ΕΡΑΣΜΟΣ

Η ΜΑΓΕΙΑ ΤΩΝ ΛΕΞΕΩΝ
Η γλώσσα είναι το ισχυρότερο όργανο δημιουργίας. Ονομάζοντας ένα πράγμα με μια λέξη βεβαιώνω την ύπαρξή του. Κάθε γνώση προκύπτει από την πράξη της ονομασίας. Η γνώση δεν είναι δυνατή χωρίς τη λέξη. Η διαδικασία του να γνωρίζεις κάτι είναι το να σφυρηλατείς μεταξύ λέξεων σχέσεις οι οποίες εν συνεχεία μεταφέρονται σε αντικείμενα που αντιστοιχούν στις λέξεις. Οι γραμματικοί τύποι, που κάνουν δυνατή τη σύνταξη της πρότασης, δεν είναι δυνατοί μόνον όταν υπάρχουν λέξεις η λογική άρθρωση της ομιλίας δεν έρχεται παρά κατόπιν. Ισχυριζόμενος ότι η...
Διαβάστε περισσότερα...

ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΔΙΑΦΩΤΙΣΜΟΣ
Ο Φουκώ αποδέχεται πλήρως την καντιανή διατύπωση, την αφετηρία της τραγωδίας του Διαφωτισμού: «Διαφωτισμός είναι η έξοδος του ανθρώπου από την ανωριμότητά του, για την οποία ο ίδιος είναι υπεύθυνος. Ανωριμότητα είναι η αδυναμία να μεταχειρίζεσαι το νου σου χωρίς την καθοδήγηση ενός άλλου. Είμαστε υπεύθυνοι γι' αυτή την ανωριμότητα, όταν η αιτία της βρίσκεται όχι στην ανεπάρκεια του νου, αλλά στην έλλειψη αποφασιστικότητας και θάρρους να τον μεταχειριζόμαστε χωρίς την καθοδήγηση ενός άλλου». Κατά συνέπεια, επιχειρεί ο Φουκώ να αναστοχαστεί ...
Διαβάστε περισσότερα...

ΡΟΜΑΝΤΙΣΜΟΣ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΥ
Είναι γνωστή η επίθεση του Γερμανού πολιτικού φιλόσοφου Καρλ Σμιτ ενάντια στον ρομαντισμό. Επίθεση, η οποία πυροδότησε έναν διάλογο σχετικά με τις πολιτικές ιδέες των ρομαντικών, και γενικότερα σχετικά με τη σχέση του ρομαντισμού προς την ενεργό πραγματικότητα. Ο Σμιτ υποστήριξε ότι οι ρομαντικοί "αρνούνται να αναγνωρίσουν τα αιτήματα που η πραγματικότητα θέτει πάνω στη σκέψη" και "βλέπουν τον κόσμο ως μία ευκαιρία του καλλιτεχνικού νου να βεβαιώσει την κυριαρχία του". Διότι στον ρομαντισμό, αποφαίνεται ο Σμιτ, "η πραγματικότητα θεωρείται ...
Διαβάστε περισσότερα...

ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΤΗΣ ΑΛΗΘΕΙΑΣ
Η φιλοσοφική σκέψη των τελευταίων δεκαετιών, δοκιμαζόμενη από αντινομίες, έχει επιπλέον διχαστεί και πάνω στο πρόβλημα της αλήθειας. Δυο αντιτιθέμενες και ασυμβίβαστες απόψεις συνυπάρχουν παράλληλα στον δημόσιο βίο και, όχι σπάνια, στη συμπεριφορά ενός και του αυτού ατόμου. Κατά τη μία άποψη, η γνώση ποτέ δεν έχει μόνο περιορισμένη εγκυρότητα. Εδράζεται τόσο στο αντικειμενικό γεγονός όσο και στον γνώστη του γεγονότος. Κάθε πράγμα και κάθε σχέση πραγμάτων μεταβάλλεται με τον χρόνο, και έτσι κάθε κρίση σχετικά με πραγματικές καταστάσεις πρέπ...
Διαβάστε περισσότερα...

