ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ

Η ΕΦΕΥΡΕΣΗ ΤΟΥ ΕΜΠΟΡΙΟΥ
Μέχρι την ανάδυση της αθηναϊκής δημοκρατίας, ο πατριαρχικός οίκος και το ανατολικό δεσποτικό κράτος συνιστούσαν τις δυο υπαρκτές εναλλακτικές επιλογές για την οικονομική διακυβέρνηση των αρχαίων κοινωνιών. Ο Καρλ Πολάνυι -που θα εμπνευστεί σε μεγάλο βαθμό από την οικονομική σκέψη του Αριστοτέλη-καταδεικνύει μια άγνωστη, εν πολλοίς, θεμελιώδη παράμετρο της μεγάλης συνεισφοράς των αρχαίων Ελλήνων στον ανθρώπινο πολιτισμό: πράγματι, οι Έλληνες, παράλληλα με τα επιτεύγματά τους στην τέχνη, τη φιλοσοφία και την πολιτική, θα "εφεύρουν" και το εμ...
Διαβάστε περισσότερα...

Η ΤΟΥΡΚΙΑ ΤΟΥ ΕΡΝΤΟΓΑΝ
Το αποτυχημένο στρατιωτικό πραξικόπημα του 2016 στην Τουρκία, με τις συνέπειες που παρήγαγε, τόσο στο εσωτερικό της χώρας όσα και στο ευρύτερο γεωπολιτικό πεδίο, ήλθε να ολοκληρώσει έναν ιστορικό κύκλο μετασχηματισμού του παλαιού κεμαλισμού σε νεο-οθωμανισμό, ως σύνθεση ισλαμισμού και κεμαλισμού, με αυταρχικό χαρακτηριστικά στο εσωτερικό και επιθετικό στο εξωτερικό. Ταυτόχρονα, ανοίγει μια νέα περίοδο αντιπαραθέσεων. ...Οι Έλληνες -ακόμα και ένα μεγάλο μέρος των εθελοτυφλουσών ηγεσιών και ελίτ-, ίσως για πρώτη φορά τα τελευταία χρόνια, συν...
Διαβάστε περισσότερα...

ΚΟΡΑΗΣ ΚΑΙ ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ Ε'
Το δάνειο από τη Γαλλική Επανάσταση σχήμα των ταξικών στρατοπέδων και συμμαχιών, καθώς και ένας δυτικόστροφος «προοδευτισμός», δεν μπορούν να αποδώσουν την ελληνική πραγματικότητα. Η αδυναμία αυτή καταδεικνύεται και από την αποτυχία τους να ερμηνεύσουν μια σειρά από συγκρούσεις που σημειώθηκαν στη Σμύρνη από τα μέσα του 18ου αιώνα, το 1761, έως την κορύφωσή τους, το 1819-20, λίγο πριν την έκρηξη της Επανάστασης. Η Σμύρνη, και οι αντιπαραθέσεις στο εσωτερικό της ελληνικής κοινότητας, στα τέλη του 18ου και στις αρχές του 19ου αιώνα, συνιστού...
Διαβάστε περισσότερα...

ΚΡΑΤΟΣ ΚΑΙ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ
Μετά την έκδοση του πρώτου τόμου των "θεμελίων του μαρξισμού", "Ο μαρξισμός σαν ιδεολογία", εκδίδουμε τη συνέχεια, που έχει το, γενικό τίτλο "Ο διάλογος Μαρξ - Χέγκελ" και περιέχει τις ενότητες " Ο Μαρξ και το κράτος", που περιλαμβάνεται σ' αυτό τον τόμο και "Ο Μαρξ η φιλοσοφία και η τεχνική", που θα εκδοθεί στη συνέχεια. Έτσι θα ολοκληρωθούν οι τρεις τόμοι των "θεμελίων του μαρξισμού", του σημαντικότερου έργου για το μαρξισμό που γράφτηκε ποτέ στα ελληνικά - και μάλιστα σε ανύποπτο χρόνο -στη δεκαετία του 1950! Η κριτική του Παπαϊωάννου π...
Διαβάστε περισσότερα...

ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΚΑΙ ΤΕΧΝΙΚΗ
Ο Παπαϊωάννου υποβάλλει σε κριτική τον τεχνολογικό ντετερμινισμό και την υποβάθμιση της φύσης που χαρακτήριζαν τις κύριες πλευρές τόσο του εγελιανού όσο και του μαρξικού έργου. Βέβαια δεν μπορούσε να φανταστεί στη δεκαετία του ’50 τη φοβερή επιβεβαίωση που θα εύρισκε η κριτική του τη δεκαετία του ’80. Τόσο με την «κατάρρευση» της φύσης και της ιδεολογίας της ανάπτυξης όσο και με την κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού και των ιδεολογημάτων του τεχνολογικού ντετερμινισμού. Σήμερα ο κόσμος μας - την εποχή της «απόλυτης ηγεμονίας» της τεχνική...
Διαβάστε περισσότερα...

ΣΥΝΩΣΤΙΣΜΕΝΕΣ ΣΤΟ ΖΑΛΟΓΓΟ
...στον βαθμό που αναπτύσσεται και εδραιώνεται η "αποδομητική" ιστορική σχολή, θα πρέπει να αναμετρηθεί και με το αγωνιστικό/ανταγωνιστικό στοιχείο των προεπαναστατικών και επαναστατικών χρόνων. Θα πρέπει να "απομυθοποιηθεί" το κρυφό σχολειό, η 25η Μαρτίου, η Τριπολιτσά, τα Ορλωφικά, η ίδια η "κλεφτουριά"... ...να αποσιωπηθούν ή να υποβαθμιστούν τα επαναστατικά γεγονότα τα οποία προηγούνται της Επανάστασης. Διότι αυτά ακριβώς καταδεικνύουν πως η αφετηρία της δεν ήταν αποκλειστικώς οι λόγιοι και η "γαλλική Επανάσταση" μια άλλη αποφασιστική...
Διαβάστε περισσότερα...

Ο ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ Ε' ΚΑΙ Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821
Η εκτέλεση του πατριάρχη υπήρξε η πράξη που μεταστοιχείωσε τον Αγώνα των Ελλήνων από απελευθερωτική επανάσταση σε θρησκευτικό πόλεμο, καθιστώντας έτσι αδύνατη την οποιαδήποτε πιθανότητα για συνεννόηση και συνδιαλλαγή με τους Τούρκους, ενώ γέμισε τις ψυχές των Ελλήνων από ακόρεστη δίψα για εκδίκηση. Όλοι, Έλληνες και ξένοι, εχθροί και φίλοι, γνώριζαν και παραδέχονταν ότι ο μαρτυρικός πατριάρχης είχε μια μοναδική ενάρετη προσωπικότητα, με σπάνιο ήθος, καθώς διακρινόταν για το ασκητικότατο παρουσιαστικό του, την απέχθειά του προς τα χρήματα, ...
Διαβάστε περισσότερα...

Η ΑΝΟΔΟΣ ΜΙΑΣ ΝΕΑΣ ΤΑΞΗΣ ΚΑΙ ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΤΩΝ ΔΙΑΝΟΟΥΜΕΝΩΝ
Ένα ταξικό σύστημα με καινούρια χαρακτηριστικά αναπτύσσεται σταδιακά στο βιομηχανικό και μετα-βιομηχανικό κόσμο, όπου απέναντι στο χρηματικό κεφάλαιο της παλιάς κεφαλαιοκρατικής τάξης (ή την απόλυτη πολιτική και οικονομική εξουσία της κομματικής γραφειοκρατίας στο σοβιετικό κόσμο) αντιπαρατίθεται το «πολιτισμικό κεφάλαιο» της νέας τάξης. Η νέα τάξη των διανοούμενων και της τεχνικής ιντελγκέντσιας συγκροτεί μια πολιτισμική μπουρζουαζία, η οποία συσσωρεύει και ιδιοποιείται για δικό της όφελος το πολιτισμικό κεφάλαιο που έχει παραχθεί ιστορικ...
Διαβάστε περισσότερα...

