Βυζαντινή Υμνογραφία

Παρουσίαση

Τα θέματα του βιβλίου αυτού άρχισα να τα ερευνώ συστηματικά από το 1940. Η πρώτη όμως εργασία μου επάνω σ' αυτά δημοσιεύθηκε αργότερα, το 1947, πριν 31 χρόνια από τώρα. Η προετοιμασία μπορεί να αναχθεί στα εφηβικά μου χρόνια, ίσως και στα παιδικά, ως αυθόρμητη στροφή μου προς τους εκκλησιαστικούς ύμνους, που σιγά σιγά γινόταν προσήλωση αμείωτη, και με το πέρασμα του καιρού μεταβαλλόταν σε βαθύτερη ενατένιση στα κείμενα της Υμνογραφίας.
Στο σύνολό τους τα θέματα είναι 40. Παρουσιάζονταν κάθε φορά σε διάφορα περιοδικά, φιλολογικά και λογοτεχνικά, χωρίς συνέχεια κι αλληλουχία. Βέβαια, η ενότητα φανερώθηκε προοδευτικά και ήταν αποφασιστική και καθοδηγητική στην ολοκλήρωση των θεμάτων. Τα μελετήματα αποτελούν θεματικές τομές, που σταδιακά απέκτησαν τη σύνδεσή τους και την ενοποίησή τους.
Ο αναγνώστης πρέπει πρώτα να έχει υπ' όψη του ότι ο συγγραφέας του τόμου αυτού βλέπει ιδίως τους βυζαντινούς ύμνους στην ποιητική τους υπόσταση. Θέλει πρώτιστα να εξάρει την ομορφιά και την αξία της ποιήσεως αυτής, που τη θαυμάζει και την ευλαβείται. Είναι φανερή στις σελίδες του βιβλίου η προσπάθειά του να συνοδεύεται ο ενθουσιασμός του από την ευθύνη της ευσυνείδητης έρευνας λογής προβλημάτων, που ανακύπτουν από την εξέταση των ύμνων.
Τα πρώτα θέματα του βιβλίου αναφέρονται σε ορισμένους υμνογράφους, όπως ο Ρωμανός, ο Ανδρέας ο Κρήτης, ο Ιωάννης ο Δαμασκηνός, ο Κοσμάς ο Μαϊουμά, ο Γερμανός ο Ομολογητής κλπ. Όμως γίνεται αρκετή μνεία της προσφοράς και πολλών άλλων υμνογράφων του Βυζαντίου σε άλλα μελετήματα.
Άλλα κεφάλαια του βιβλίου εξετάζουν διάφορα είδη ύμνων, όπου δείχνεται η σταδιοδρομία της λειτουργικής ορολογίας: τα κοντάκια, τους κανόνες, τα στιχηρά απόστιχα, τα ιδιόμελα και προσόμοια, τα καθίσματα, τα αντίφωνα, τα εξαποστειλάρια, τα δοξαστικά, τα απολυτίκια. Επίσης εξετάζονται κύκλοι εορταστικοί, όπως των Χριστουγέννων και των Παθών και της Αναστάσεως. Ιδιαίτερα μελετάται ο Ακάθιστος Ύμνος, καθώς και τα εγκώμια του επιταφίου θρήνου, τα Ιδιόμελα του εξοδιαστικού, τα θέματα ευχολογίου. [...] (Από την έκδοση)

Περιεχόμενα

Πρόλογος
Προσωδιακά Χριστιανικά ποιήματα
Ρωμανός Μελωδός στα Χριστούγεννα και Θεοφάνια
Ανδρέας ο Κρήτης ο πρώτος κανονογράφος
Ιαμβικοί κανόνες του Δαμασκηνού
Κανόνες Δεσποτικών Εορτών Κοσμά του Μαϊουμά
Γερμανός ο Ομολογητής
Θεόδωρος Στουδίτης
Θεοφάνης ο Γραπτός
Ιωσήφ ο Υμνογράφος
Εκκλησιαστικά επιγράμματα
Ο Ακάθιστος Ύμνος
Χριστού Γενέθλια
Όρθρος των Παθών και της Αναστάσεως
Στιχηρά και απόστιχα του Εσπερινού
Ιδιόμελα και προσόμοια των αίνων
Καθίσματα
Αντίφωνα
Εξαποστειλάρια
Δοξαστικά
Σελίδες Θεοτοκαρίου
Κοντάκια των Λειτουργικών βιβλίων
Απολυτίκια
Εγκώμια
Ιδιόμελα του Εξοδιαστικού
Θέματα Ευχολογίου
Η παρομοίωση
Ο πλεονασμός
Η αντίθεση του λόγου
Ρυθμολογικά και τονικά
Ομηρικές απηχήσεις στην Υμνογραφία
Υμνογραφικά απηχήματα
Το θεματικό αντικείμενο στην α' ωδή των ασματικών κανόνων
«Υμνείν εν όρθροις παννύχοις»
«Διαιωνίζων ύμνος ανεμέλπετο»
«Αναπεσών εκοιμήθης ως λέων»
«Ληστήν του παραδείσου πολίτην προαπειργάσω»
«Επαίνους εξυφαίνω»
«Ευεπίης μελέεσσιν»
«Ωδήν άδω Α-Ω»
«Έργω και λόγω ανιστορούμεν»
Βιβλιογραφικό σημείωμα