Ο χρόνος τον οποίο ζούμε επιμηκύνεται και είναι μεγάλος αν ασχολούμαστε με ουσιαστικά πράγματα όπως «η αγάπη και η άσκηση των αρετών, η λήθη των παθών, η γνώση της ζωής και του θανάτου και μια απέραντη γαλήνη». Το πρόβλημα είναι ότι όλος μας ο χρόνος αναλώνεται σε ενασχόληση με δημόσια αξιώματα, ματαιοδοξίες, ατομικές φιλοδοξίες και φιλήδονες απολαύσεις. Δεν υπάρχει χρόνος για σχόλη και δεν γνωρίζουμε να σχολάζουμε ουσιαστικά. Οι υπεραπασχολημένοι βρίσκονται διαρκώς σε άγχη, φόβους, επιθυμίες, δεν γνωρίζουν να ζουν ουσιαστικά και ενάρετα και, όταν φτάνει ο χρόνος να πεθάνουν, δεν ξέρουν πώς να πεθάνουν. Δεν είναι αυτεξούσιοι, επειδή πάντα θυσιάζουν το χρόνο τους για άλλους ή για ασήμαντα πράγματα και παραμελούν την ενασχόληση με τον εαυτό τους.
Το έργο αυτό του Σενέκα, το οποίο αντλεί από ενάρετους και προϋπάρξαντες φιλοσόφους, είναι ένα ύμνος στη σχόλη και στην απόλαυση των αληθινών ζητημάτων. Σχόλη για εκείνον, δεν είναι απραξία, αλλά θα μπορούσε να είναι μελέτη των σπουδαίων φιλοσόφων και τρόπος ζωής ενάρετος, φιλοσοφημένος, λιτός και γαλήνιος. Ο Ρωμαίος φιλόσοφος υποστηρίζει ότι ο χρόνος ζωής των ανθρώπων δεν είναι μικρός. Γίνεται μικρός γιατί υφαρπάζεται από μάταιες υποθέσεις που έχουν να κάνουν με δημόσια αξιώματα, ατομικές επιδιώξεις, ματαιοδοξίες και λατρεία των ηδονών και του πλούτου.
Σ’ αυτό το έργο του Σενέκα, στο οποίο αναφέρονται διάφοροι ποιητές και φιλόσοφοι, αξιοποιούνται οι σχολές σκέψης των Κυνικών, των Επικούρειων και των Στωικών, καθώς και τα διδάγματα του Σωκράτη. Αν και ο Σενέκας θεωρείται Στωικός, δεν παρερμηνεύει και δεν αποσιωπά τις συμβολές διαφόρων φιλοσόφων του παρελθόντος. Αναφέρεται σε πρόσωπα της ιστορίας της εποχής του για να τονίσει την επιχειρηματολογία του και για να δείξει ότι υπάρχουν παραδείγματα για όσα υποστηρίζει. Θα μπορούσαμε να υποστηρίξουμε ότι ο Σενέκας εκφράζει, μέσα από αυτό το έργο έναν πρώιμο-αρχαϊκό αναρχισμό;
Εξαιρετική η έκδοση, με τα σχόλια και την απόδοση στα νέα ελληνικά από το λατινικό κείμενο.

