΣΚΗΝΕΣ ΤΟΥ ΒΙΟΥ
ΑΡΑΒΙΚΗ ΣΥΖΥΓΙΑ
Το μαρτύριο
ΑΣΙΑΤΙΚΗ ΣΥΖΥΓΙΑ
Η γέννηση, η βάπτιση και η μαθητεία
Η θαυματουργική λήψη της χάριτος των ιάσεων
Η θεραπεία ποικίλων νοσημάτων
Η προσφορά των αυγών από την Παλλαδία
Η θεραπεία της καμήλου
Η κοίμηση των αγίων Κοσμά και Δαμιανού
Η θεραπεία του χωρικού που είχε καταπιεί φίδι
Η διάσωση της συζύγου του Μάλχου
Η θεραπεία του υδρωπικού
Η θεραπεία της γυναίκας που έπασχε στην μήτρα
Η θεραπεία του πάσχοντος από ελονοσία
Θαύματα που ταυτίζονται υποθετικά
Θαύματα επηρεασμένα από τον χριστολογικό κύκλο
ΡΩΜΑΪΚΗ ΣΥΖΥΓΙΑ
Η θαυματουργική λήψη της χάριτος των ιάσεων
Το μαρτύριο
ΜΕΡΟΣ Δ΄. Η ΘΕΣΗ ΑΠΕΙΚΟΝΙΣΗΣ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΑΝΑΡΓΥΡΩΝ
Μνημειακή τέχνη
Φορητές εικόνες
Χειρόγραφα
Μικροτεχνία
Κεραμική-γλυπτική
Μολυβδόβουλλα
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ:
ΠΑΛΑΙΟΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ:
I) ΨΗΦΙΔΩΤΑ
II) ΤΟΙΧΟΓΡΑΦΙΕΣ
III) ΕΙΚΟΝΕΣ
IV) ΜΙΚΡΟΤΕΧΝΙΑ
V) ΚΕΡΑΜΙΚΗ
ΜΕΣΟΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ:
I) ΨΗΦΙΔΩΤΑ
II) ΤΟΙΧΟΓΡΑΦΙΕΣ
III) ΕΙΚΟΝΕΣ
IV) ΧΕΙΡΟΓΡΑΦΑ
V) ΜΙΚΡΟΤΕΧΝΙΑ
VI) ΜΟΛΥΒΔΟΒΟΥΛΛΑ
VII) ΓΛΥΠΤΙΚΗ
ΥΣΤΕΡΟΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ:
Ι) ΤΟΙΧΟΓΡΑΦΙΕΣ
ΙΙ) ΕΙΚΟΝΕΣ
ΙΙΙ) ΧΕΙΡΟΓΡΑΦΑ
ΙV) ΜΙΚΡΟΤΕΧΝΙΑ
V) ΓΛΥΠΤΙΚΗ
SUMMARY
ΒΡΑΧΥΓΡΑΦΙΕΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΩΝ, ΛΕΞΙΚΩΝ ΚΑΙ ΣΕΙΡΩΝ
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΤΟΠΩΝ ΚΑΙ ΜΝΗΜΕΙΩΝ
ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΠΡΟΣΩΠΩΝ
ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΕΡΓΩΝ ΤΕΧΝΗΣ
ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΩΝ
ΠΡΟΣΘΗΚΕΣ
ΣΧΕΔΙΑ - ΕΙΚΟΝΕΣ