Μπορεί αυτό το βιβλίο να χαρακτηριστεί επιστημονικό; Μάλιστα, αλλά με έναν ιδιάζοντα τρόπο. Δεν έχει παραπομπές, βιβλιογραφία και είναι γραμμένο για να γίνεται κατανοητό και από τους πιο αδαείς. Επίσης, έχει δοκιμιακό και ευσύνοπτο χαρακτήρα και δεν μπαίνει στα πιο τεχνικά και βαθιά της νευροβιολογίας. Επίσης, χαρακτηρίζεται από χιούμορ, προτροπή σε αμφισβήτηση απλοϊκών αντιλήψεων, με μικρά κεφάλαια και λακωνική γραφή. Επομένως, είναι μια επιστημονική εκλαΐκευση. Σε κάποια σημεία αναφέρει πράγματα που αναφέρει και ο Richard David Precht στο βιβλίο του «Από τη Νάξο στην ουτοπία», όμως ο Corballis δεν κάνει καμιά αναφορά στη φιλοσοφία και την ιστορία της ούτε αντιπαραθέτει τη νευροεπιστήμη με τα όσα έχουν λεχθεί στο χώρο της φιλοσοφίας. Δεύτερο ερώτημα: μπορεί ένας ψυχολόγος να μας μιλήσει για τα μυστικά του εγκεφάλου, όπως για τη γλώσσα, τα διάφορα σημεία του εγκεφάλου (ιππόκαμπος, αμυγδαλή, μετωπιαίος φλοιός και άλλα) και τις λειτουργίες τους, τα συναισθήματα, τις προθέσεις, τον προσανατολισμό στο χώρο, τις αναμνήσεις και πολλά άλλα συναφή; Ναι, γιατί δεν ακολουθεί τη μέθοδο της ενδοσκόπησης, όπως η φροϋδική σχολή, ούτε το συμπεριφορισμό που άνθησε τον 20ό αιώνα. Όταν η ψυχολογία ανακαλύπτει τον εγκέφαλο γίνεται πιο αντικειμενική, πιο πειστική και πιο ολοκληρωμένη. Αυτή τη μέθοδο, δηλαδή τη σύνδεση της ψυχολογίας με τα πορίσματα της νευροβιολογίας ακολουθεί και ο συγκεκριμένος επιστήμονας. Επειδή, νομίζω το βιβλίο έχει εκπαιδευτικό σκοπό (κι ο ίδιος ο Corballis υπήρξε πολλά χρόνια εκπαιδευτικός), θα μπορούσε να διδάσκεται στην Α Γυμνασίου. Είναι χρήσιμο, απλό και διαφωτιστικό!

Κάποιοι πληθυσμοί της Ελλάδος που μήδισαν ήταν: οι Θηβαίοι, οι Αρκάδες, οι Θεσσαλείς, οι Αργείοι, οι Φωκείς (κυρίως παρά τη θέλησή τους), οι Μακεδόνες. Αλλά, κατά τα απίθανα λεγόμενα του Ηροδότου, ο Αλέξανδρος ο Μακεδόνας προειδοποίησε τους Έλληνες για να τους προστατέψει, πριν την μάχη στις Πλαταιές (479 π.Χ.).
Το τέλος για τις φιλοδοξίες των Περσών κρίθηκε στη μάχη των Πλαταιών, όπου Σπαρτιάτες, Τεγεάτες και Αθηναίοι πολέμησαν ισάξια. Ο Σπαρτιάτης στρατηγός Παυσανίας βρίσκεται στο απόγειο της δόξας του.
Στη συνέχεια γίνεται μια εξέγερση σε περιοχές της Ιωνίας και ο αθηναϊκός στόλος, μαζί με Σπαρτιάτες και άλλους Έλληνες καταδιώκουν τους υποχωρούντες. Τελικά, αποσύρονται και οι Αθηναίοι. Οι γέφυρες στα στενά του Ελλησπόντου είχαν καταστραφεί από τους Πέρσες 10 μήνες πριν. Οι Αθηναίοι διακρίνονται σε αυτήν την καταδίωξη, που δεν έχει ουσιαστικό όφελος, πέρα από την κατάκτηση της σημαντικής πόλης Σηστού, κομβικής περιοχής για τη μεταφορά σιταριού στον Εύξεινο Πόντο.
Έτσι, τελειώνουν οι ιστορίες του Ηροδότου, πάνω στις οποίες βασίζονται ακόμα και σήμερα σπουδαίοι επιστήμονες του εξωτερικού και της Ελλάδας, και από τις οποίες αντλείται υλικό για τα σχολικά εγχειρίδια. Η προσπάθεια του Κάκτου και της φιλολογικής ομάδας του είναι αξιόλογη. Θα μπορούσε να αποδοθεί, ίσως, το κείμενο καλύτερα στα νέα ελληνικά.

