ΕΡΑΣΜΟΣ

ΟΙ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΟΥ ΥΠΑΡΞΙΣΜΟΥ ΤΟΥ ΧΑΙΝΤΕΓΓΕΡ
Η εργασία που ακολουθεί γράφτηκε έξω από τη Γερμανία το 1939 με μοναδικό σκοπό να αποσαφηνίσω τις ιδέες μου και χωρίς πρόθεση να την εκδώσω. Σήμερα (1946), την τυπώνω σε γαλλική μετάφραση, μιας και πείσθηκα ότι οι άμεσες πολιτικές - δηλαδή εθνικοσοσιαλιστικές - συνέπειες της χαϊντεγγεριανής σύλληψης της ύπαρξης - αν και πιθανόν να φαίνονται ξεπερασμένες από τα σύγχρονα γεγονότα - έχουν μια ιστορική σημασία, η οποία υπερβαίνει κατά πολύ τον ίδιο τον Χάιντεγγερ, καθώς και την κατάσταση της Γερμανίας κατά την περίοδο του μεσοπολέμου. [...] (Α...
Διαβάστε περισσότερα...

ΠΟΛΗ ΚΑΙ ΨΥΧΗ
"Εκδίδοντας εδώ το δοκίμιο που έγραψε ο Ζίμμελ στις αρχές του περασμένου αιώνα πάνω σε μια πτυχή του θέματος της "νεωτερικότητας", που αναδείχθηκε πρόσφατα, δεν είναι για να προσάψουμε έμμεσα την κατηγορία του "παρωχημένου σε δεσπόζουσες θεωρητικές αναζητήσεις των τελευταίων χρόνων. Υπενθυμίζουμε απλώς αυτά τα κείμενα, έχοντας την αίσθηση ότι η πλανώμενη μέσα σ' αυτά σκιά του Μπωντλαίρ, του παρατηρητή της μοναξιάς των πόλεων, αναζητεί κατά κάποιον τρόπο ήδη από τότε τον μελλοντικό σχολιασμό του Βάλτερ Μπένγιαμιν. Η αίσθηση αυτή δικαιώνει τ...
Διαβάστε περισσότερα...

Η «ΡΩΜΙΟΣΥΝΗ» ΣΤΟ ΠΑΡΑΔΕΙΣΟ
Ο επίλογος στη Β' έκδοση (1988) του παρόντος βιβλιαρίου είχε ως επιγραφή το στίχο τον Μάρκου Μέσκου "Όσα είπαμε παλιά ισχύουν", η οποία δήλωνε όχι τόσο την εμμονή του γράφοντος σε κάποιες αμετακίνητες "αρχές" αλλά, όπως αυτός "άκουσε" το στίχο, μια διαβεβαίωση, απευθυνόμενη προς άδηλο αποδέκτη, μια δέσμευση για την τήρηση κάποιας παλαιόθεν δοσμένης υπόσχεσης - κάτι σαν επανεπικύρωση, έστω και μονομερώς, κάποιου αμοιβαίου λόγου τιμής. Σ' αυτού του είδους την προσήλωση οφείλεται και ο λεκτικός φανατισμός αυτών εδώ των παλαιών, ελαφρώς διορθω...
Διαβάστε περισσότερα...

Η ΣΧΕΣΗ ΤΩΝ ΠΛΑΣΤΙΚΩΝ ΤΕΧΝΩΝ ΜΕ ΤΗ ΦΥΣΗ (1806)
Υπάρχουν, νομίζω, δυο τρόποι να ρωτήσει κανείς τον καθηγητή της Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο του Βερολίνου Φρήντριχ Βίλχελμ Γιόζεφ φον Schelling (1775-1854). [Κάποιος μου προτείνει το Novalis και το Hegel αυτό όμως θα ήταν μια ρομαντική ερώτηση]. Ο πρώτος είναι ο Coleridge, που κληροδότησε στην αγγλόφωνη κριτική τη βιολογική μεταφορά της "οργανικής μορφής", δηλαδή τη συνθετική αντίληψη του έργου τέχνης ως σχέσης μερών-όλου. Ο Σέλλινγκ πριν γνωρίσει το Fichte (1795) έγραψε το "Κριτικό δοκίμιο για τη γένεση του κακού" (1792) από την έκπτωση ...
Διαβάστε περισσότερα...