Το έργο αυτό του Σενέκα είναι ηθικολογικό και έργο πολεμικής κατά όσων τον κατηγορούσαν ότι αντιφάσκει ο τρόπος ζωής του με όσα διακηρύσσει. Καταρχάς, προτείνει να ζούμε κατά φύσιν, όπου «το ύψιστο αγαθό είναι η σταθερότητα του απρόσβλητου νου, η πρόνοια, το μεγαλείο, η υγεία, η ελευθερία, η αρμονία ή το κάλλος». Ο Σενέκας εκπροσωπεί τη φιλοσοφική παράδοση των Στωικών, βάζοντας κι ένα δικό του, προσωπικό λιθαράκι στην ιστορία της φιλοσοφίας. Θεωρεί ασύμβατη την ηδονή με την αρετή και για το λόγο αυτό επικρίνει τους επικούρειους, αν και όχι τον ίδιο τον Επίκουρο. Θεωρεί όμως ότι μόνο αν τα υλικά αγαθά και οι ηδονές είναι υπό τον έλεγχο της αρετής και βοήθημά της και όχι αφεντικά της, η ίδια η αρετή μπορεί να επιτευχθεί και να ξεδιπλωθεί. Επιτίθεται με σφοδρότητα σε όσους τον κατηγορούν και σε πολλά σημεία της επιχειρηματολογίας του (σε κάποια επικαλείται το Σωκράτη) είναι αρκετά πειστικός. Υποστηρίζει ότι δεν είναι κάτοχος της αρετής και τέλειος, αλλά έχει προσπαθήσει πολύ, είναι πιο ενάρετος από άλλους, τους οποίους θεωρεί δικαίωμα να νουθετεί και να διδάσκει.
Σ' αυτό το έργο ανακατεύεται η φιλοσοφία με τη ρητορική και την ποίηση. Είναι απολογητικό, ηθικολογικό, αλλά και ηθικοπλαστικό έργο, μεγάλη κληρονομιά για την ιστορία της φιλοσοφίας και τα γράμματα.
Εξαιρετική η έκδοση, με την εισαγωγή, τα σχόλια και την απόδοση στα νέα ελληνικά από το λατινικό κείμενο.

Το παρόν βιβλίο είναι γραμμένο για μικρομέγαλα παιδιά και μεγαλόμικρους ενήλικες, φιλοδοξεί δε να προσφέρει παραμυθία τόσο σ’ αυτούς όσο και στους άνευ ηλικίας, δηλαδή-σε όσους δεν έχουν εγκαταλείψει ακόμη την ανυπαρξία και σε εκείνους που έχουν προσωρινά εγκατασταθεί σ’ αυτήν. Λέω «προσωρινά», γιατί ακράδαντα πιστεύω πώς είμαστε ανακυκλώσιμο υλικό και, ως εκ τούτου, θα έχουμε αενάως ένα ρόλο σ’ αυτό το όνειρο που λέγεται ζωή.

(Αργύρης Χιόνης)

Ναι, σε τελική ανάλυση η πραγματικότητα είναι το παραμύθι.
Η Απουσία είναι το μοναδικό θηρίο που ο άνθρωπος όχι μονάχα δεν κατάφερε να εξημερώσει, αλλ’ ούτε να συλλάβει καν. Βέβαια, πάντα ελπίζει ότι θα τα καταφέρει, γι’ αυτό και σ’ όλους τους ζωολογικούς κήπους υπάρχει ένα αδειανό κλουβί γι’ αυτήν.
Καλύτερα ν’ αποχτήσεις κάτι κι ας το χάσεις, παρά να μην αποκτήσεις ποτέ τίποτε.

Πατάτε με σεβασμό την άσφαλτο. Από κάτω υπάρχουν πέτρες που ονειρεύονται κήπους.
Αν δεν σηκώνετε, πότε πότε, το βλέμμα σας στον ουρανό, υπάρχει κίνδυνος να χάσετε θαύματα που συμβαίνουν εκεί πάνω.

Αν περπατάτε κοιτώντας συνέχεια ψηλά, υπάρχει κίνδυνος να πατήσετε κάποια παπαρούνα που θάλλει στο πεζοδρόμιό σας.