Για το θέμα των Πελασγών, υπάρχει μεγάλη θεωρία. Η άποψη του Ηροδότου στον 1ο τόμο είναι ότι ήταν βάρβαροι, αλλόγλωσσοι, μη Έλληνες, που αφομοιώθηκαν τελικά στην Ελλάδα. Οι Λακεδαιμόνιοι προέρχονταν από τους Πελασγούς, ενώ το Αττικό έθνος, που ήταν Πελασγικό, όταν μεταβλήθηκε σε ελληνικό, έμαθε και την ελληνική γλώσσα (Εκδόσεις Κάκτος, 1994, σελ. 97,99). Επανέρχεται λακωνικά στο θέμα των Πελασγών και στην «Ουρανία».
Ο Ηρόδοτος φαίνεται να είναι προκατειλημμένος εναντίον του Θεμιστοκλή, από όσα άκουσε από τους πληροφοριοδότες του, οι οποίοι σίγουρα δεν εκτιμούσαν το Θεμιστοκλή.
Ο ρόλος της Αθήνας φαίνεται σε όλη τη διάρκεια της μάχης στη Σαλαμίνα και τα τεχνάσματα, αθέμιτα η μη, του Θεμιστοκλή για να πείσει τους Έλληνες συμμάχους να μην πολεμήσουν στην Πελοπόννησο, αλλά σε ναυμαχία στη Σαλαμίνα, αποδείχτηκαν σωτήρια για τους Έλληνες συμμάχους.
Κάποια νησιωτικά μέρη δεν είχαν Μηδίσει, δεν είχαν δηλώσει υποταγή στους Βαρβάρους: η Μήλος, η Σίφνος και η Σέριφος. Κατά τη διάρκεια της ναυμαχίας, η Πάρος κράτησε στάση ουδετερότητας, στάση που ευνοούσε τους Πέρσες.
Οι σύμμαχοι, με τη συμβολή των Αθηναίων και άλλων, αλλά κυρίως των Αιγινητών νίκησαν στη ναυμαχία, που τελικά έγινε στη Σαλαμίνα και ανάγκασαν τους Πέρσες να υποχωρήσουν. Πιο πριν, είχαν μπει στην Αθήνα και την είχαν λεηλατήσει και καταστρέψει, ενώ φόβος των Σπαρτιατών ήταν να μην μπουν και στην Πελοπόννησο.
Οι Πέρσες και ο Ξέρξης υποχωρούν, αλλά ο Μαρδόνιος επιμένει. Οι Αθηναίοι αρνούνται στους Πέρσες συνθήκη συμμαχίας και δεν προδίδουν την Σπάρτη, ούτε την Ελλάδα, με την κοινή γλώσσα και τους κοινούς Θεούς, την οποία συμπαρέσυραν σ\' αυτόν τον πόλεμο.

