Η ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΤΡΑΠΕΖΟΥΝΤΟΣ

Παρουσίαση

Περί της Εκκλησίας Τραπεζούντος ουδεμία μέχρι τούδε εγράφη ειδική μονογραφία.
Οι την γενικήν ιστορίαν της Τραπεζούντος γράψαντες σοφοί, εκ μεν των ημετέρων οι δύο αοίδιμοι διδάσκαλοι της Τραπεζούντος και του Γένους Περικλής Τριανταφυλλίδης και Σάββας Ιωαννίδης και μετ' αυτούς ο αείμνηστος Κ. Παπαμιχαλόπουλος και ο καθηγητής Τρύφων Ευαγγελίδης, εκ δε των ξένων οι εν απαραμίλλω σοφία και πλούτω πηγών κυρίως περί την ιστορίαν της αυτοκρατορίας της Τραπεζούντος ενδιατρίψαντες Jac. Ph. Fallmerayer, G. Finlay και W. Miller πάντες ούτοι ελάχιστα, ως είναι επόμενον και ταύτα σποραδικώς περί της Εκκλησίας Τραπεζούντος εις τα ιστορικά αυτών συγγράμματα σημειούσι.
Μόνον περί των εν Τραπεζούντι μνημείων της εκκλησιαστικής τέχνης και αρχιτεκτονικής εγράφησαν μελέται εν μέρει μεν και υπό τύπον πληροφοριών υπό άλλων τε και δη του βοτανολόγου Tournefort, του Fallmerayer, του Hamilton, του Texier, του Lynch και του εγκρίτου καθηγητού της Θεολογικής Ακαδημίας της Πετρουπόλεως Ι. Σοκολώφ, εν γενικαίς δε γραμμαίς υπό του διακεκριμένου καθηγητού και σοφού Διευθυντού του εν Αθήναις Βυζαντινού Μουσείου Γ. Σωτηρίου και τέλος εν λεπτομερεία και συστηματικώς υπό του διασήμου ιστοριοδίφου και θρησκειολόγου Franz Cumont και των σοφών ερευνητών και συγγραφέων της Βυζαντινής τέχνης Millet, J. Strygowski, N. Baklanov, N. Brounov, M. Alatov, N. Protassov, D. Talbot Rice, P. B. Bezobrazov και F. H. Uspenski.
Όσα δε ο φιλόπονος ερευνητής της μεσαιωνικής ημών ιστορίας Ματθαίος Παρανίκας περί της Εκκλησίας της Τραπεζούντος και των μνημείων αυτής εν λόγοις και εν άρθροις έγραψεν είναι κυρίως ειπείν σημειώματα εκ της ιστορίας της Εκκλησίας Τραπεζούντος. Ο δε σοφός καθηγητής του εν Αθήναις Εθνικού Πανεπιστημίου Ν. Βέης περί εν μόνον κεφάλαιον της Ιστορίας της Εκκλησίας Τραπεζούντος ησχολήθη, περί τας επισκοπάς αυτής και τον τοπογραφικόν αυτών καθορισμόν εν οις πειράται να συμπληρώση ή διορθώση τον H. Gelzer. Ομοίως και ο εκ των διακεκριμένων καθηγητών του εν Θεσσαλονίκη Πανεπιστημίου Ι. Παπαδόπουλος και αυτός περί εν κεφάλαιον της ιστορίας της Εκκλησίας της Τραπεζούντος ενδιατρίβει, την εν ταις Ι. Μοναίς της Τραπεζούντος Σχολήν Θετικών Επιστημών.
Η έλλειψις αύτη πλήρους μονογραφίας της Εκκλησίας Τραπεζούντος ήγαγεν ημάς εις την παρούσαν μελέτην.
Εν τη μελέτη ταύτη πλην των εν αυτή αναγραφομένων και τύποις εκδοθέντων βοηθημάτων και πηγών ελάβομεν υπ' όψιν και ανεκδότους χειρογράφους πηγάς όσαι τούτων κατέστησαν ημίν προσιταί [...]. (Από τον πρόλογο της έκδοσης)