ΜΥΘΟΣ ΚΑΙ ΠΟΙΗΤΙΚΗ ΤΟΥ ΤΑΞΙΔΙΟΥ
Τα κείμενα που συνθέτουν αυτό το τομίδιο δημοσιεύτηκαν για πρώτη φορά στο περιοδικό Σημειώσεις κατά την περίοδο 1980-1989. Το κείμενο του επιμέτρου είναι προγενέστερο. Δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στο περιοδικό Σημειώσεις (1976) και εν συνεχεία στη συλλογή δοκιμίων Αναφορές (1979). Αναδημοσιεύεται εδώ ως μια πρώτη απόπειρα του συγγραφέα να προσεγγίσει συνολικά το έργο του Νίκου Καββαδία, του οποίου ορισμένες επιμέρους πτυχές εξετάζονται λεπτομερέστερα στο κυρίως μέρος του βιβλίου, στη διασταύρωσή τους με το έργο του ποιητή Δ. Ι. Αντωνίου κα...
Διαβάστε περισσότερα...

«IL GRAN RIFIUTO»
Όλοι -από τους πολιτικούς ως τους θεολόγους, και από τους φιλοσόφους ως τους παιδοψυχιάτρους- παραδέχονται ότι ο πολιτισμός περνάει κρίση κοσμοϊστορικής σημασίας. Η κρίση αυτή αγκαλιάζει το σύνολο των προβλημάτων της ζωής των ανθρώπων - από τις πιο αφηρημένες κοσμοθεωρητικές γενικεύσεις ως τις πιο συγκεκριμένες σχέσεις της καθημερινής ζωής. Η επιστημονική εξέταση οποιουδήποτε προβλήματος -μεγάλου ή μικρού- μοιραία άγει στην καρδιά αυτής της κρίσης. Και τελικά βρισκόμαστε μπροστά σ' ένα πρόβλημα ηθικό: τη στάση απέναντι σ' αυτόν τον εν κρίσ...
Διαβάστε περισσότερα...

ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΜΥΘΟΣ
Το 1910, σε μια μελέτη του περί ουσίας και λειτουργίας, ο Έρνστ Κασσίρερ διατύπωσε την ιδέα πως το μαθηματικό σύμβολο, αυτό το τοπίο "καθαρής επιστήμης" που τις αρχές του ο Πυθαγόρας συνήγαγε παραγωγικά κι αναπαρέστησε "αύλως και νοερώς", αποτελεί έναν μετασχηματισμό της αισθητηριακής εντύπωσης - μετασχηματισμό ευθυνόμενο αποκλειστικά για οποιαδήποτε αντικειμενική αξία μπορεί να αποκτήσει η αισθητηριακή εντύπωση μέσα στη γνώση. Παράδοξη τότε υπόθεση, που πάγωνε την αυτοπεποίθηση του "απτού" και άμεσα δεδομένου στις αισθήσεις, αλλά και το α...
Διαβάστε περισσότερα...

ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΜΑΓΙΑΚΟΒΣΚΙ
(. . .) Το παρόν δοκίμιο του Γιάκομπσον για τον θάνατο και την ποίηση του Μαγιακόβσκι, αν και γράφτηκε σε μια περίοδο εντατικής αισθητικής έρευνας γύρω από τα προβλήματα που έθεσε ο φορμαλισμός και η γλωσσολογία στους πρώτους αυτούς θεωρητικούς κύκλους της Μόσχας (1915-1920) και αργότερα της Πράγας (1920-1939), πολύ απέχει απ’ το να είναι ένα κείμενο αρχών. Βασίζεται κυρίως σε μα έσωθεν μαρτυρία της ποιητικής ζωής και επιχειρεί να διευρύνει τους πυρήνες της μαγιακοβσκικής μυθολογίας φέρνοντας σε επαφή τη δημιουργική τροχιά αυτής της φιλολο...
Διαβάστε περισσότερα...

ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΒΙΑΣ
Όπως γράφει ο Μιγκουέλ Αμπενσούρ (Miguel Abensour), από τον οποίο έχουμε δανεισθεί τα στοιχεία αυτού του σημειώματος ο Κλάστρ είναι ο κατ’ εξοχήν εθνολόγος της επιτόπιας έρευνας. Αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία για τον μη εθνολόγο αναγνώστη ο οποίος βρίσκεται μπροστά σ’ ένα έργο με φιλοσοφικές πάντοτε διαστάσεις κι έχει ίσως την τάση να ξεχνά, ή έστω να υποβαθμίζει, το εθνογραφικό υλικό στο οποίο στηρίζεται αυτό το έργο. Ο ίδιος άλλωστε ο Πιέρ Κλάστρ, στα μαθηματικά του στη Σχολή Ανωτάτων Σπουδών του Παρισιού, επέμενε πάντοτε ότι η επιτόπια έρ...
Διαβάστε περισσότερα...

Η ΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΑΞΙΑ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ
Απ' όλα τα προβλήματα που έχουμε να εξετάσουμε σε μια φιλοσοφία της παιδείας, το πρόβλημα σχετικά με την παιδευτική αξία της τέχνης είναι από τα πλέον δύσκολα. Η φιλοσοφία χρειάστηκε να το αντιμετωπίσει από τα πρώτα της βήματα. Αλλά φαίνεται πως βρισκόμαστε ακόμη πολύ μακριά από μια γενικά αποδεκτή λύση. Εξακολουθούμε να βρισκόμαστε αντιμέτωποι με το ίδιο θεμελιώδες δίλημμα που συναντούμε στα μεγάλα συστήματα της ελληνικής σκέψης παλεύουμε με τις ίδιες μεθοδολογικές δυσκολίες που αντιμετώπισαν ο Πλάτων και ο Αριστοτέλης. Ο Πλάτων ήταν ο π...
Διαβάστε περισσότερα...

ΣΟΠΕΝΧΑΟΥΕΡ
Η απόλαυση που παίρνουμε από ένα μεταφυσικό σύστημα, η ευχαρίστηση που μας δίνει η νοητική οργάνωση του κόσμου σε ένα αυστηρά θεμελιωμένο, εντελές και ισόρροπο οικοδόμημα σκέψης, είναι πάντοτε και πάνω απ' όλα αισθητικής φύσεως. Έχει την ίδια πηγή με τη χαρά, την υψηλή και ανώτερη ευδαιμονία που μας χαρίζει η τέχνη με τη δύναμη που διαθέτει να μορφοποιεί και να ταξινομεί το υλικό της, να βάζει σε τάξη τις συγκεχυμένες καταστάσεις της ζωής, έτσι ώστε να μας προσφέρει καθαρή και καθολική θέα. [...] (Από την έκδοση)...
Διαβάστε περισσότερα...

ΓΕΡΜΑΝΙΚΟΣ ΚΑΙ ΑΓΓΛΙΚΟΣ ΡΟΜΑΝΤΙΣΜΟΣ (ΜΙΑ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ)
Το κείμενο του διάσημου Τσέχου διανοητή Ρενέ Βέλλεκ, που παρουσιάζεται εδώ, έχει σαν κύριο στόχο του την πρόκληση που ο Άρθουρ Ο. Λοβτζόυ διατυπώνει στο βασικό του κείμενο: «Περί της διακρίσεως των ρομαντισμών» (1924). Συγκεκριμένα ο Λοβτζόυ αποφαίνεται πως «θα έπρεπε να μάθουμε να χρησιμοποιούμε τη λέξη "ρομαντισμός" στον πληθυντικό. Αυτό βέβαια αποτελεί ήδη την πρακτική των πλέον προσεκτικών και παρατηρητικών ιστορικών της λογοτεχνίας, στον βαθμό που αναγνωρίζουν ότι ο "ρομαντισμός" μιας χώρας πολύ λίγα κοινά σημεία έχει με εκείνον κάποι...
Διαβάστε περισσότερα...