Ο Δαρείος πεθαίνει. Τον διαδέχεται ο γιος του Ξέρξης. Ο Ξέρξης μαζεύει στρατό από όλη την αχανή Περσική Αυτοκρατορία για να υποτάξει στην ουσία την Ελλάδα και όχι για να εκδικηθεί τους Αθηναίους. Η περιγραφή του Ηροδότου των διάφορων φυλών που απάρτιζαν το στρατό του, παρέχει πλούσιες εθνογραφικές πληροφορίες. Με ένα στρατό, που το σύνολο του πολεμικού προσωπικού (ιππικό, πεζικό, σε στόλους) ξεπερνά τα 3 εκατομμύρια και μαζί με το βοηθητικό προσωπικό να ξεπερνά τα 5 εκατομμύρια, χώρια οι γυναίκες, οι παλλακίδες, τα ζώα και τα υποζύγια, κινείται εναντίον της Ελλάδας. Είναι μια από τις μεγαλύτερες πολεμικές κινητοποιήσεις της ιστορίας! Περνά απέναντι από τον Ελλήσποντο και από τη Θράκη και τη Μακεδονία, κατεβαίνει στη Θεσσαλία κι από εκεί πιο νότια, όπου συγκρούεται με τους συνασπισμένους Έλληνες. Οι Έλληνες προσπαθούν να συνενωθούν και να συστρατευτούν εναντίον του ξένου εισβολέα. Άλλοτε και αλλού τα καταφέρνουν, αλλού συναντούν προδοσίες ή ραδιουργίες. Πολλοί Έλληνες συνεργάστηκαν με τους Πέρσες. Ο έβδομος τόμος είναι ένας ύμνος στη γενναιότητα των Σπαρτιατών, που αψηφούσαν τον κίνδυνο και θα θυσίαζαν τα πάντα για τους νόμους της πόλης τους. Οι 300 πεσόντες στη μάχη των Θερμοπυλών έμειναν στην ιστορία. Ο ίδιος ο Ξέρξης εκπλήσσεται που ένα τόσο ολιγάριθμο στράτευμα, τα βάζει με ένα στρατό που δεν τελειώνει ποτέ και πιστεύει, πια, το Δημάρατο για το σθένος και τη γενναιότητα των Σπαρτιατών. Ο Εφιάλτης προδίδει στους Πέρσες ένα πέρασμα από τα ανατολικά, μέσω ενός βουνού και οι Έλληνες Σπαρτιάτες πολεμιστές, μαζί με άλλους Έλληνες πολεμούν λυσσαλέα στις Θερμοπύλες. Η συμβολή της Αθήνας δεν έχει φανεί ακόμα.

«Στο ΣΤ΄ βιβλίο, Ερατώ, συνεχίζεται η εξιστόρηση της επανάστασης των Ιώνων, με την παράθεση των επιθετικών ενεργειών του Δαρείου πριν από τη Μάχη του Μαραθώνα. Ακόμη δίνεται η πρώτη εκστρατεία κατά της Ελλάδας που τελειώνει με τη Μάχη του Μαραθώνα. Μέσα σ\' αυτήν την εκστρατεία, περιγράφονται πράγματα που έγιναν στην Ελλάδα, όπως η προσφορά των Αιγινητών για υποταγή στον Δαρείο και η παρέμβαση Σπαρτιατών και Αθηναίων, που ανέτρεψαν την κατάσταση στην Αίγινα, η δράση του βασιλιά της Σπάρτης, Κλεομένη Α\', η στάση του Μαντείου των Δελφών, η καταστροφή της Ερέτριας και κλείνει με την αποχώρηση των Περσών και την τύχη των Ερετριέων αιχμάλωτων καθώς και του νικητή του Μαραθώνα, Μιλτιάδη.» (Βικιπαίδεια)

Εντύπωση σε αυτόν τον τόμο μου έκαναν και κάποιες λεπτομέρειες. Η χρηματική τιμωρία που επιβλήθηκε στον τραγικό Φρύνιχο, σύγχρονο του Αισχύλου, επειδή αναφέρθηκε στην καταστροφή της Μιλήτου, κάτι που «πόνεσε» και στενοχώρησε τους Αθηναίους. Από τότε, αναφέρει ο ιστορικός Larry Gonick, οι τραγωδίες αφορούσαν μόνο μυθολογικά θέματα. Επίσης, μου έκανε εντύπωση και μια άλλη λεπτομέρεια. Ότι οι Σπαρτιάτες, κατά τη γενικώς αποδεκτή ελληνική εκδοχή, είχαν Αιγυπτιακή προέλευση, ενώ οι Πέρσες θεωρούσαν ότι είχαν Ασσυριακή προέλευση. Και σε τούτο τον τόμο αναφέρονται εχθροπραξίες, λιποταξίες, προδοσίες, διπλωματίες, συμμαχίες. Οι Πέρσες έβαλαν στο μάτι την Αθήνα και την Ερέτρια. Οι Αθηναίοι με τους Πλαταιείς, στη μάχη του Μαραθώνα (490 π.Χ.) τους συνέτριψαν. Οι Σπαρτιάτες άργησαν να σπεύσουν σε βοήθεια και έχασαν μέρος της χαράς και της δόξας. Οι Πέρσες είχαν τρομερή φήμη για τη δύναμή τους και τις κατακτήσεις τους.