Περιεχόμενα

1. Πρόλογος
2. Βιβλιογραφία
3. Γεωγραφική Τοπογραφική και Ιστορική Επισκόπησις του Πόντου και ιδία της Επαρχίας Τραπεζούντος
-Η επαρχία Τραπεζούντος και όλος ο Πόντος μέρος της καθ' ημάς Ανατολής - Όρια της καθ' ημάς Ανατολής - Όρια Πόντου - Όρια Κολχίδος - Περατεία - Ποταμοί Πόντου - Ποταμοί Κολχίδος - Ποτάμια Πόντου - Ποτάμια Κολχίδος - Φύλα Πόντου - Φύλα Κολχίδος - Επιδρομή Κιμμερίων και Σκυθών και μετάστασις φύλων - Ελληνικαί αποικίαι - Πόντος και Κολχίς υπό τους Ασσυρίους, Πέρσας, αυτόνομοι, υπό τους Μιθριδάτας, Ρωμαίους - Επαρχίαι Πόντου
-Πόλεις και Κώμαι Πόντου Πολεμωνιακού - Νεοκαισάρεια - Κόμανα τα Ποντικά - Τραπεζούς. Ιστορική επισκόπησις - Τοπογραφική περιγραφή - Φύσις και κλίμα - Ακμή - Κώμαι και Πόλεις νοτίως Τραπεζούντος - Πόλεις Μεγάλης Αρμενίας - Πόλεις Μικράς Αρμενίας - Πόλεις και κώμαι δυτικώς της Τραπεζούντος - Πόλεις και κώμαι ανατολικώς Τραπεζούντος
-Πόλεις Κολχίδος - Πόλεις Περατείας - Η Μαύρη Θάλασσα λίμνη Ελληνική
4. Θρησκεία και Πολιτισμός
-Διάφορος κατά τα διάφορα φύλα θρησκεία, γλώσσα, πολιτισμός - Θρησκεία και πολιτισμός πόλεων Πόντου Πολεμωνιακού και Κολχίδος. Νεοκαισάρεια. Θεότητες Ελληνικαί. Λατρεία Μηνός Φαρνάκου. Αποθέωσις αυτοκρατόρων Ρώμης. Αρχιερεύς - Κόμανα τα Ποντικά. Θεότητες Ελληνικαί. Αναΐτις και Μα. Εορταί, τελεταί και ναός Αναΐτιδος. Αρχιερεύς - Ακιλεσηνή (Ερζιγκιάν). Λατρεία Αναΐτιδος και η μείζων περί αυτήν ακολασία - Κερασούς, Ελληνικαί Θεότητες - Φάσις Κολχίδος. Φασιανή Θεός
-Τραπεζούς. Ελληνικαί Θεότητες. Μίθρας. Μιθρεία. Μιθράκανα - Μιθρείον εν Τραπεζούντι. Τοπογραφία αυτού - Θρησκεία και τελεταί Μίθρα. Το Ελληνικόν πνεύμα και μέτρον
5. Ίδρυσις της Εκκλησίας Τραπεζούντος και εξάπλωσις αυτής
Εκχριστιανισμός φύλων Πόντου και Κολχίδος - Ο απόστολος Ανδρέας - Το σπήλαιον του αποστόλου Ανδρέου εν Τραπεζούντι - Γρηγόριος ο θαυματουργός - Σπουδαί - Επιστολή Ωριγένους - Το έργον του Γρηγορίου εν Νεοκαισαρεία και τω Πολεμωνιακώ Πόντω - Ο μάρτυς Ευγένιος και οι συναθληταί αυτού - Θρίαμβος του χριστιανισμού εν Τραπεζούντι - Εκχριστιανισμός και εκπολιτισμός των Τζάνων - Εκχριστιανισμός και εκπολιτισμός των Κολχικών φύλων
6. Μητρόπολις και επισκοπαί
-Η Εκκλησία Τραπεζούντας μία "των κατά Πόντον Εκκλησιών" - Άμαστρις μητρόπολις - Η Νεοκαισάρεια μητρόπολις Πόντου του Πολεμωνιακού - Η επαρχία Πόντου Πολεμωνιακού - Η Καισαρεία Καππαδοκίας Α' πρωτεύουσα της Ποντικής διοικήσεως - Η επισκοπή Τραπεζούντος τιμάται εις μητρόπολιν
-Επισκοπαί της μητροπόλεως Τραπεζούντος - Τοπωνύμια και τοπογραφία αυτών. Επισκοπή Χαλαίου ή Χαχαίου (Κελκέτ ή Κελκίτ) - Επισκοπή Βιζάνων (Τερτζάν) - Επισκοπή Χάντιερζ (Ερζιγκιάν) - Επισκοπή Σακάβου (Τζινήση) - Επισκοπή Φασιανής (Πασέν) - Επισκοπή Παΐπερ (Μπαϊμπούρτ) - Επισκοπή Λερίου - Επισκοπή Χεριάνων - Επισκοπή Ολνούτην - Επισκοπή Μανανάλεως - Επισκοπή Αυδάκου ή Ανδάκων - Επισκοπή ο το Χαβτζίτζιν ή ο του Χαντζίτζη - Πύκνωσις των επισκοπών - Επισκοπή του Μεσουνή - Επισκοπή του Σερμάτζου - Επισκοπή Ζαρινάκων - Επισκοπή Χαμάτζουρ - Επισκοπή Κεραμέως ή Κεραμέων - Επισκοπή Σατάλων
-Τοπωνύμια και τοπογραφία των 4 επισκοπών της μητροπόλεως Φάσιδος. Επισκοπή Ζιγάνεω ή Ζιγανέων - Επισκοπή Πετρών ή Πέτρων - Επισκοπή Ροδοπόλεως - Επισκοπή Σαϊσηνών
-Προσωρινή διοίκησις ερημωθεισών Εκκλησιών
Τάξις και τίτλοι του μητροπολίτου Τραπεζούντος - Η εν έτει 1260 πατριαρχική του Νικηφόρου Β΄ και συνοδική πράξις περί των προνομίων του μητροπολίτου Τραπεζούντος
7. Πνευματική κίνησις και ζωή [...]
8. Μνημεία Ελληνικής χριστιανικής τέχνης
9. Η Εκκλησία Τραπεζούντος μετά την άλωσιν (1461-1923)
10. Επισκόπησις της μετά την άλωσιν ζωής της Εκκλησίας Τραπεζούντος
11. Προσθετέα
12. Χρονολογικός πίναξ των επισκόπων και μητροπολιτών Τραπεζούντος καταρτισθείς επί τη βάσει της παρούσης περί Εκκλησίας Τραπεζούντος μελέτης
13. Πίναξ των εν τη επαρχία Τραπεζούντος πόλεων, κωμοπόλεων, χωρίων, του αριθμού οικογενειών, ναών και σχολείων συμφώνως προς την εν έτει 1913-1914 υπό της μητροπόλεως Τραπεζούντος γενομένην στατιστικήν απογραφήν
14. Αναλυτικός πίναξ του όλου πληθυσμού της [...]