Η ΞΕΝΙΚΗ ΕΞΑΡΤΗΣΙΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΔΙΑΔΡΟΜΗΝ ΤΟΥ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ (1821-1945)
Το ελληνικόν κρατίδιον από της Επαναστάσεως του 1821 μέχρι των ημερών μας έζησε βίον «νομικώς» μεν ανεξάρτητον, πραγματικώς δε αποικιακού ή νεοαποικιακού τύπου. Οι εξωτερικοί συντελεσταί της αναγνωρίσεως της πολιτικής του υπάρξεως εγκαίρως ενήργησαν κατά τοιούτον τρόπον, ώστε να εμποδισθή η μελλοντική φυσιολογική του ανάπτυξις και εις τους εθνικοαπελευθερωτικούς του στόχους και εις τους όρους της κοινωνικής του χειραφετήσεως. Εξ άλλου, ό,τι επετεύχθη, επετεύχθη πάντοτε καθ' υπέρβασιν της «προστάτιδας» συνταγής. Και μόνον εις το σημείον τού...
Διαβάστε περισσότερα...

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΟΥΤΟΠΙΑ
Ελλοπία: λίκνο των Ελλήνων μυθικό. Χώρα φανταστική, τόπος ακαθόριστος, ου τόπος. Ελλοπία: η ελληνική ουτοπία. Δεν καθορίζει ο τόπος το ελληνικόν, αλλά ο τρόπος. Η ελληνικότητα δεν εξαρτάται από τη φυλετική προέλευση, την τοπική καταγωγή, την κρατική ταυτότητα. Συναρτάται με τη μετοχή στην ελληνική παιδεία, δηλαδή σε ένα τρόπο θέασης του κόσμου και του βίου. Τρόπο, που επιβιώνει και διατηρεί την ιστορική του συνέχεια μέσα στους ατέλειωτους μετασχηματισμούς του, καθώς τους ενσωματώνει ως διαφορετικές εκδοχές του. Ο τρόπος ο ελληνικός είναι π...
Διαβάστε περισσότερα...

ΤΟ ΑΔΙΕΞΟΔΟ ΑΝΤΑΜ ΣΜΙΘ
Αυτό που, ακόμα και στις μέρες μας, ονομάζουμε Αριστερά αντλεί από την ίδια, ακριβώς, φιλοσοφική πηγή με τον σύγχρονο φιλελευθερισμό. Η ύπαρξη, ακριβώς, αυτής της αρχέγονης μήτρας, κοινής στη σκέψη της Αριστεράς και στον Φιλελευθερισμό του Διαφωτισμού, εξηγεί, κατά την άποψή μου, τις αιτίες που οδήγησαν την πρώτη στο να επικυρώνει επί της ουσίας το πνεύμα του δεύτερου. Οι αιτίες αυτές είναι θεμελιωδώς «οντολογικές», συνδέονται δηλαδή με την ίδια τη φύση της Αριστεράς. Κατά συνέπεια, οι ίδιες οι απαιτήσεις ενός ουσιαστικού αγώνα ενάντια στη...
Διαβάστε περισσότερα...

ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΚΑΙ ΡΩΣΙΚΗ ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ
Η αρχαία τέχνη αγνοούσε την υποκειμενικότητα. Η έννοια του μυστηρίου, της εσωτερικότητας, της αγωνίας και συνακόλουθα ο κόσμος της ελπίδας και της μεταμόρφωσης παρέμεναν για τους Έλληνες ένας τομέας σχεδόν απαγορευμένος. (. . .) Ο ελληνισμός μπόρεσε να δείξει τις πραγματικές του δυνατότητες, ακριβώς, μέσα από τον τρόπο που επεξεργάστηκε τη βυζαντινή ορθοδοξία. (. . .) Στη Θεσσαλονίκη και στη Ραβέννα, θα γίνει το αποφασιστικό βήμα: βλέπουμε να επιβεβαιώνεται με μια ασύγκριτη μαεστρία αυτή η τέχνη «της δημιουργίας του χώρου μέσω του χρώματος...
Διαβάστε περισσότερα...