Το βιβλίο αυτό συνίσταται από σχεδόν αυτοτελή πολιτικά δοκίμια, στα οποία όμως διαφαίνεται ένα ενωτικό εγχείρημα. Δηλαδή, προτείνεται, έμμεσα ή άμεσα, στην αριστερά, μέσα από τη διεισδυτική και κριτική γραφή του συγγραφέα, να αφήσει τις ισοπεδωτικές, βουλησιαρχικές και ακραίες της αντιλήψεις και κριτικές, ώστε να καταστεί γονιμότερη στις απόψεις της και στην παρουσία της αναφορικά με τα διλήμματα και τα προβλήματα της σύγχρονης εποχής. Αυτή η «συγγραφική γραμμή» ισχύει τόσο για τη διαχείριση του λόγου στη μεταμνημονιακή εποχή από την αριστερά, όσο και στο πρόβλημα της ισλαμικής τρομοκρατίας και στο μεθοδολογικό, θεωρητικό και πολιτικό πρόβλημα του «ολοκληρωτισμού». Το βιβλίο αυτό το συνιστώ κυρίως σε αριστερούς και προοδευτικούς, ώστε να ξεφύγουν από τις αγκυλώσεις, να θέσουν τα προβλήματα στη σωστή τους βάση, να διακρίνουν τα διακυβεύματα πίσω από τις αμφισημίες και, τοιουτοτρόπως, να εμπλουτίσουν και να ισχυροποιήσουν το λεξιλογικό και ιδεολογικό τους οπλοστάσιο, πιο χρήσιμο από ποτέ, σε μια εποχή με τερατώδη προβλήματα και κινδύνους, τόσο στην Ελλάδα όσο και στον παγκόσμιο χώρο. Ο συγγραφέας ασκεί μια βαθιά και οξυδερκή, πολιτισμική και κοινωνική κυρίως, κριτική στην Αριστερά, αλλά παίρνει και πολλές αποστάσεις από τα σφάλματα των φιλελεύθερων θεωριών, πολιτικών, τοποθετήσεων και συμπεριφορών, καθώς και από τον «εθνορομαντισμό», δεξιάς ή αριστερής απόχρωσης. Η κριτική πένα του συγγραφέα φτάνει και στη λογοτεχνία. Θεωρεί ότι είναι δύσκολη μια σαφής και σφαιρική πρόταση για την έξοδο από την κρίση. Δεν υπάρχει ένα μοναδικό σετ απαντήσεων και μια πρόταση ξεπερνά τις διανοητικές δυνάμεις και αντοχές ενός μεμονωμένου κοινωνικού αναλυτή. Χρειάζονται, σκέφτομαι εγώ, νέα πολιτικά και αναλυτικά εργαλεία, θεωρητικές ωσμώσεις, φαντασία, συναισθηματική ωριμότητα που θα μεταβολιστεί σε πολιτική ωριμότητα και μια στοιχειώδης πολιτική αποστασιοποίηση. Κυρίως, οφείλουμε να δούμε τι από το δυτικό πολιτισμό και το δυτικό αξιακό πλαίσιο αξίζει να συντηρηθεί και τι να αποβληθεί.

Σίγουρα μια πρόκληση για τους συντηρητικούς, αλλά και τους προοδευτικούς αναγνώστες. Γραμμένο από ειδικευμένους επιστήμονες, βασιζόμενο κυρίως σε αναλύσεις της Πολιτισμικής Κοινωνιολογίας, αντλώντας και κριτικάροντας υλικό από αφηγήσεις, αρχειακές πηγές, στατιστικές έρευνες, δημοσιογραφικά κείμενα, λογοτεχνικά και κινηματογραφικά έργα, επιχειρεί μάλλον να αποκαθάρει τις αναπαραστάσεις μας από στρεβλώσεις και στερεοτυπικές αντιλήψεις. Ποτέ στο παρελθόν, δεν θα σκεφτόμουν να διαβάσω, π.χ., μια ανάλυση για τον ελληνικό αθλητικό οπαδισμό. Δεν είμαι τόσο «παλιός», επίσης, ώστε να θυμάμαι τα φλιπεράκια ή να με συγκινεί η «Ρόδα, τσάντα και κοπάνα» και η πανκ. Επίσης, δεν είχα σκεφτεί ποτέ τον αποπροσανατολισμό που φαίνεται να επιφέρει το φωτορεπορτάζ στο ζήτημα των ναρκωτικών. Το βιβλίο επίσης, παρότι βαθιά κοινωνιολογικά στοχαστικό, παραμένει στο μεγαλύτερο μέρος του απολίτικο (κάποιες πολιτικές αναφορές βλέπουμε στο κείμενο του Ζαϊμάκη για τον οπαδισμό, κυρίως όμως στο κείμενο του Κατσούδα για τον αντικομμουνιστικό λόγο, στο κείμενο του Κολοβού για την punk σκηνή και στο κείμενο του Σκλαβενίτη για τις καταλήψεις) και εστιάζει πιο πολύ σε εθνογραφικές, κοινωνιολογικές και πολιτισμικές αναφορές στη λαϊκή και pop κουλτούρα (προσοχή όμως: η πανκ ήταν μια αντικουλτούρα, σε αντιδιαστολή με την ποπ, λαϊκή και μαζική κουλτούρα), καθώς και σε μικροϊστορίες της καθημερινής ζωής της μεταπολεμικής Ελλάδας, που συνήθως παραγκωνίζονται προς όφελος μεγάλων αφηγήσεων. Η νεολαία, φαίνεται, να απομακρύνεται από τις σταθερές και παγιωμένες εξουσίες, αλλά μάλλον ως ανεπεξέργαστη υποκουλτούρα και όχι ως επαναστατικό υποκείμενο. Το κείμενο για την πορνεία, του Κατσούδα και η αντιμετώπιση της σεξουαλικότητας των κοριτσιών (κείμενο της Κοσυφόγλου) μου φαίνονται πιο ψύχραιμα και αντικειμενικά. Αναρωτιέμαι τελικά, αν η συλλογική και σοβαρή αυτή προσπάθεια είναι για να κατακρημνίσει τον ηθικό πανικό και τα ηθικά-πολιτισμικά στερεότυπα γύρω από τη νεολαία ή μόνο για να αποθεώσει τη νεανικότητα.