ΑΝΑΦΟΡΕΣ
ΕΙΔΩΛΟΥ ΕΙΔΩΛΟΝ: ΠΑΝΩ ΣΕ ΜΕΡΙΚΕΣ ΣΚΕΨΕΙΣ ΤΟΥ ΖΗΣΙΜΟΥ ΛΟΡΕΝΤΖΑΤΟΥ ΓΙΑ ΤΗΝ "ΚΡΙΣΗ" ΤΗΣ ΠΟΙΗΣΗΣ ΤΟ ΟΡΑΜΑ ΚΑΙ Η ΑΡΝΗΣΗ: ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΣ ΚΑΙ ΒΑΡΝΑΛΗΣ Ο ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΣΟΥΡΡΕΑΛΙΣΜΟΣ ΚΑΙ Ο ΜΙΛΤΟΣ ΣΑΧΤΟΥΡΗΣ Η ΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΜΑΝΟΛΗ ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗ Η ΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ Β. ΛΕΟΝΤΑΡΗ Ο "ΦΑΣΙΣΜΟΣ" ΤΟΥ ΕΖΡΑ ΠΑΟΥΝΤ ΕΠΙΜΕΤΡΟ : Η ΣΥΝΕΧΕΙΑ, 3 ΤΟΥ ΜΑΝΟΛΗ ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗ...
Διαβάστε περισσότερα...

ΕΘΝΟΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟΤΗΤΑ
Το πρώτο από τα δύο κείμενα που παρουσιάζουμε είναι ο περίφημος λόγος του Ντοστογιέφσκι στα αποκαλυπτήρια του μνημείου του Πούσκιν, "το πιο διάσημο και σημαντικό από τα μη φανταστικά του έργα", όπως το χαρακτηρίζει ο D.S. Mirsky, που συνεχίζει αμέσως παρακάτω: "[ο Ντοστ.] υμνεί εδώ το μεγάλο ποιητή για την "πανανθρώπινή" του αντίληψη, δηλαδή την κατανόηση όλων των λαών και των πολιτισμών. Αυτό άλλωστε είναι και το ιδιαίτερο γνώρισμα και η αποστολή της Ρωσίας στον κόσμο τούτον - μια αναπάντεχη προφητεία της Τρίτης Διεθνούς". Το δεύτερο κείμ...
Διαβάστε περισσότερα...

ΕΡΝΣΤ ΜΠΛΟΧ, ΟΥΤΟΠΙΑ ΚΑΙ ΚΡΙΤΙΚΗ ΤΗΣ ΙΔΕΟΛΟΓΙΑΣ
Όπως ρητά ομολογεί εξ αρχής ο συγγραφέας του ανά χείρας δοκιμιακού έργου, στόχος του είναι να δείξει ότι η ουτοπική πρόσβλεψη του Έρνστ Μπλοχ είναι, μεταξύ άλλων, να συμβάλει στην κριτική του ιδεολογικού περιεχομένου θεωριών και φιλοσοφικών εγχειρημάτων, καθώς και πολιτιστικών μορφωμάτων, των οποίων τις ιδεολογικές συνιστώσες συχνά αγνοούμε και/ή παραβλέπουμε. Κατά συνέπεια, η κριτική της κουλτούρας για την επίτευξη μιας ριζοσπαστικής θεωρίας του πράττειν όχι μόνο περιλαμβάνεται στην ουτοπική προθετικότητα του Μπλοχ, αλλά επιπλέον τοποθετε...
Διαβάστε περισσότερα...

Ο ΜΥΘΟΣ ΓΙΑ ΤΗ ΓΕΝΝΗΣΗ ΤΟΥ ΗΡΩΑ
Διαβάζοντας κανείς τον Ρανκ, αναλογίζεται πρώτα πρώτα σε τι ορίζοντες προβληματισμών και στο γόνιμο έδαφος ποιας παράδοσης ιδεών αναπτύχθηκε ο πρώτος ψυχαναλυτικός κύκλος. Η κλασική φιλοσοφία, η αρχαιολογία, η ανθρωπολογία, η συγκριτική θρησκειολογία, η γλωσσολογία, έχοντας βρει από καιρό στη Γερμανία την πατρίδα τους, αντιπροσωπεύουν την περιρρέουσα ατμόσφαιρα, μέσα στην οποία ο διανοούμενος των αρχών του αιώνα συναντούσε το πνευματικό στίγμα του, τα αντικείμενα της συναισθηματικής και ηθικής αγωγής του, της βαθειάς συμφωνίας του και της ...
Διαβάστε περισσότερα...