ΤΟ 1204 ΚΑΙ Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΟΥ ΝΕΩΤΕΡΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ (ΒΙΒΛΙΟΔΕΤΗΜΕΝΗ ΕΚΔΟΣΗ)
Το 1204 - χρονολογία κατά την οποία κατεστράφη ολοσχερώς η Κωνσταντινούπολη, συμπαρασύροντας το χιλιόχρονο οικοδόμημα του Βυζαντίου - παραμένει σχεδόν άγνωστο ή αγνοημένο. Η απόκρυψη της σημασίας της πρώτης και καθοριστικής Άλωσης συσκοτίζει τη διαδικασία συγκρότησης του νεώτερου ελληνισμού και της συνέχειάς του με τον βυζαντινό, καθώς, στην πραγματικότητα, το πρώτο «έθνος-κράτος» του συγκροτείται κατά την υστεροβυζαντινή εποχή. Η αποφασιστική στιγμή της στροφής υπήρξε η περίοδος ανάμεσα στο 1071 και τον 14ο αιώνα, την οποία συμβολικά χαρα...
Διαβάστε περισσότερα...

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΔΥΤΙΚΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ
Το ανά χείρας πόνημα έχει χαρακτήρα εισαγωγικής δοκιμής. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι στερείται ιδιάζοντος στίγματος κάθε άλλο: πέραν της πραγμάτευσης κύριων εκπροσώπων και τάσεων της δυτικής θεολογικής παράδοσης θέτει, σχεδόν κατά λεπτόν, τα εκάστοτε εξεταζόμενα ζητήματα υπό την κριτική βάσανο της ορθόδοξης εκκλησιαστικής διδασκαλίας και τούτο με την διττή στόχευση, αφ' ενός της κριτικής οικείωσής μας με έναν τόσο γνώριμο "άγνωστό μας" και αφ' ετέρου μια απόπειρα αυτογνωσίας μας μέσα από την ειδική σκοπιά της ιστορίας της θεολογικής σκέψη...
Διαβάστε περισσότερα...

ΠΡΟΣ ΕΝΑ ΠΡΑΣΙΝΟ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟ
Η καθολική και παγκόσμια κρίση του περιβάλλοντος, η ανάπτυξη των οικολογικών κινημάτων και η συνειδητοποίηση των ορίων του πλανήτη επιτάσσουν μια "οικολογική ρύθμιση της ανάπτυξης". Μια τέτοια ρύθμιση μπορεί να οδηγήσει είτε σε ένα εναλλακτικό μοντέλο οικονομικής και κοινωνικής οργάνωσης είτε σε έναν "πράσινο καπιταλισμό", όπου στην κυρίαρχη λογική της μεγιστοποίησης του κέρδους θα έχει ενσωματωθεί και το οικολογικό κόστος και στους σημερινούς παραγωγικούς κλάδους θα προστεθούν και οι αναπτυσσόμενοι τομείς της βιομηχανίας της απορρύπανσης....
Διαβάστε περισσότερα...

ΑΠΟΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ
Η κάθε επιστήμη, από μόνη της, δεν αντιπροσωπεύει παρά ένα ψιχίο της καθολικής προσπάθειας για την κατάκτηση της νέας γνώσης. Για να κατανοήσουμε και να εκτιμήσουμε κάποιες μεθόδους διερεύνησης, ακόμη και τις πιο εξειδικευμένες, απαιτείται να μπορούμε να τις συνδέσουμε αδιαμφισβήτητα με παράλληλες τάσεις σε άλλα ερευνητικά πεδία. Βέβαια, η ίδια η μελέτη των μεθόδων καθαυτές συνιστά μια επιστημονική εξειδίκευση, οι τεχνίτες της οποίας αποκαλούνται φιλόσοφοι. Αυτός είναι ένας τίτλος που δεν μπορώ να διεκδικήσω. Εξαιτίας αυτού του κενού στη μ...
Διαβάστε περισσότερα...