Ο B. Brecht διακρίθηκε κυρίως ως θεατρικός συγγραφέας, αλλά όλα τα έργα του έχουν υψηλή αισθητική αξία.
Είναι χρήσιμη στην παρούσα έκδοση η εισαγωγή του Π. Μάρκαρη. Ο Μπρεχτ πρώτα βίωσε κάποιες εμπειρίες και στη συνέχεια τις ενέταξε σε ένα θεωρητικό πλαίσιο, αυτό του μαρξισμού. Σκοπός του ήταν βασικά το ξεγύμνωμα του παραλόγου και η απελευθέρωση του ανθρώπου.
Ωστόσο, ο ήρωάς του, ο κ. Κ, με τις παραβολές του, ξεφεύγει από την αυστηρά μαρξιστική σκέψη και αναφέρεται σε διαφόρων ειδών συναισθήματα και βιώματα.
Στο έργο τούτο, ο Μπρεχτ μιλά με παραβολές και αποφθέγματα και μας γεμίζει περισσότερο με ερωτήματα, παρά με απαντήσεις.

Αυτός ο δεύτερος συλλογικός τόμος με αυτοτελή κείμενα των Braudel, Duby, A
aldez, Aymard, Gaudemet και Solinas είναι δύο σκαλοπάτια πιο πιάνω όσο αφορά την απαιτητικότητα και τη δυσκολία, σε σχέση με τον πρώτο τόμο «Η Μεσόγειος: ο χώρος και η ιστορία». Σε αυτόν τον τόμο, σε κάθε συγγραφέα των Annales αντιστοιχεί και ένα κείμενο. Αυτό το βιβλίο είναι καλύτερο και πιο ενδιαφέρον από τον πρώτο τόμο. Αρκετά αφηρημένο και χαοτικό ήταν το κείμενο του Aymard που αφορούσε τις αποδημίες στη Μεσόγειο. Τα ίδια αρνητικά που παρουσιάζει ο πρώτος τόμος, ισχύουν κι εδώ. Δηλαδή, απουσία οργανωμένων παραπομπών, απουσία βιβλιογραφίας και ευρετηρίου. Η μετάφραση του Κ. Αντύπα είναι έξοχη. Ένα άλλο αρνητικό του δεύτερου αυτού τόμου είναι η απουσία συνοχής στα κείμενα. Πρόκειται για αυτοτελείς προσπάθειες του κάθε συγγραφέα, που απλώς αναφέρονται στη Μεσόγειο. Ενώ στον πρώτο τόμο, που τα περισσότερα κείμενα ήταν γραμμένα από το Braudel, ήταν πιο εμφανής μια συνέχεια στη θεματολογία και στο συγγραφικό στυλ.