Ο ΜΥΘΟΣ ΓΙΑ ΤΗ ΓΕΝΝΗΣΗ ΤΟΥ ΗΡΩΑ
Διαβάζοντας κανείς τον Ρανκ, αναλογίζεται πρώτα πρώτα σε τι ορίζοντες προβληματισμών και στο γόνιμο έδαφος ποιας παράδοσης ιδεών αναπτύχθηκε ο πρώτος ψυχαναλυτικός κύκλος. Η κλασική φιλοσοφία, η αρχαιολογία, η ανθρωπολογία, η συγκριτική θρησκειολογία, η γλωσσολογία, έχοντας βρει από καιρό στη Γερμανία την πατρίδα τους, αντιπροσωπεύουν την περιρρέουσα ατμόσφαιρα, μέσα στην οποία ο διανοούμενος των αρχών του αιώνα συναντούσε το πνευματικό στίγμα του, τα αντικείμενα της συναισθηματικής και ηθικής αγωγής του, της βαθειάς συμφωνίας του και της ...
Διαβάστε περισσότερα...

Ο ΟΙΔΙΠΟΥΣ ΚΑΙ Ο ΙΩΒ ΣΤΙΣ ΔΥΤΙΚΟΑΦΡΙΚΑΝΙΚΕΣ ΘΡΗΣΚΕΙΕΣ
Το δοκίμιο αυτό είναι μία επέκταση της Διάλεξης Frazer που δόθηκε στο πανεπιστήμιο της Γλασκώβης στις 28 Νοεμβρίου 1957 με τον τίτλο "Η ιδέα του Πεπρωμένου στις δυτικοαφρικανικές θρησκείες" από μία ιδρυτική φιγούρα της βρετανικής ανθρωπολογίας, τον Mayer Fortes. Δημοσιεύθηκε στο HAU: Journal of Ethnographic Theory 8 (1/2): 394-413, και αποτελεί ένα είδος σύνοψης του βιβλίου του Fortes, Oedipus and Job in West African Religion (Cambridge University Press: Λονδίνο 1958 επανέκδοση 1984, Νέα Υόρκη, με εκτενές εισαγωγικό δοκίμιο του Robin Hort...
Διαβάστε περισσότερα...

ΚΑΝΤ ΚΑΙ ΡΟΥΣΣΩ
(. . .) Ο Κασσίρερ επιμένει ιδιαίτερα στην καντιανή αντιστροφή της ρουσσωικής ανθρωπολογίας η οποία, όπως διαμορφώνεται μεσ' από την ερμηνευτική του Κάντ, καταλήγει σε μια "ρουσσωική" υπεράσπιση του πολιτισμού. Γιατί, κατά τον Κάντ, ο πολιτισμός ανήκει στην ειδική φύση του ανθρώπου. Αν όποιος θέλει να μελετήσει τα ζώα πρέπει να ξεκινά από την άγρια κατάστασή τους, αντίθετα, για να μπορέσει να γνωρίσει τα ουσιώδη χαρακτηριστικά του ανθρώπου, τον ειδικό "ανθρώπινο" χαρακτήρα του, θα πρέπει να το μελετήσει σε μια κατάσταση δημιουργίας, δηλαδή...
Διαβάστε περισσότερα...

ΠΕΡΙ ΕΡΜΗΝΕΙΑΣ
Ο πλέον κατάλληλος τρόπος για να δώσω μια ιδέα των προβλημάτων, τα οποία με απασχόλησαν τα τελευταία τριάντα χρόνια, και της παράδοσης στην οποία ανήκει ο τρόπος με τον οποίο χειρίζομαι τα προβλήματα αυτά είναι, πιστεύω, να ξεκινήσω από την τρέχουσα εργασία μου σχετικά με τη λειτουργία της αφήγησης και από κει και πέρα να δείξω τη σχέση ανάμεσα σ' αυτή τη σπουδή μου και στις προγενέστερες εργασίες μου σχετικά με τη μεταφορά, την ψυχανάλυση, τον συμβολισμό και άλλα συναφή προβλήματα, προκειμένου, τελικά, να ξαναγυρίσω από τις μερικές αυτές...
Διαβάστε περισσότερα...

ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ ΚΑΙ ΥΛΗ
Όταν το 1980 ο Ζακ Ντερριντά υπέβαλε μία επιλογή από το έργο του στη Σορβόννη, στην υποστήριξη της θέσης του αναγνώριζε τον ρόλο που έπαιξε η φαινομενολογία του Χούσσερλ τόσο στα διαμορφωτικά γι' αυτόν χρόνια της δεκαετίας του 1950 όσο και την περίοδο που έγραψε τα πρώτα του σημαντικά κείμενα. Αποκαλεί τη χουσσερλιανή φαινομενολογία "μια επιστήμη απαράμιλλης αυστηρότητας", αλλά διευκρινίζει ποιαν ακριβώς επιστήμη είχε κατά νου: "Όχι -ειδικά όχι- τις εκδοχές που πρότειναν ο Σαρτρ και ο Μερλώ-Ποντύ οι οποίες υπήρξαν κυρίαρχες, αλλά μάλλον σε...
Διαβάστε περισσότερα...

Η «ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ» ΩΣ ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ
ΤΟ 1930 Ο ΒΑΛΤΕΡ ΜΠΕΝΓΙΑΜΙΝ έκανε την κριτική παρουσίαση ενός τόμου δοκιμίων που εκδόθηκε με τη φροντίδα του συντηρητικού επαναστάτη Έρνστ Γιούνγκερ υπό τον τίτλο "Ο πόλεμος και ο πολεμιστής". Σημειώνοντας την εκ μέρους των συντελεστών του τόμου ενθουσιώδη ρομαντικοποίηση της τεχνολογίας του θανάτου και της ολοκληρωτικής επιστράτευσης των μαζών ο Μπένγιαμιν προειδοποιούσε ότι αυτή η ρομαντικοποίηση "δεν ήταν παρά μια χωρίς αναστολές ερμηνεία του δόγματος "η τέχνη για την τέχνη" σε σκέτο πόλεμο". Έξι χρόνια αργότερα, στους καταληκτήριους στ...
Διαβάστε περισσότερα...

ΜΕΤΑΞΥ ΣΙΝΑ ΚΑΙ ΑΙΛΕΙΜ [ΠΟΙΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΑΛΛΑ]
Αφού λοιπόν παραδέχομαι πως σ' αγαπώ αφού είσαι η αγωνία μου αφού τα λόγια σου μού ντύνουν κάθε Σεπτέμβρη με μια μπλε κόλλα τα τετράδια γιατί έρχονται ώρες που μου φαίνεσαι σαν πεθαμένος; [Από την έκδοση]...
Διαβάστε περισσότερα...

Η «ΗΘΙΚΗ ΤΟΥ ΟΙΚΤΟΥ»
Ο οίκτος είναι ένα προβληματικό ζήτημα. Το συναίσθημα που βρίσκεται στην καρδιά της αρχαίας ελληνικής τραγωδίας έχει προκαλέσει έντονη διαμάχη τόσο στην ελληνορωμαϊκή αρχαιότητα όσο και στη νεώτερη Ευρώπη. Ορισμένοι νεώτεροι φιλόσοφοι, ασπαζόμενοι το γενικό ήθος των Ελλήνων τραγικών ποιητών, υποστηρίζουν ότι ο οίκτος είναι ένα πολύτιμο κοινωνικό συναίσθημα χωρίς το οποίο θα ήταν δύσκολο να ιδρυθούν σωστές πολιτικές κοινότητες. Ο Ζαν-Ζακ Ρουσσώ, αφιερώνοντας ένα ολόκληρο βιβλίο, τον Αιμίλιο, στον οίκτο και στον κοινωνικό του ρόλο, συνδέει ...
Διαβάστε περισσότερα...