Η ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΗ ΦΥΣΙΣ ΤΗΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΘΕΟΛΟΓΟΥ

Παρουσίαση

Η προσωπικότης και το έργον Γρηγορίου του Θεολόγου δεν έχουν προσελκύσει δεόντως το ενδιαφέρον των συγχρόνων ερευνητών, ως τούτο φαίνεται και εκ της λίαν περιωρισμένης σχετικής βιβλιογραφίας.
Ο Γρηγόριος εθεωρήθη υπό πολλών νεωτέρων πατρολόγων ως νοσηρά, λεπτεπίλεπτος και ρομαντική φύσις, η οποία δεν ηδύνατο να έλθη εις επαφήν μετά της πραγματικότητος, ενώπιον των δυσκολιών της οποίας εκάμπτετο και απήντα δια της φυγής, ενησμενίζετο δε εις ρητορικάς αδολεσχίας προς κάλυψιν των αδυναμιών του. Επί πλέον ο Γρηγόριος είναι ο μόνος μεταξύ των μεγάλων Καππαδοκών Πατέρων, ο οποίος απέφυγε να συγγράψη συστηματικά θεολογικά έργα ή ν' ασχοληθή διεξοδικώς μετά τίνος θέματος. Ούτω το απόσταγμα της πνευματικότητός του διεσώθη υπό την μορφήν Λόγων, Επιστολών και Ποιημάτων. Η αγάπη του δια την ελευθέραν και αδέσμευτον ζωήν δεν χαρακτηρίζει μόνον τον προσωπικόν του βίον, αλλά διαποτίζει και το συγγραφικόν του έργον, προσδίδουσα εις αυτό ιδιάζουσαν πολυμέρειαν ομού μετά βαθυτάτων θρησκευτικών βιωμάτων.
Ούτως, όστις δεν θελήση να ίδη την χαρισματικήν ατμόσφαιραν εντός της οποίας κινείται ο Γρηγόριος και τον έντονον εσωτερικόν διάλογον αυτού, ουδέποτε θα δυνηθή να εκτιμήση το έργον του και να εντρυφήση μετ' αγάπης εις αυτό.
Το συγγραφικόν έργον του Γρηγορίου, πλην της ελλείψεως συστηματικής συνθέσεως, χαρακτηρίζεται δια το έντονον προσωπικόν στοιχείον. Ουδείς άλλος Πατήρ της ανατολικής ορθοδόξου Εκκλησίας προσέδωσε τόσον έντονον προσωπικήν σφραγίδα εις το έργον του, όσον ο Γρηγόριος. Ο αναγινώσκων τους Λόγους, τας Επιστολάς ή τα Έπη νομίζει συχνάκις ότι έχει προ οφθαλμών του ημερολόγιον αγαπητού φίλου και ότι τιμάται δια της εμπιστοσύνης, η οποία επεδείχθη εις αυτόν και δια της οποίας καθίσταται μέτοχος των αγωνιών, δοκιμασιών, απογοητεύσεων και προσδοκιών του συγγραφέως. Η προσωπική ζωή του Γρηγορίου, ως γνωστόν, γέμει περιπετειών και δοκιμασιών, αι οποίαι λόγω της ιδιαζούσης ευαισθησίας του ελάμβανον τραγικάς διαστάσεις. Εις τρόπος εκτονώσεως της εσωτερικής πιέσεώς του ήτο και η έντονος τάσις εκμυστηρεύσεως, αποτέλεσμα της οποίας υπήρξεν ο αντικατοπτρισμός της πλήρους αντιθέσεων ζωής του εις το συγγραφικόν έργον του. Δια τούτο εις την ανά χείρας μελέτην κατεβλήθη ιδιαιτέρα προσπάθεια να μη χωρισθή ο άνθρωπος από του έργου του, διότι άλλως θα καθίστατο προβληματική ή μάλλον αδύνατος η κατά το δυνατόν ωλοκληρωμένη κατανόησις της σκέψεώς του. [...] (Από την εισαγωγή της έκδοσης)

Περιεχόμενα

ΠΡΟΛΟΓΟΣ
ΣΥΝΤΜΗΣΕΙΣ
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Α'. ΡΕΟΝΤΑ ΚΑΙ ΕΣΤΩΤΑ
1. Ο κοσμικός χρόνος
α) Αι μέχρι Γρηγορίου του Θεολόγου κρατούσαι περί χρόνου αντιλήψεις
β) Η περί χρόνου διδασκαλία Γρηγορίου του Θεολόγου
2. Τα ρέοντα
3. Αιωνιότης και εστώτα
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Β'. ΑΝΕΣΤΙΟΤΗΣ ΚΑΙ ΑΣΦΑΛΕΙΑ
1. Ανεστιότης και εσχατολογική ασφάλεια
2. Η βίωσις της ανεστιότητος και της ασφαλείας υπό του Γρηγορίου
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Γ'. ΦΥΓΗ ΕΚ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ ΚΑΙ ΖΩΗ ΕΝ ΑΥΤΩ
1. Η φυγή εκ του κόσμου
α) Έννοια της φυγής
β) Βίωσις της φυγής
2. Η ζωή εν τω κόσμω
α) Το ζην εν τω κόσμω
β) Το ποιμαντικόν έργον
ΠΙΣΤΙΣ ΚΑΙ ΓΝΩΣΙΣ
1. Το πρόβλημα της πίστεως και της γνώσεως
2. Η θέσις του Γρηγορίου έναντι του προβλήματος
α) Το θετικόν στοιχείον της γνώσεως
β) Το αρνητικόν στοιχείον της γνώσεως
γ) Η πίστις έναντι της γνώσεως
δ) Η ακολουθητέα γραμμή κατά τον Γρηγόριον
3. Γνώσις Θεού
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Ε'. ΠΤΩΣΙΣ ΚΑΙ ΘΕΩΣΙΣ
1. Ο άνθρωπος και η πτώσις
α) Η αξία και η θέσις του ανθρώπου εντός του κόσμου
β) Η εικών και το αρχέτυπον
γ) Η πτώσις και αι συνέπειαι αυτής επί του ανθρώπου
δ) Το κακόν, η αμαρτία και ο θάνατος
2. Προϋποθέσεις της θεώσεως
α) Το πλαίσιον της θεώσεως
β) Η συνεργασία του θείου και του ανθρωπίνου παράγοντος προς επίτευξιν της θεώσεως
γ) Η κάθαρσις
3. Η τελείωσις της θεώσεως
α) Η αντιστροφή
β) Η άνοδος
γ) Εξομοίωσις και θέωσις
δ) Θεωρία Θεού
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
ΠΙΝΑΞ ΟΝΟΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΩΝ