ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΚΕΝΤΗΜΑΤΑ

Παρουσίαση

Το κέντημα, από τους σημαντικότερους και πιο διακοσμητικούς κλάδους της ελληνικής χειροτεχνίας, το χαρακτηρίζουν τα πλούσια παραδοσιακά στοιχεία μιας πανάρχαιας κληρονομιάς που εκφράζεται με μια εξαιρετικά μεγάλη ποικιλία στα σχέδια των θεμάτων και την τεχνική της επεξεργασίας τους. Την ποικιλία αυτή ερμηνεύουν οι διαφορές που παρουσιάζει κατά τόπους το κλίμα, τα ήθη, τα έθιμα και οι παραδόσεις, οι συνθήκες που επικρατούσαν τότε στην επικοινωνία των κατοίκων καθώς και οι αναπόφευκτες εξωτερικές επιδράσεις, αποτέλεσμα της γεωγραφικής θέσεως που κατέχει η Ελλάδα ανάμεσα στην Ανατολή και τη Δύση. Η Ανατολή πλουτίζει την ελληνική φαντασία από την αρχαιότητα κιόλας κι εξακολουθεί να της προσφέρει διακοσμητικά θέματα σε όλη τη διάρκεια της Βυζαντινής εποχής. Οι δυτικές επιρροές εμφανίζονται από την περίοδο της Φραγκοκρατίας και μετά (1204). Τόσο τα ανατολικά όσο και τα δυτικά στοιχεία εντοπίζονται όμως αφομοιωμένα μέσα στον ιδιαίτερο τοπικό χαρακτήρα που παρουσιάζουν τα κεντήματα της κάθε περιοχής.
Τα ελληνικά κεντήματα χαρακτηρίζονται από ένα σεβασμό στην αυστηρή διατήρηση των σχεδίων και της βελονιάς, που επαναλαμβάνονται σταθερά από γενιά σε γενιά μέσα στην ίδια γεωγραφική περιοχή, ακόμα και στο ίδιο χωριό. Δεν είναι έτσι δύσκολο να προσδιοριστεί η προέλευσή τους. Πολλές φορές ωστόσο κεντήματα μιας περιοχής, φερμένα με τις προίκες των γυναικών, απαντούν και σε άλλους γεωγραφικούς χώρους. Στην καινούργια τους πατρίδα τα κεντήματα αυτά αποτελούν πρότυπα για αντιγραφή.
Σύμφωνα με σκόρπιες περιγραφές ξένων περιηγητών και με πληροφορίες που παρέχουν τα προικοσύμφωνα, φαίνεται ότι το κέντημα άνθιζε στον ελληνικό χώρο από τα πρώτα χρόνια της Τουρκοκρατίας, κυρίως όμως ανάμεσα στο 17ο και 19ο αιώνα. Ελάχιστα είναι ωστόσο τα χρονολογημένα παραδείγματα, πράγμα που δυσκολεύει τη χρονολόγηση μεγάλου αριθμού κεντημάτων σε ελληνικά και ξένα Μουσεία και που ο ακριβέστερος χρονικός τους εντοπισμός θα πρέπει να αναζητηθεί γύρω στο 18ο και στις αρχές του 19ου αιώνα.
Τα ελληνικά κεντήματα κατατάσσονται σε δυο μεγάλες κατηγορίες: τα αποκλειστικά γυναικεία δημιουργήματα της οικιακής τέχνης και εκείνα που οφείλονται στην αναπτυγμένη τότε εργαστηριακή βιοτεχνία, κυρίως τα χρυσοκεντήματα σε ιερατικά άμφια και σε ανδρικές και γυναικείες φορεσιές. Οι συλλογές του Μουσείου Μπενάκη είναι από τις πλουσιότερες σε κεντήματα και των δύο κατηγοριών το βιβλίο αυτό σκοπεύει την παρουσίαση μερικών από τα πιο εκλεκτά και αντιπροσωπευτικά δείγματα της πρώτης.
Η καλλιέργεια του λιναριού και του βαμβακιού ήταν πολύ διαδεδομένη στην Ελλάδα η παραγωγή όμως του μεταξιού που είχε αναπτυχθεί ιδιαίτερα στη βυζαντινή εποχή, συνεχίζεται και κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας στην Πελοπόννησο, τη Θήβα, τη Θράκη και τα νησιά. Το μετάξι παράγεται σε μεγάλες ποσότητες και στηρίζει σημαντικά το εξαγωγικό εμπόριο. Ό,τι περίσσευε στον παραγωγό ήταν για να καλύψει τις οικογενειακές ανάγκες της κατασκευής των κεντημάτων, που ήταν τότε απαραίτητα στοιχεία της προίκας των κοριτσιών. Από τις αρχές του 19ου αιώνα και, κυρίως, με τους Αγώνες του 1821 η παραγωγή αρχίζει να παρακμάζει και το μετάξι λιγοστεύει σταδιακά. Οι γυναίκες δεν έχουν πια την απαραίτητη πρώτη ύλη για τα κεντήματά τους, ούτε και τις οικονομικές δυνατότητες να την αποκτήσουν. Έτσι σταματά το κέντημα της προίκας και η τέχνη του σβύνει με τον καιρό.
Τα κεντήματα της κατηγορίας που θα μας απασχολήσει διαιρούνται σε δυο μεγάλες ενότητες: α) στα στολιστικά του σπιτιού, σεντόνια, μαξιλάρια, κουρτίνες, κρεβατόγυροι, πετσέτες και β) στα κεντήματα της φορεσιάς που γίνονται πάνω στα ποκάμισα, στα κεφαλομάντηλα και στις ποδιές. [...] (Από την έκδοση)