Η ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ, Ο ΜΑΖΑΟΥΕΡ ΚΑΙ ΤΑ ΦΑΝΤΑΣΜΑΤΑ ΤΟΥ ΟΘΩΜΑΝΙΣΜΟΥ
Το βιβλίο του Γιάννη Ταχόπουλου αποτελεί την πρώτη εμπεριστατωμένη κριτική των απόψεων που, με αφετηρία το βιβλίο του Μαρκ Μαζάουερ, "Θεσσαλονίκη: πόλη των φαντασμάτων", έχουν κυριαρχήσει την τελευταία περίοδο στην ακαδημαϊκή και πνευματική σκηνή σχετικά με τη Θεσσαλονίκη. Σύμφωνα με αυτές, η Θεσσαλονίκη δεν είναι μια ελληνική πόλη, η οποία αφελληνίστηκε βίαια το 1430 μετά την κατάληψή της από τους Τούρκους και μια δεύτερη φορά με τη μεγάλη σφαγή του 1821. Όχι, υποστηρίζει ο Μαζάουερ και οι συν αυτώ, πρόκειται για μια "οθωμανική πόλη" η οπ...
Διαβάστε περισσότερα...

ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΑ ΜΕΛΕΤΗΜΑΤΑ
Τα κείμενα που δημοσιεύονται σε αυτόν τον μικρό τόμο ανήκουν στα πρώιμα γραπτά του συγγραφέα - με εξαίρεση τη μελέτη του για τον Χατζηκυριάκο-Γκίκα, που αποτελεί έργο της "ωριμότητάς" του, στα 35 χρόνια του (!). Ο "θνήσκων Σωκράτης" αποτελεί μάλιστα το πρώτο δημοσιευμένο κείμενο του συγγραφέα [Νέα Εστία, 1942). Ο Παπαϊωάννου ήταν μόλις δεκαοκτώ χρονών όταν το έγραψε. Ο προβληματισμός του πάνω στον αρχαιοελληνικό φιλοσοφικό "κένταυρο", Σωκράτη και Πλάτωνα, θα συνεχιστεί μερικά χρόνια αργότερα, με την έκδοση ενός εκτενέστερου κειμένου, στο ο...
Διαβάστε περισσότερα...

ΨΥΧΙΚΗ ΥΓΕΙΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ
Η ανιστορικότητα αλλά και η βαρβαρότητα του ψυχιατρικού νοσοκομείου είναι πλέον δεδομένη. Ο ίδιος δε ο ψυχικός πόνος, ως συστατικό μέρος της ανθρώπινης ύπαρξης, ούτε ξορκίζεται ούτε εξαλείφεται. Έτσι οποιοδήποτε σύστημα περίθαλψης και οποιαδήποτε πολιτική ψυχικής υγείας θα διαπιστώνουν διαρκώς την ανεπάρκειά τους. Το ζητούμενο δεν είναι λοιπόν ένα τέλειο και ολοκληρωτικό σύστημα περίθαλψης αλλά η δυνατότητα μιας κοινωνικά δίκαιης, ανθρώπινης, αξιοπρεπούς και επιστημονικά υπεύθυνης στήριξής μας σε δύσκολες καταστάσεις της ζωής, στο βαθμό πο...
Διαβάστε περισσότερα...

ΧΙΛΙΑΕΝΝΙΑΚΟΣΙΑΕΙΚΟΣΙΔΥΟ (1922)
Το 1922 αποτελεί μια τομή χωρίς ιστορικό προηγούμενο, την τραγική ολοκλήρωση τριών ή τεσσάρων χιλιάδων χρόνων ιστορίας. Έλαβε τέλος μια διαδρομή, εξέλιπε οριστικά μια συγκεκριμένη μορφή ελληνισμού, αν με αυτή τη λέξη ορίζουμε τον ιδιαίτερο ρόλο και την παρουσία των Ελλήνων - ως διακριτού πολιτισμού - στη Μεσόγειο, το Αιγαίο, τη Μαύρη Θάλασσα που με αμπώτιδες και παλίρροιες συνεχίστηκε τρεισήμισι ή τέσσερις χιλιάδες χρόνια. Εκείνον τον Αύγουστο του 1922 ο ελληνισμός μπήκε στη θανάσιμη αγωνία του... ... Το αίτημα που μας θέτει η ιστορία δεν ...
Διαβάστε περισσότερα...