ΕΝ ΓΗ ΑΛΜΥΡΑ
Την τρίτη μέρα προς το σούρουπο φάνηκαν κάτω τα καλύβια και γύρω τα μαντριά ο ήλιος βάλτωνε στον κάμπο όλη η ζωή κατάφαση ξανά και πάλι απ' την αρχή Το βήμα εβράδυνα κατηγορίζοντας την τελευταία πλαγιά να φτάσω όταν πια θα 'χε πέσει η νύχτα και ν' αποφύγω τα συναπαντήματα των χωριανών και την καταλαλιά τους -άλλος να λέει "Αβραάμ, σαν τι είδες κι έκαμες εκεί ψηλά πού πήγες;" άλλος "δεν είναι για τα μας τα υψηλά..." κι άλλος "τι θέλουμε και φεύγουμε αφού οι ίδιοι γυρνάμε πάλι;" [...] [Από την έκδοση]...
Διαβάστε περισσότερα...

ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΤΗΣ ΑΛΗΘΕΙΑΣ
Η φιλοσοφική σκέψη των τελευταίων δεκαετιών, δοκιμαζόμενη από αντινομίες, έχει επιπλέον διχαστεί και πάνω στο πρόβλημα της αλήθειας. Δυο αντιτιθέμενες και ασυμβίβαστες απόψεις συνυπάρχουν παράλληλα στον δημόσιο βίο και, όχι σπάνια, στη συμπεριφορά ενός και του αυτού ατόμου. Κατά τη μία άποψη, η γνώση ποτέ δεν έχει μόνο περιορισμένη εγκυρότητα. Εδράζεται τόσο στο αντικειμενικό γεγονός όσο και στον γνώστη του γεγονότος. Κάθε πράγμα και κάθε σχέση πραγμάτων μεταβάλλεται με τον χρόνο, και έτσι κάθε κρίση σχετικά με πραγματικές καταστάσεις πρέπ...
Διαβάστε περισσότερα...

Η ΠΡΟΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΝΕΩΤΕΡΙΚΟΤΗΤΑΣ ΤΟΥ ΒΑΛΤΕΡ ΜΠΕΝΓΙΑΜΙΝ, ΠΡΟΑΓΓΕΛΙΑ ΤΗΣ ΜΕΤΑΝΕΩΤΕΡΙΚΟΤΗΤΑΣ;
Ο άγγλος κοινωνιολόγος David Frisby (1944-2012) υπήρξε ένας από τους πρωτοπόρους της σύγχρονης κοινωνικής θεωρίας, με κύρια απασχόλησή του την κριτική ανάλυση των μορφών και μεταλλάξεων της νεωτερικότητας, οι οποίες οδήγησαν σε μια καινούργια χαρτογράφηση του νεωτερικού τοπίου, κατά τρόπον ώστε η Ιστορία της νεωτερικότητας να μεταμορφώνεται σε θραύσματα προϊστορίας που διασκορπίστηκαν σε ασαφή κοινωνικά και αισθητικά μορφώματα, και ιδιαίτερα στο αμφίσημο θερμό ρεύμα της μετανεωτερικής κατάστασης πραγμάτων από τα τέλη της δεκαετίας του '50 ...
Διαβάστε περισσότερα...

ΓΕΡΜΑΝΙΚΟΣ ΚΑΙ ΑΓΓΛΙΚΟΣ ΡΟΜΑΝΤΙΣΜΟΣ (ΜΙΑ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ)
Το κείμενο του διάσημου Τσέχου διανοητή Ρενέ Βέλλεκ, που παρουσιάζεται εδώ, έχει σαν κύριο στόχο του την πρόκληση που ο Άρθουρ Ο. Λοβτζόυ διατυπώνει στο βασικό του κείμενο: «Περί της διακρίσεως των ρομαντισμών» (1924). Συγκεκριμένα ο Λοβτζόυ αποφαίνεται πως «θα έπρεπε να μάθουμε να χρησιμοποιούμε τη λέξη "ρομαντισμός" στον πληθυντικό. Αυτό βέβαια αποτελεί ήδη την πρακτική των πλέον προσεκτικών και παρατηρητικών ιστορικών της λογοτεχνίας, στον βαθμό που αναγνωρίζουν ότι ο "ρομαντισμός" μιας χώρας πολύ λίγα κοινά σημεία έχει με εκείνον κάποι...
Διαβάστε περισσότερα...

Η ΣΙΩΠΗ ΚΑΙ Ο ΠΟΙΗΤΗΣ
Ο George Steiner, συγγραφέας του Θανάτου της Τραγωδίας, είναι από τους λίγους στοχαστές αναφορικά με τους οποίους η νεοελληνική ματαιοδοξία μας παραδέχεται ότι σκέφτηκαν και είπαν κάτι σπουδαιότερο απ' ό, τι σκεφτόμαστε και γράφουμε σήμερα όλοι οι ντόπιοι χρήστες της εκδοτικής άνοιξης: θέλεις εφοδιασμένοι με τον αναθεωρητικό μαρξισμό μας (όπου οι άλλοι είναι πάντα εκείνοι που τον κακοποίησαν!...), θέλεις θρεμμένοι με την πιο φιλελεύθερη ψυχανάλυση, θέλεις κληρονόμοι της πάλαι ποτέ Σχολής της Φραγκφούρτης. Πώς συμβαίνει ώστε ο Στάινερ να β...
Διαβάστε περισσότερα...

ΤΟ ΝΟΗΜΑ ΤΗΣ ΕΙΡΗΝΗΣ - ΟΙ ΡΙΖΕΣ ΤΟΥ ΕΙΡΗΝΙΣΜΟΥ
Ο Καρλ Πολάνυι (1886-1964), ο μεγαλύτερος ιστορικός της οικονομίας του εικοστού αιώνα, προσωπικός φίλος και συνομιλητής του Γκέοργκ Λούκατς, του Άρνολντ Χάουζερ και του Καρλ Μανχάιμ, είναι αρκετά γνωστός ώστε να μη χρειάζεται ιδιαίτερη παρουσίαση εδώ· στα Προλεγόμενά της άλλωστε η κόρη του Kari Polanyi-Levitt, σημαντική οικονομολόγος και η ίδια, σκιαγραφεί με λίγες αδρές αλλά καίριες πινελιές την προσωπικότητα και τη σκέψη του. Το αριστούργημά του, "Ο μεγάλος μετασχηματισμός" (1944), είναι προ πολλού μεταφρασμένο και η προβληματική του απο...
Διαβάστε περισσότερα...

ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΜΥΘΟΣ
Το 1910, σε μια μελέτη του περί ουσίας και λειτουργίας, ο Έρνστ Κασσίρερ διατύπωσε την ιδέα πως το μαθηματικό σύμβολο, αυτό το τοπίο "καθαρής επιστήμης" που τις αρχές του ο Πυθαγόρας συνήγαγε παραγωγικά κι αναπαρέστησε "αύλως και νοερώς", αποτελεί έναν μετασχηματισμό της αισθητηριακής εντύπωσης - μετασχηματισμό ευθυνόμενο αποκλειστικά για οποιαδήποτε αντικειμενική αξία μπορεί να αποκτήσει η αισθητηριακή εντύπωση μέσα στη γνώση. Παράδοξη τότε υπόθεση, που πάγωνε την αυτοπεποίθηση του "απτού" και άμεσα δεδομένου στις αισθήσεις, αλλά και το α...
Διαβάστε περισσότερα...

ΕΠΑΝΕΞΕΤΑΖΟΝΤΑΣ ΤΗΝ ΤΡΑΓΩΔΙΑ
Το σημασιακό πεδίο του ουσιαστικού "τραγωδία" και του επιθέτου "τραγικό" παραμένει εξ ίσου απροσδιόριστο με την προέλευσή του. Η καθημερινή, ιδιωματική χρήση του όρου συνδέει το "τραγικό" με εμπειρίες, πνευματικές ή υλικές, οι οποίες καλύπτουν μια γκάμα από το πλέον ασήμαντο γεγονός -"το κέικ κάηκε στο ψήσιμο"- έως τη μεγαλύτερη συμφορά και θλίψη. Το σημείο εστίασης μπορεί να είναι στενό και συγκεκριμένο, όπως σ' ένα "τραγικό δυστύχημα", ή απροσδιόριστα ευρύ, όπως στην ξεθωριασμένη φράση "τραγική αίσθηση της ζωής". Τα πολυάριθμα υβρίδια με...
Διαβάστε περισσότερα...