«Στο Ε΄ βιβλίο, Τερψιχόρη, αναφέρει την υποταγή της Θράκης και των γύρω περιοχών (Τρωάδα, Λήμνος, Ίμβρος, κτλ.) στους Πέρσες. Εδώ παρεμβάλει και την ιστορία του Ιστιαίου που θα παίξει σημαντικό ρόλο στην εξέγερση των Ιώνων και συνεχίζει με την αποστολή πρεσβείας στη Μακεδονία για να ζητήσει «γη και ύδωρ». Τέλος αναφέρει την εξέγερση των Ιώνων και την περιγραφή των επιχειρήσεων κατά την επανάσταση των Ιώνων σε όλη της την έκταση, παρεμβάλλοντας την ιστορία των Δωρικών φυλών της Σπάρτης και την ιστορία των Αθηνών.» (Από τη Βικιπαίδεια)

Ο Ηρόδοτος, παρότι δεν μπορεί να τον επικαλεστεί κανείς κατά γράμμα, είναι ένας περίπλοκος ιστορικός, ο οποίος παρεμβάλλει στην αφήγησή του, διάφορες ιστορίες. Το έργο του έχει ιστορική, γεωγραφική και «εθνολογική» αξία. Σε αυτό το βιβλίο, παρουσιάζονται παρασκήνια με διάφορες πόλεις-κράτη ως πρωταγωνιστές: Σπάρτη, Αθήνα, Κόρινθος, Θήβα, Αίγινα, Μίλητος κτλ.. Τελικά, ο Μιλήσιος Αρισταγόρας, ένας τυχοδιώκτης και δειλός, παρασέρνει την Ιωνία σε επανάσταση εναντίον των Περσών, με καταστροφικά αποτελέσματα. Οι συμμαχίες, οι προδοσίες, οι δεσμοί είναι περίπλοκα συμβάντα και μπερδεύουν τον αναγνώστη. Τον Ηρόδοτο πρέπει να τον διαβάσουμε πολλές φορές. Στην Τερψιχόρη πληροφορούμαστε για την προέλευση της γραφής των Ελλήνων από τους Φοίνικες. Άλλοι ιστορικοί μεταγενέστεροι, το αμφισβητούν αυτό. Πληροφορούμαστε και για την ιστορία με τον Κύλωνα (κυλώνειο άγος).

Το Δ΄ βιβλίο, Μελπομένη, δίνονται οι δυο εκστρατείες του Δαρείου, η μια κατά των Σκυθών και η άλλη κατά της Λιβύης. Ακόμη δίνει εντυπωσιακά στοιχεία για τις χώρες και τους λαούς, παραθέτει το μύθο για τις Αμαζόνες, την κατάκτηση της Θράκης, την εκστρατεία του Δαρείου κατά των Σκυθών και την τελική υποχώρηση του. Έπειτα καταγράφει την ιστορία της Λιβύης, την περιήγηση της Λιβύης και την εκστρατείας κατά της Λιβύης. (Από τη Βικιπαίδεια)

