ΕΡΑΣΜΟΣ

ΣΕ ΤΙ ΧΡΗΣΙΜΕΥΕΙ ΑΚΟΜΗ Η ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ;
Η αξία της ενασχόλησης με τη φιλοσοφία, έχει τα τελευταία χρόνια τεθεί σε αμφισβήτηση. Κι αυτό όχι μόνο από όσους βρίσκονται έξω από αυτήν, αλλά και, με το δικό τους τρόπο, από τους ίδιους τους φιλοσόφους. Η αναζήτηση γενικών αληθειών αναμφισβήτητου κύρους έχει είτε από τα έξω καταργηθεί ως αίτημα είτε περιορισθεί, με θεωρητική επιχειρηματολογία, στη διατύπωση αρχών που αφορούν "καθαρά" θέματα μορφής, δεν αναφέρονται δηλαδή σε συγκεκριμένα περιεχόμενα. Από την άλλη μεριά, η εξακολουθητική μη δεσμευτική υιοθέτηση θετικών τρόπων σκέψης με αξ...
Διαβάστε περισσότερα...

Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΩΣ ΠΟΙΗΤΙΚΗ
(...) Με το κείμενο αυτό ο Stolleis έρχεται να κλονίσει την προκατάληψη που υπάρχει εναντίον της γερμανικής διανόησης, ότι δηλαδή δεν είναι επαρκώς στοχαστική απέναντι στο ποσοστό δημιουργικής φαντασίας και αυθαιρεσίας που ενυπάρχει στα επιστημονικά, στη συγκεκριμένη περίπτωση στα ιστοριογραφικά κείμενα. Μάλιστα, ο συγγραφέας με παρρησία δεν διστάζει να αναγνωρίσει τούτο: ότι στο χώρο των ιστορικών επιστημών τα όρια μεταξύ ενός ιστοριογραφικού κειμένου και ενός μυθιστορήματος είναι ρευστά. Έτσι, φαίνεται ο Stolleis να παραβιάζει τη συνορ...
Διαβάστε περισσότερα...

ΕΘΝΟΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟΤΗΤΑ
Το πρώτο από τα δύο κείμενα που παρουσιάζουμε είναι ο περίφημος λόγος του Ντοστογιέφσκι στα αποκαλυπτήρια του μνημείου του Πούσκιν, "το πιο διάσημο και σημαντικό από τα μη φανταστικά του έργα", όπως το χαρακτηρίζει ο D.S. Mirsky, που συνεχίζει αμέσως παρακάτω: "[ο Ντοστ.] υμνεί εδώ το μεγάλο ποιητή για την "πανανθρώπινή" του αντίληψη, δηλαδή την κατανόηση όλων των λαών και των πολιτισμών. Αυτό άλλωστε είναι και το ιδιαίτερο γνώρισμα και η αποστολή της Ρωσίας στον κόσμο τούτον - μια αναπάντεχη προφητεία της Τρίτης Διεθνούς". Το δεύτερο κείμ...
Διαβάστε περισσότερα...

ΚΑΤΙ ΛΕΙΠΕΙ
Παρ' όλο που οι κοινωνικές ουτοπίες πρωταγωνίστησαν, θετικά ή αρνητικά στην εξέλιξη του περιεχομένου του όρου «ουτοπία», από την εποχή του Τόμας Μορ μέχρι τη σύγχρονη σχεδόν οικειοποίηση του όρου από τους κριτικούς του Όργουελ, του Χάξλεϋ και του Ζαμιάτιν («αρνητική ουτοπία»), εντούτοις, η ουτοπία ποτέ δεν έπαψε να συγκροτεί μιαν οντική κατηγορία, έναν συστατικό όρο της οντολογίας του ανθρώπου και της γλώσσας του. Η προκλητική προθετικότητα του στοχασμού και του αναστοχασμού περί του υπάρχοντος και της αντικειμενικότητας είναι αναμφισβήτη...
Διαβάστε περισσότερα...