Ο ΛΟΥΚΑΤΣ ΚΑΙ Ο ΣΤΑΛΙΝΙΣΜΟΣ
Από τα πρώτα κιόλας χρόνια της δεκαετίας του 1920, άρχισε στην ΕΣΣΔ μια διαδικασία γραφειοκρατικοποίησης κατά την οποία η παλιά φρουρά των μπολσεβίκων αντικαταστάθηκε βαθμιαία από ένα συντηρητικό στρώμα του οποίου ικανότερος εκπρόσωπος και αδιαμφισβήτητος ηγέτης ήταν ο Στάλιν. Το 1926 υπήρξε μία από τις κρίσιμες στιγμές αυτής της στροφής. Ήταν η χρονιά κατά την οποία ο Στάλιν δημοσίευσε τα Προβλήματα λενινισμού, πρώτη σαφή διατύπωση του δόγματος για τον σοσιαλισμό "σε μία μόνο χώρα", και η χρονιά κατά την οποία ο Μπουχάριν παρότρυνε τους κ...
Διαβάστε περισσότερα...

ΚΑΒΑΦΗΣ Ο ΕΓΚΛΕΙΣΤΟΣ
Η Καβαφολογία ολόκληρη υπλήρξε ανέκαθεν βαθύτατα αντικαβαφική. Στην ουσία ήταν μια υπεράσπιση της ποίησης εναντίον του Καβάφη, λόγος κατακριτικός: είτε από τη θέση μιας θεωρίας περί χαρισματικών "μεγάλων" ποιητών - που θέλει τον Καβάφη στερημένο από το "ένστικτο", "τη φλόγα, το πάθος, τη "φαντασία" των "μεγάλων" ποιητών και από "την έμφυτη πρωτοτυπία με την οποία είναι προικισμένα μερικά υπέροχα πνεύματα" είτε από τη σκοπιά του αιτήματος και της επιταγής για "καθρέφτισμα των κοινωνικών καταστάσεων και περιστάσεων μέσα στην ποίηση" - που δ...
Διαβάστε περισσότερα...

ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ ΚΑΙ ΥΛΗ
Όταν το 1980 ο Ζακ Ντερριντά υπέβαλε μία επιλογή από το έργο του στη Σορβόννη, στην υποστήριξη της θέσης του αναγνώριζε τον ρόλο που έπαιξε η φαινομενολογία του Χούσσερλ τόσο στα διαμορφωτικά γι' αυτόν χρόνια της δεκαετίας του 1950 όσο και την περίοδο που έγραψε τα πρώτα του σημαντικά κείμενα. Αποκαλεί τη χουσσερλιανή φαινομενολογία "μια επιστήμη απαράμιλλης αυστηρότητας", αλλά διευκρινίζει ποιαν ακριβώς επιστήμη είχε κατά νου: "Όχι -ειδικά όχι- τις εκδοχές που πρότειναν ο Σαρτρ και ο Μερλώ-Ποντύ οι οποίες υπήρξαν κυρίαρχες, αλλά μάλλον σε...
Διαβάστε περισσότερα...

Η ΑΠΟΣΥΡΣΗ ΑΠΟ ΤΗ ΛΕΞΗ
Ο Απόστολος μάς λέγει ότι εν αρχή ήταν η Λέξη. Δεν μας δίνει καμμιά διαβεβαίωση σχετικά με το τέλος. Το σωστό είναι ότι έχει χρησιμοποιήσει την ελληνική γλώσσα προκειμένου να εκφράσει την Ελληνιστική έννοια του Λόγου· διότι οφείλεται στην Ελληνοϊουδαϊκή κληρονομιά που ο Δυτικός πολιτισμός χρωστά τον ουσιώδη λεκτικό χαρακτήρα του. Εμείς θεωρούμε αυτόν το χαρακτήρα ως δεδομένο. Είναι η ρίζα και η κραυγή της εμπειρίας μας και δεν μπορούμε εύκολα να μετατοπίσουμε τις φαντασιώσεις έξω από αυτή την περιοχή. Ζούμε εντός της δράσης του λόγου. Αλλά...
Διαβάστε περισσότερα...