Πάλι δίνονται πολλές εθνογραφικές και γεωγραφικές αναφορές, μύθοι, θρύλοι, δοξασίες. Οι Σκύθες είχαν βαρβαρικά και αιμοσταγή έθιμα και, όπως και οι Αιγύπτιοι, δεν δέχονταν ξένες επιρροές. Η Λιβύη θεωρείται από τον Ηρόδοτο η Αφρική, δυτικά της Αιγύπτου και είχε κι εκεί πολλές φυλές, πολλές από τις οποίες άγριες, που περιγράφονται απ’ τον Ηρόδοτο. Ο Ηρόδοτος, σύμφωνα με τις γνώσεις της εποχής τους, περιγράφει τους ανατολικούς λαούς. Οι Σκύθες καταλάμβαναν μια μεγάλη έκταση από την Κεντρική Ευρώπη και τα Βαλκάνια, ως πιο μέσα στην Ανατολή. Πιο ανατολικά υπάρχουν κι άλλοι βάρβαροι λαοί. Ο Ηρόδοτος δεν γνωρίζει την πιο πέρα ανατολή ούτε τον πιο πάνω Βορρά. Ελάχιστες γνώσεις είχε και για την ίδια την Κεντρική Ευρώπη. Οι Πέρσες δεν κατάφεραν να υποτάξουν τους Σκύθες. Περιγράφεται και η αποικία της Κυρήνης, η οποία δημιουργήθηκε από κατοίκους της Θήρας και με τη βοήθεια των Λακεδαιμόνιων.

«Στο Γ΄ βιβλίο, Θάλεια, ξαναγυρίζει στην αρχή, στην εκστρατεία του Καμβύση εναντίον του Άμαση και στα αίτια που την προκάλεσαν. Περιγράφει τη μάχη του Πηλουσίου, την κατάκτηση της Αιγύπτου, την υποταγή της Κυρήνης και της Λιβύης, την εκστρατεία κατά των Αιθιόπων και των Αμμωνίων και την κατάκτηση της Κύπρου. Επίσης περιγράφει την εκστρατεία των Λακεδαιμονίων και Κορινθίων κατά της Σάμου, την εξέγερση του Ψευδοσμέρδη, την ανταρσία των Μάγων, το θάνατο του Καμβύση και την ανάδειξη του Δαρείου σε βασιλιά των Περσών. Παρεμβάλλει την περιήγηση της Ινδικής και πληροφορίες για τους Άραβες, τους Αιθίοπες και τους κατοίκους της Βόρειας Ευρώπης. Τέλος, περιγράφει την υποταγή της Σάμου στους Πέρσες, την εξέγερση των Βαβυλωνίων και την κατάληψη της Βαβυλώνας.» (Από τη Βικιπαίδεια)

Και αυτό το τρίτο βιβλίο, είναι καθηλωτικό! Ο Ηρόδοτος δεν ήταν μόνο ο πρώτος ιστορικός του κόσμου, αλλά και ο πρώτος διεθνολόγος, που ανέλυσε τις συμμαχίες, τις πανουργίες στη διεθνή σκακιέρα, και τις διπλωματικές σχέσεις. Μου έκανε εντύπωση η περιγραφή του χαρακτήρα του Καμβύση, ενός αδίστακτου ηγεμόνα, ο οποίος ήταν μανιακός και διεστραμμένος. Μου έκανε επίσης εντύπωση η περιγραφή του ιδανικού πολιτεύματος ανάμεσα στη δημοκρατία, την ολιγαρχία και τη μοναρχία όταν μια ομάδα Περσών σκότωσε τους Μάγους που έκαναν ανταρσία. Σ’ αυτό το σημείο, φαίνεται ότι ο Ηρόδοτος «προβάλλει» τον Πρωταγόρα στην Περσία. Τελικά, επικράτησε η μοναρχία και ηγέτης αναδείχτηκε ο Δαρείος, ο οποίος διαδέχτηκε τον Καμβύση. Και σε αυτόν τον τόμο βρίσκουμε στοιχεία της κουλτούρας των διάφορων φυλών, ιστορίες-θρύλους και γεωγραφικές περιγραφές.

