Οι ναυτικές πολιτείες της Ιταλίας και η ανατολική μεσόγειος

Παρουσίαση

Η πολιτική διάσπαση της ιταλικής χερσονήσου κατά τον Μεσαίωνα ευνόησε την ανάπτυξη των πόλεων με διοικητική και οικονομική αυτονομία. Ορισμένες από αυτές εξελίχθηκαν σε σημαντικά κέντρα με κρατική οντότητα που όχι μόνο επιβλήθηκαν στην περιοχή αλλά και διεκδίκησαν μερίδιο κυριαρχίας στον ευρύτερο χώρο της χερσονήσου. Ανάμεσα στις ιταλικές πόλεις που έμελλαν να αναδειχθούν σε ισχυρές πολιτικές και οικονομικές δυνάμεις διακρίνονται η Αμάλφη στην Καμπανία της νότιας Ιταλίας, η Πίζα στην Τοσκάνη, η Γένουα στη Λιγυρία και η Βενετία στη λιμνοθάλασσα του μυχού της Αδριατικής. Οι τέσσερις αυτές πόλεις αποκομμένες -με εξαίρεση τη χτισμένη στις όχθες του Άρνου Πίζα- από την ηπειρωτική ενδοχώρα έστρεψαν ενωρίς το ενδιαφέρον τους προς τη θάλασσα και σύντομα αναδείχθηκαν σε ισχυρές και ανταγωνιστικές ναυτικές δυνάμεις που διεκδίκησαν με σκληρή αντιπαράθεση και ένοπλες συγκρούσεις την κυριαρχία στις μεγάλες εμπορικές γραμμές της Μεσογείου και του Ευξείνου Πόντου. Χάρη στο διαμετακομιστικό εμπόριο των πολύτιμων προϊόντων της Ανατολής και των παρευξείνειων χωρών συσσωρεύεται σημαντικός πλούτος στις πόλεις αυτές που αποβαίνουν κέντρα και ρυθμιστές της διεθνούς αγοράς. Η στρατιωτική και οικονομική εξασθένιση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας διευκόλυνε ακόμη περισσότερο την επικράτηση των ιταλικών ναυτικών πόλεων με την παροχή ειδικών προνομίων που εξασφάλιζαν την ελεύθερη και απαλλαγμένη από δασμούς εμπορική δραστηριότητα των Πιζάνων, Γενουατών και Βενετών στην Κωνσταντινούπολη και σε άλλα κέντρα της αυτοκρατορίας. Με την άμεση ή έμμεση εμπλοκή και την εκμετάλλευση της σταυροφορικής κίνησης η Πίζα, η Γένουα και η Βενετία πέτυχαν να διεισδύσουν στην ανατολική Μεσόγειο και να γίνουν οι ουσιαστικοί ρυθμιστές της οικονομικής κατάστασης. Οι εμπορικές εγκαταστάσεις που οι πόλεις αυτές πέτυχαν να δημιουργήσουν στην ανατολική Μεσόγειο και στον Εύξεινο, εξελίχθηκαν σε ισχυρές και αυτόνομες αποικίες. Ιδιαίτερα, μάλιστα, μετά την τέταρτη Σταυροφορία η Βενετία και σε μικρότερη κλίμακα η Γένουα θα καταλάβουν κυριαρχικά βυζαντινά εδάφη και θα εδραιώσουν το αποικιακό τους συγκρότημα. Αλλά και μετά την ανακατάληψη της Κωνσταντινούπολης η Αυτοκρατορία των Παλαιολόγων παρέμεινε ουσιαστικά δέσμια της οικονομίας των ιταλικών ναυτικών πόλεων και η βυζαντινή επικράτεια έγινε χώρος αμείλικτου ανταγωνισμού των ξένων οικονομικών συμφερόντων και πεδίο πολεμικών συγκρούσεων με αποτελέσματα επιζήμια για τον ελληνικό κόσμο.
Στην ανάδειξη των τεσσάρων ιταλικών ναυτικών πολιτειών και του ιστορικού ρόλου που αυτές διαδραμάτισαν στην ανατολική Μεσόγειο και στην ελληνική Ανατολή ιδιαίτερα απέβλεπε ο κύκλος επιστημονικών διαλέξεων που διοργάνωσε το Ερευνητικό Πρόγραμμα "Βυζάντιο και Δύση" του Ινστιτούτου Βυζαντινών Ερευνών του Ε.Ι.Ε. με τίτλο "Οι ναυτικές Πολιτείες της Ιταλίας -Αμάλφη, Πίζα, Γένουα, Βενετία- και η ανατολική Μεσόγειος". Ο κύκλος των διαλέξεων πραγματοποιήθηκε σε συνεργασία με το Ιταλικό Μορφωτικό Ινστιτούτο Αθηνών στο πλαίσιο των Ειδικών Μορφωτικών Εκδηλώσεων "Επιστήμης Κοινωνία" του Ε.Ι.Ε. στο Αμφιθέατρο του Ιδρύματος κατά το διάστημα από 10 Μάιου έως 7 Ιουνίου 2005. Έλληνες και Ιταλοί ειδικοί ιστορικοί κλήθηκαν να αναπτύξουν τα επί μέρους θέματα. Κατά τη διάρκεια του κύκλου των διαλέξεων λειτούργησε στο Αίθριο του Ε.Ι.Ε. έκθεση φωτογραφίας του Σέργιου Ν. Μοσχονά με τίτλο "Όνειρα, και οράματα στις εκβολές της Ιστορίας" με εβδομήντα πέντε φωτογραφίες από την ιστορική και τη σύγχρονη πραγματικότητα των τεσσάρων πόλεων που η λήψη τους πραγματοποιήθηκε ειδικά για την περίπτωση αυτή.
Ο τόμος που παρουσιάζεται σήμερα περιέχει τα επεξεργασμένα κείμενα των επιστημονικών αυτών διαλέξεων με την αντίστοιχη βιβλιογραφία και κοσμείται με φωτογραφίες του Σέργιου Μοσχονά. [...] (Από τον πρόλογο του επιμελητή)