Το βιβλίο αυτό δεν απευθύνεται σε παιδιά και ηλίθιους, γράφει ο συγγραφέας... Ή μήπως απευθύνεται τελικά σε ηλίθιους; Όταν, πέρα από εξοπλισμούς που προορίζονται για πράξεις βίας, διαφημίζει τις ναρκωτικές ουσίες, παρέχει οδηγίες προς παρασκευή τους και θεωρώντας τις, πράξεις απελευθέρωσης! Όταν τα ναρκωτικά και η χρήση τους, διέλυσαν και φαλκίδευσαν τόσα κινήματα! Για τους υποψήφιους "αντάρτες" του σήμερα, είναι σχεδόν άχρηστο, για το λόγο ότι όλες τις πληροφορίες τις μαθαίνουν από το διαδίκτυο ή "από στόμα σε στόμα" κι όχι με το δύσκολο τρόπο που παρουσιάζονται σε αυτό το βιβλίο.

Διαβάζεται πολύ εύκολα, όπως και "Η μικρή ιστορία της φιλοσοφίας" του ίδιου. Εδώ όμως δεν καταπιάνεται με την ιστορία της φιλοσοφίας και των φιλοσόφων, αλλά με διάφορα βασικά φιλοσοφικά προβλήματα και διάφορες φιλοσοφικές σχολές. Δίνει έμφαση και πάλι στο ζήτημα της πίστης και της ύπαρξης ή ανυπαρξίας Θεού/ανώτερης δύναμης, χωρίς να κρύβει επιμελώς την αθεΐα του.

Ένα ανατρεπτικό, σπουδαίο, ψύχραιμο και κλασικό πόνημα ενός σπουδαίου ιστορικού. Θα έπρεπε να το διαβάσουν οι εθνικιστές όλων των χωρών για να καταλάβουν ότι τα έθνη και ο εθνικισμός δεν είναι αυτονόητα και διαφανή φαινόμενα, αλλά αντιφατικά και σύνθετα.
Ο Hobsbawm ξεκινά από μια προσέγγιση από τα κάτω, αποδεικνύοντας ότι κανένα κριτήριο (γλώσσα, θρήσκευμα, καταγωγή και άλλα) δεν αρκεί για να κατανοήσουμε τον εθνικισμό. Στη συνέχεια επιχειρεί μια άνωθεν ανάλυση, βασιζόμενος στην κρατική βούληση και υποστηρίζοντας, μεταξύ άλλων, ότι η γλώσσα είναι ένα πολιτισμικό κατασκεύασμα. Μελετά, έπειτα, τη μετεξέλιξη του εθνικισμού από φιλελεύθερο φαινόμενο σε συντηρητικό, αυτή τη φορά αναφερόμενος σε αρκετά ταξικά κριτήρια, καθώς και τον εμποτισμό μου με φυλετικά χαρακτηριστικά. Ιστορικά, αποδεικνύει ότι ο εθνικισμός κάλλιστα μπορεί να συμπλέει με το μαρξισμό και την αριστερά και με κοινωνικά ζητήματα. Αναλύει επίσης με πολύ οξυδερκή τρόπο τα φαινόμενα της μετανάστευσης και του ρατσισμού. Επίσης δείχνει τις δυσκολίες των θεωρήσεων του εθνικισμού (Mazzini, Ουίλσον, Λένιν και άλλων) στην πραγματικότητα της εξέλιξης του φαινομένου
Το έργο αυτό είναι κατά βάση δυτικοκεντρικό, με πολλές αναφορές όμως στον υπόλοιπο κόσμο. Είναι μια προσπάθεια καταγραφής της ιστορίας του παγκόσμιου εθνικισμού. Είναι απαιτητικό έργο, με πολλές λεπτομέρειες, αλλά με φοβερά παραδείγματα και μια ζωηρή γραφή. Ο επιφανής ιστορικός χρησιμοποιεί εργαλεία εθνολογίας, στατιστικής, οικονομίας, κοινωνιολογίας και άλλων επιστημών.
Μόνη ένσταση η εξής: ο Χομπσμπάουμ διαβλέπει ότι ο εθνικισμός στον 21ο αιώνα θα είναι ένα φαινόμενο σε παρακμή. Σε μια υποσημείωση που παραθέτει στην τελευταία σελίδα, θα συμφωνούσα όμως με το Gellner και τον Anderson «ότι η αυταπόδεικτη επιτυχία του εθνικισμού σημαίνει ότι ο εθνικισμός είναι πολύ βαθιά ριζωμένος στη σκέψη και τη συμπεριφορά των ανθρώπων».