ΠΡΟΟΙΜΙΟ ΣΤΗ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΑΝΤΙΛΗΨΗΣ
Όσο ριζική κι αν έμελλε να είναι, στην ύστατη φάση του στοχασμού του, "η κριτική της προοπτικής" που είχε υιοθετήσει στη Phenomenologie de la perception, ακόμη κι αν έμελλε ν' ανακαλύψει το δέλεαρ στο οποίο μένουν προσηλωμένες οι «φιλοσοφίες της συνείδησης», ο Μερλώ-Ποντύ δεν έπαψε να μένει πιστός σε μια ιδέα της αντίληψης ως φανέρωσης κι εξερεύνησης ενός κόσμου νοηματικού μείγματος κι ενός νοήματος ενσαρκωμένου. Η Φαινομενολογία της αντίληψης είναι η έκθεση αυτής ακριβώς της εμπειρίας. Η μέθοδος: η φαινομενολογία του Χούσσερλ σαν επιστρο...
Διαβάστε περισσότερα...

Η ΚΡΙΣΗ ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΙΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ ΚΑΙ Η ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ
Θ' αρχίσουμε όχι βιογραφικά ούτε εργογραφικά αλλά συμβολαιογραφικά, ανοίγοντας την διαθήκη του Εδμόνδου Χούσσερλ. Διαβάζουμε σε ένα από τα τελευταία του κείμενα (1935): "Η πολυσυζητημένη σήμερα και κυρωμένη σε αναρίθμητα συμπτώματα της παρακμής της ζωής "κρίση του ευρωπαϊκού είναι" δεν είναι κάποιο σκοτεινό πεπρωμένο, κάποια αδιάγνωστη μοίρα, αλλά γίνεται κατανοητή και μπορεί να αντικρυσθεί στο φόντο της φιλοσοφικώς ανακαλύψιμης τελολογίας της ευρωπαϊκής ιστορίας. Προϋπόθεση όμως αυτής της κατανόησης είναι να συλληφθεί προηγουμένως το φαιν...
Διαβάστε περισσότερα...

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ
Η επιστροφή στο νόημα του Φρόυντ δεν έχει την έννοια μιας επιστροφής στον Καρτέσιο. Το cogito είναι ένα κακό όνειρο, η ψυχαναλυτική εμπειρία, μια εξερεύνηση που επιφέρει στην αντίληψή μας για τον άνθρωπο αυτό που ο Φρόυντ ονομάζει ναρκισσιστική πληγή. Γιατί αυτό το ομιλούν όν που το κατοικεί η γλώσσα, απ' την "κοσμολογική ταπείνωση" που του επιβάλλει η κοπερνικανή αντιστροφή μιας ναρκισσιστικής ψευδαίσθησης, βλέπει να γεννιέται η ελπίδα μιας καινούργιας ενότητας. Μη όντας πια αφέντης του κόσμου - με πόση αυταρέσκεια κάνει πως το δέχεται! -...
Διαβάστε περισσότερα...

Η «ΡΩΜΙΟΣΥΝΗ» ΣΤΟ ΠΑΡΑΔΕΙΣΟ
Ο επίλογος στη Β' έκδοση (1988) του παρόντος βιβλιαρίου είχε ως επιγραφή το στίχο τον Μάρκου Μέσκου "Όσα είπαμε παλιά ισχύουν", η οποία δήλωνε όχι τόσο την εμμονή του γράφοντος σε κάποιες αμετακίνητες "αρχές" αλλά, όπως αυτός "άκουσε" το στίχο, μια διαβεβαίωση, απευθυνόμενη προς άδηλο αποδέκτη, μια δέσμευση για την τήρηση κάποιας παλαιόθεν δοσμένης υπόσχεσης - κάτι σαν επανεπικύρωση, έστω και μονομερώς, κάποιου αμοιβαίου λόγου τιμής. Σ' αυτού του είδους την προσήλωση οφείλεται και ο λεκτικός φανατισμός αυτών εδώ των παλαιών, ελαφρώς διορθω...
Διαβάστε περισσότερα...

ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΑ
Ο Leo Strauss (1899-1973) υπήρξε καθηγητής Πολιτικών Επιστημών στο Πανεπιστήμιο του Σικάγου. Η πολιτική φιλοσοφία αποτέλεσε τον κεντρικό άξονα αναφοράς και συγχρόνως τον πυρήνα του πολυσχιδούς έργου του, το οποίο, με αφετηρία τις περιπλανήσεις του στην Πλατωνική και Αριστοτελική πολιτική φιλοσοφία, αγκάλιασε το σύνολο της ιστορίας της Δυτικής σκέψης και παράδοσης σε πεδία αιχμής, τα οποία εν πολλοίς παραμένουν αμφίλογα κληροδοτήματα των φιλοσοφικών, ιστορικών, κοινωνικοπολιτικών αλλά και αισθητικών ερευνών μέχρι σήμερα. [...] Στο ανά χείρα...
Διαβάστε περισσότερα...

ΤΟ «ΒΑΣΙΛΕΙΟ ΤΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ»
Ο Καρλ Μαρξ σπάνια έγραφε για τη χειραφετημένη κοινωνία του μέλλοντος. Ενδιαφερόταν κυρίως για τις ουτοπίες, αλλά απεχθανόταν τις πολύ κανονιστικές, πολύ πιεστικές, πολύ σύντομες δογματικές εκδοχές. Το αντικείμενό του ήταν, όπως το υπενθυμίζει πολύ ορθά ο Μιγκουέλ Αμπενσούρ, η μεταλλαγή της ουτοπίας σε έναν κριτικά κομμουνισμό. Σε τι ακριβώς συνίσταται αυτό; Στο III Βιβλίο του Κεφαλαίου -στο ανολοκλήρωτο χειρόγραφο, που δημοσιεύθηκε μετά τον θάνατό του από τον Φρειδερίκο Ένγκελς το 1894-, βρίσκουμε ένα σημαντικό χωρίο, το οποίο έχει συχνότ...
Διαβάστε περισσότερα...

ΣΚΕΨΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ
Ξεκινώντας από μια γενική επισκόπηση του παγκόσμιου φοιτητικού κινήματος, η Hannah Arendt, στο κείμενο που ακολουθεί, σχολιάζει (με τη μορφή της συνέντευξης, και απαντώντας σε εύστοχες ερωτήσεις, οι οποίες παραπέμπουν σε άλλα σημαντικά της κείμενα, όπως το «Περί Βίας» και το «Περί Επαναστάσεως») μια σειρά από κρίσιμα προβλήματα θεωρίας και πρακτικής της επανάστασης στον σημερινό κόσμο. Η συνέντευξη αυτή της Hannah Arendt με τον γερμανό συγγραφέα Adellert Reif (καλοκαίρι του 1970) μεταφράστηκε στα αγγλικά από τον Denver Lindley και περιλήφθ...
Διαβάστε περισσότερα...

Ο ΜΥΘΟΣ ΓΙΑ ΤΗ ΓΕΝΝΗΣΗ ΤΟΥ ΗΡΩΑ
Διαβάζοντας κανείς τον Ρανκ, αναλογίζεται πρώτα πρώτα σε τι ορίζοντες προβληματισμών και στο γόνιμο έδαφος ποιας παράδοσης ιδεών αναπτύχθηκε ο πρώτος ψυχαναλυτικός κύκλος. Η κλασική φιλοσοφία, η αρχαιολογία, η ανθρωπολογία, η συγκριτική θρησκειολογία, η γλωσσολογία, έχοντας βρει από καιρό στη Γερμανία την πατρίδα τους, αντιπροσωπεύουν την περιρρέουσα ατμόσφαιρα, μέσα στην οποία ο διανοούμενος των αρχών του αιώνα συναντούσε το πνευματικό στίγμα του, τα αντικείμενα της συναισθηματικής και ηθικής αγωγής του, της βαθειάς συμφωνίας του και της ...
Διαβάστε περισσότερα...