Στον δεύτερο αυτό τόμο, ο πρώτος ιστορικός του κόσμου καταπιάνεται με την Αίγυπτο. Αναφέρει γεωγραφικά, θρησκευτικά στοιχεία της, τα ήθη και τα έθιμα των Αιγυπτίων, την πανίδα της και την ιστορία των βασιλιάδων, όπως του την εξήγησαν οι ιερείς από τα φυλαγμένα αρχεία που διατηρούσαν. Μιλά με δέος για την Αίγυπτο και τον πολιτισμό της και, ενώ αποδίδει ελληνικές θεότητες σε αιγυπτιακές θεότητες, θεωρεί ότι οι Έλληνες δανείστηκαν πολλά στοιχεία από τη μυθολογία, τα ήθη και έθιμα και τον πολιτισμό των Αιγυπτίων. Οι Αιγύπτιοι, θεωρούνται από τον Ηρόδοτο ως ο αρχαιότερος πολιτισμός μετά από τους Φρύγες, ενώ οι σύγχρονοι ιστορικοί θεωρούν ως αρχαιότερους πολιτισμούς εκείνους που αναδύθηκαν στη Μεσοποταμία. Το δεύτερο αυτό βιβλίο, η Ευτέρπη, έχει ενδιαφέρον στο σύνολό του. Παρότι ο Ηρόδοτος έχει κάνει πολλά λάθη (τα πληροφορούμαστε από τα σχόλια στο τέλος του βιβλίου), όπως έχει κάνει λάθη και στο πρώτο βιβλίο, μας παρουσιάζει μια αρκετά σαφή και σφαιρική εικόνα γι’ αυτόν τον πολιτισμό, κάνοντας, βέβαια, τα σφάλμα να γενικεύει τις συνήθειες που συνάντησε ή άκουσε ότι υπάρχουν σε διάφορες πόλεις. Λιγότερο σημαντικό από ιστορικής άποψης σε σχέση με την «Κλειώ», περισσότερο ελκυστικό γιατί αναφέρεται τακτικά στην καθημερινή ζωή των ανθρώπων. Οι Αιγύπτιοι ήταν ένας λαός που θεωρούσε τον εαυτό του μοναδικό και πιο προηγμένο από τους άλλους, δεν δανειζόταν στοιχεία πολιτισμού από άλλους λαούς, πολλούς από τους οποίους θεωρούσε βάρβαρους. Η μυθολογία και στην Ευτέρπη συγκεράζεται καλά με την ιστορική αφήγηση και την προσπάθεια εξεύρεσης της ιστορικής αλήθειας. Οι επιμελητές και σχολιαστές αυτού του τόμου έπρεπε να κατατοπίζουν καλύτερα τον αναγνώστη στα γεωγραφικά, κυρίως, θέματα.

Ο πρώτος τόμος των Ιστοριών του Ηροδότου έχει έντονο ενδιαφέρον. Ηρόδοτος, ο πρώτος ιστορικός του κόσμου και ο πρώτος, ίσως, ιστορικός λογοτέχνης! Σε αντίθεση με τη μέθοδο του Θουκυδίδη, δεν διασταυρώνει πληροφορίες, αλλά παραθέτει όσα έχει ακούσει από διάφορες πλευρές, συνήθως χωρίς να τα σχολιάζει. Επίσης, το μυθολογικό στοιχείο είναι εμφανές στον Ηρόδοτο. Παρά ταύτα, δίνει ένα σωρό πληροφορίες, γεωγραφικού, ιστορικού και «εθνολογικού» (γιατί τότε δεν υφίσταντο έθνη με τη σημερινή σημασία της λέξης) τύπου, που δέχονται ακόμη και πολλοί σύγχρονοι ιστορικοί. Σε αυτόν το τόμο, παρουσιάζεται η πτώση της Λυδίας του Κροίσου από τους Πέρσες του Κύρου, αναφέρεται η όποια ελληνική εμπλοκή και τελειώνει ο τόμος με την επίθεση και κατάκτηση των Περσών στους Ίωνες (Έλληνες της ανατολής). Μέσα σε αυτό το υπέροχο έργο με τις λεπτομέρειες, συναντάμε και σπουδαία πρόσωπα, όπως ο Σόλωνας και ο Θαλής Μιλήσιος. Μαθαίνουμε για διαδοχές βασιλιάδων και γενεών, για έθιμα, μάχες, δολοπλοκίες, μύθους και θρύλους. Ο Κάκτος επιχειρεί μια απλή απόδοση στα νέα ελληνικά, η οποία δεν είναι ιδιαίτερα πομπώδης, αλλά ούτε ιδιαίτερα εντυπωσιακή. Πολύ θετικό στην έκδοση από τον Κάκτο είναι η παράθεση σχολιασμών στο τέλος του βιβλίου, ώστε ο αναγνώστης να κατατοπιστεί στα ονόματα, στο ιστορικό πλαίσιο, στους μύθους, στις γεωγραφικές τοποθεσίες κτλ.