Περιεχόμενα

Πρόλογος
Ν. Γ. ΜΟΣΧΟΝΑΣ, Οι ιταλικές ναυτικές πολιτείες και ο ρόλος τους στην Ανατολική Μεσόγειο
ΤΗΛΕΜΑΧΟΣ ΛΟΥΓΓΗΣ, Αμάλφη η πρώτη ναυτική δύναμη της Ιταλίας
ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΓΑΣΠΑΡΗΣ, Η Πίζα στον ύστερο Μεσαίωνα· το πολιτικό και κοινωνικό πλαίσιο
DUCCIO BALESTRACCI, Pisa e il mare nel Medioevo. Dal primo sviluppo alla dominazione fiorentina
DUCCIO BALESTRACCI, Η Πίζα και η θάλασσα στον Μεσαίωνα· από την πρώτη ανάπτυξη έως τη φλωρεντινή κυριαρχία (μετάφραση: Σέργιος Μοσχονάς)
ΑΓΓΕΛ ΝΙΚΟΛΑΟΥ-ΚΟΝΝΑΡΗ, Γένουα· διαμόρφωση της πολιτείας και εξωτερική πολιτική
LAURA BALLETTO, Genova e il Vicino Oriente nel tardo medioevo
LAURA BALLETTO, Η Γένουα και η Εγγύς Ανατολή κατά τον όψιμο Μεσαίωνα (μετάφραση: Σέργιος Μοσχονάς)
GIORGIO RAVEGNANI, Venezia bizantina
GIORGIO RAVEGNANI, Βυζαντινή Βενετία (μετάφραση: Κατερίνα Κυριακού)
ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ ΠΑΠΑΔΙΑ-ΛΑΛΑ, Ο ελληνοβρετανικός κόσμος (1204-1797)· θεσμοί, πολιτισμός, ιδεολογία