ΧΕΓΚΕΛ ΚΑΙ ΜΑΡΞ
ΓΙΑ ΤΗ ΔΟΜΗ ΤΟΥ «ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ» ΚΑΙ ΓΙΑ ΜΕΡΙΚΕΣ ΠΡΟΥΠΟΘΕΣΕΙΣ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ ΤΟΥ ΜΑΡΞ Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΥΠΑΡΞΗΣ ΣΤΗ «ΦΑΙΝΟΜΕΝΟΛΟΓΙΑ» ΤΟΥ ΧΕΓΚΕΛ ΔΟΚΙΜΙΟ ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΛΟΓΙΚΗΣ ΤΟΥ ΧΕΓΚΕΛ: I. Η ΓΕΝΙΚΗ ΙΔΕΑ ΤΗΣ ΕΓΕΛΙΑΝΗΣ ΛΟΓΙΚΗΣ II. ΤΟ ΓΕΝΙΚΟ ΣΧΗΜΑ ΤΗΣ ΛΟΓΙΚΗΣ...
Διαβάστε περισσότερα...

Η ΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΑΞΙΑ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ
Απ' όλα τα προβλήματα που έχουμε να εξετάσουμε σε μια φιλοσοφία της παιδείας, το πρόβλημα σχετικά με την παιδευτική αξία της τέχνης είναι από τα πλέον δύσκολα. Η φιλοσοφία χρειάστηκε να το αντιμετωπίσει από τα πρώτα της βήματα. Αλλά φαίνεται πως βρισκόμαστε ακόμη πολύ μακριά από μια γενικά αποδεκτή λύση. Εξακολουθούμε να βρισκόμαστε αντιμέτωποι με το ίδιο θεμελιώδες δίλημμα που συναντούμε στα μεγάλα συστήματα της ελληνικής σκέψης παλεύουμε με τις ίδιες μεθοδολογικές δυσκολίες που αντιμετώπισαν ο Πλάτων και ο Αριστοτέλης. Ο Πλάτων ήταν ο π...
Διαβάστε περισσότερα...

ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΒΙΑΣ
Όπως γράφει ο Μιγκουέλ Αμπενσούρ (Miguel Abensour), από τον οποίο έχουμε δανεισθεί τα στοιχεία αυτού του σημειώματος ο Κλάστρ είναι ο κατ’ εξοχήν εθνολόγος της επιτόπιας έρευνας. Αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία για τον μη εθνολόγο αναγνώστη ο οποίος βρίσκεται μπροστά σ’ ένα έργο με φιλοσοφικές πάντοτε διαστάσεις κι έχει ίσως την τάση να ξεχνά, ή έστω να υποβαθμίζει, το εθνογραφικό υλικό στο οποίο στηρίζεται αυτό το έργο. Ο ίδιος άλλωστε ο Πιέρ Κλάστρ, στα μαθηματικά του στη Σχολή Ανωτάτων Σπουδών του Παρισιού, επέμενε πάντοτε ότι η επιτόπια έρ...
Διαβάστε περισσότερα...

ΠΟΛΗ ΚΑΙ ΨΥΧΗ
"Εκδίδοντας εδώ το δοκίμιο που έγραψε ο Ζίμμελ στις αρχές του περασμένου αιώνα πάνω σε μια πτυχή του θέματος της "νεωτερικότητας", που αναδείχθηκε πρόσφατα, δεν είναι για να προσάψουμε έμμεσα την κατηγορία του "παρωχημένου σε δεσπόζουσες θεωρητικές αναζητήσεις των τελευταίων χρόνων. Υπενθυμίζουμε απλώς αυτά τα κείμενα, έχοντας την αίσθηση ότι η πλανώμενη μέσα σ' αυτά σκιά του Μπωντλαίρ, του παρατηρητή της μοναξιάς των πόλεων, αναζητεί κατά κάποιον τρόπο ήδη από τότε τον μελλοντικό σχολιασμό του Βάλτερ Μπένγιαμιν. Η αίσθηση αυτή δικαιώνει τ...
Διαβάστε περισσότερα...

ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ
Το κείμενο του Μαξ Χορκχάιμερ «Το τέλος του Λόγου», αποτελεί μια κριτική ανάγνωση προτάσεων, οι οποίες έχουν την αφετηρία τους στο έργο του Καρλ Μαρξ, ενώ η σύγχρονη κοινωνικο-φιλοσοφική τους δομή και θεμελίωση οφείλεται στον Γκέοργκ Λούκατς. Αυτή η κριτική ανάγνωση συνιστά άλλωστε και τη συμβολή του Χορκχάιμερ (μια εξαιρετικά κρίσιμη συμβολή) στον φιλοσοφικό διάλογο περί της φύσεως και των ορίων του ανθρώπινου Λόγου, που ο 19ος αιώνας κατέστησε κεντρικό αναφορικό του άξονα για τη διερεύνηση της ουσίας και του πεπρωμένου της ανθρώπινης περ...
Διαβάστε περισσότερα...

ΠΑΛΙΑ ΚΑΙ ΝΕΑ ΘΕΟΤΗΤΑ
Από το 12ο τεύχος του περιοδικού Σημειώσεις (Νοέμβριος 1977), στο οποίο δημοσιεύθηκε το κείμενο του Μάριου Μαρκίδη «Erich Fromm: ο φόβος της ελευθερίας και η θεραπεία του», εγκαινιάσθηκε μια συζήτηση, η οποία ενέπλεξε τα κείμενα των Τάκη Κονδύλη (τευχ.13-14 και 17), Γεράσιμου Λυκιαρδόπουλου (τευχ.16 και 17) και Στέφανου Ροζάνη (τευχ.19). Τα όρια της συζήτησης ήταν ανοικτά και η συνομιλία χωρίς προϋποθέσεις και όρους. Ο μόνος όρος που τηρήθηκε ήταν ο αλληλοσεβασμός των συνομιλητών, ακόμη και εκεί όπου ο διάλογος οξύνθηκε. Όμως η όξυνση είνα...
Διαβάστε περισσότερα...

ΣΟΠΕΝΧΑΟΥΕΡ
Η απόλαυση που παίρνουμε από ένα μεταφυσικό σύστημα, η ευχαρίστηση που μας δίνει η νοητική οργάνωση του κόσμου σε ένα αυστηρά θεμελιωμένο, εντελές και ισόρροπο οικοδόμημα σκέψης, είναι πάντοτε και πάνω απ' όλα αισθητικής φύσεως. Έχει την ίδια πηγή με τη χαρά, την υψηλή και ανώτερη ευδαιμονία που μας χαρίζει η τέχνη με τη δύναμη που διαθέτει να μορφοποιεί και να ταξινομεί το υλικό της, να βάζει σε τάξη τις συγκεχυμένες καταστάσεις της ζωής, έτσι ώστε να μας προσφέρει καθαρή και καθολική θέα. [...] (Από την έκδοση)...
Διαβάστε περισσότερα...

ΚΑΒΑΦΗΣ Ο ΕΓΚΛΕΙΣΤΟΣ
Η Καβαφολογία ολόκληρη υπλήρξε ανέκαθεν βαθύτατα αντικαβαφική. Στην ουσία ήταν μια υπεράσπιση της ποίησης εναντίον του Καβάφη, λόγος κατακριτικός: είτε από τη θέση μιας θεωρίας περί χαρισματικών "μεγάλων" ποιητών - που θέλει τον Καβάφη στερημένο από το "ένστικτο", "τη φλόγα, το πάθος, τη "φαντασία" των "μεγάλων" ποιητών και από "την έμφυτη πρωτοτυπία με την οποία είναι προικισμένα μερικά υπέροχα πνεύματα" είτε από τη σκοπιά του αιτήματος και της επιταγής για "καθρέφτισμα των κοινωνικών καταστάσεων και περιστάσεων μέσα στην ποίηση" - που δ...
Διαβάστε περισσότερα...