Όλο το έργο του πρόωρα χαμένου συγγραφέα σε μια προσεγμένη έκδοση. Όποιο από τα κείμενα διαβάσει κάποιος, ποίηση, θέατρο, διήγημα καταλαβαίνει πόσο δυνατή πένα ήταν ο Μάριος Χάκκας. Με θέματα αποκλειστικά παρμένα από τη σύντομη ζωή του έγραψε κείμενα για τα χρόνια της φυλάκισής του ως πολιτικός κρατούμενος, κείμενα που εστιάζουν στην αντίσταση του αριστερού πνευματικού ανθρώπου απέναντι στις σταλινικές μεθόδους του ελληνικού κομμουνισμού, κείμενα που μιλούν για το χάσιμο του ονείρου και την κυριαρχία του καταναλωτισμού, κείμενα που φέρνουν στο φως όλη την υπαρξιακή διερώτηση και αγωνία ενός μελλοθάνατου και πάνω από όλα κείμενα που σου μένουν στο μυαλό και έχουν κάτι να σου πουν, ιδιαίτερα σε μια απολίτικη και πολύ πεζή εποχή. Πραγματικά το βιβλίο αξίζει και τα χρήματα που θα δοθούν και τον κόπο του αναγνώστη. Το βρήκα εξαιρετικά καλό, πολύ καλύτερο από πολλά σύγχρονα λογοτεχνικά κείμενα.

Ενδιαφέρον και σύγχρονο πολιτικό δοκίμιο. Ο σ. προσπαθεί, σε ένα τρίτο κατά σειρά βιβλίο του, να διαπραγματευθεί το φαινόμενο του εθνικολαϊκισμού, όπως αυτό εμφανίστηκε και απείλησε να γίνει κυρίαρχη πολιτική τάση τα χρόνια της πολύπλευρης ελληνικής κρίσης της δεκαετίας του 2010. Ο σ. πιστεύει ότι εντοπίζει τις απαρχές, του κατά βάσιν πολιτικού φαινομένου, σε πολιτισμικά και αισθητικά θεμέλια όπως αυτά αναδύθηκαν μέσα από λογοτεχνικά και φιλοσοφικά κείμενα του τέλους του 19ου και των αρχών του 20ου αιώνα, εκκινώντας από το μαχητικό δημοτικισμό και τους εκπροσώπους του και φτάνοντας ως και την περίφημη λογοτεχνική γενιά του \'30. Θεωρεί ότι ένας λογοτεχνικός εθνικισμός (;) αλλά και ένας αισθητικός εθνικισμός (;) μεταλλάχθηκαν στην πορεία των χρόνων σε πολιτικό εθνικολαϊκισμό που συνεχίζει να ταλανίζει τη χώρα μην επιτρέποντας την ελληνική κοινωνία να προσχωρήσει πλησίστια στον κόσμο της δυτικής νεωτερικότητας. Προσωπικά δεν έχω πεισθεί για την ορθότητα και εγκυρότητα του θεωρητικού σχήματος του σ. και θα μπορούσα να γράψω αρκετά επί αυτού, αλλά λόγω στενότητας χώρου μένω μόνο σε ένα. Όπως είναι αδόκιμο να χαρακτηρίζει κάποιος ως Ναζιστή τον Νίτσε, επειδή δεκαετίες αργότερα η φιλοσοφική του σύλληψη του υπεράνθρωπου διαστρεβλώθηκε και έγινε αντικείμενο εκμετάλλευσης από τους χιτλερικούς, το ίδιο αδόκιμο είναι να χαρακτηρίζονται, και μάλιστα ετεροχρονισμένα, ακροδεξιοί και εθνικιστές κάποιοι ελληνοκεντρικοί συγγραφείς για την αισθητική και λογοτεχνική τους κοσμοθεωρία, δεκαετίες πριν τα λαϊκίστικά φαινόμενα ΠΑΣΟΚ και ΣΥΡΙΖΑ/ΑΝΕΛ. Μάλλον κάπου αλλού θα έπρεπε να ψάξουμε τις αιτίες. Πέρα από αυτά το κείμενο είναι πολύ ενδιαφέρον αλλά σε ορισμένα σημεία δοκιμάζει την αντοχή του αναγνώστη π.χ. εντόπισα πρόταση σχεδόν μίας σελίδας, όπου το νόημα με δυσκολία γίνεται αντιληπτό και δεν είναι μια μεμονωμένη περίπτωση. Αυτά τα λίγα από εμένα και περισσότερα στο ίδιο το βιβλίο...

Ανεξάρτητα από τη γνώμη που μπορεί να έχει ο καθένας για την προσωπικότητα του Ευαγ.Βενιζέλου δεν μπορεί να μην παραδεχθεί ότι ήταν - ίσως - η πιο στιβαρή, νηφάλια και καλά τεκμηριωμένη φωνή και παρουσία στον ελληνικό δημόσιο βίο κατά τα χρόνια της απίστευτης παράνοιας που γέννησε η ελληνική πολυεπίπεδη κρίση. Στο βιβλίο αυτό βοηθούμενος από τις αβανταδόρικες ερωτήσεις του δημοσιογράφου Γ. Κουβαρά ξεδιπλώνει το κουβάρι των αναμνήσεών του για την "πολεμική" δεκαετία 2009-2019 όπου έπαιξε πρωταγωνιστικό ρόλο, άλλοτε από την κρισιμότατη θέση του Υπουργού Οικονομικών, άλλοτε από τη θέση του κυβερνητικού εταίρου και άλλοτε από τα έδρανα της αντιπολίτευσης. Ιδιαίτερο βάρος δίνεται στην εξαετία 2009-2015 όπου οι αποφάσεις του σε κρίσιμες πολιτικές καμπές ήταν και δύσκολες και είχαν άμεσο πολιτικό κόστος για τον ίδιο αλλά και για τον πολιτικό χώρο που εκπροσωπούσε. Το βιβλίο περιέχει σε ορισμένα σημεία αγορεύσεις του από εκείνη την περίοδο που τώρα και αφού έχουμε ξεπεράσει το μεγάλο κάβο των δυσκολιών δείχνουν τη σοβαρότητα των θέσεών του αλλά και τη διορατικότητα ενός σπάνιου πολιτικού νου καθώς αποδείχθηκαν σχεδόν ολοκληρωτικά προφητικές για τη χώρα. Νομίζω ότι το βιβλίο αξίζει τον κόπο και την προσοχή του κάθε φιλοπερίεργου αναγνώστη που επιθυμεί να μάθει από πρώτο χέρι όσα διαδραματίστηκαν τα κρίσιμα εκείνα χρόνια στα οποία η τύχη της Ελλάδας κρεμόταν κυριολεκτικά από μια κλωστή...

Το βιβλίο εξετάζει την περίοδο από τις διπλές εκλογές του 2012 μέχρι τις εκλογές του 2015. Τερματίζει την αφήγησή του τον Ιανουάριο του 2015 και επικεντρώνει την προσοχή του στα έργα και τις ημέρες της ΝΔ, του ΠΑΣΟΚ και του ΣΥΡΙΖΑ τη συγκεκριμένη περίοδο. Διαπιστώνει τα αδιέξοδα της αντιμεταρρυθμιστικής - στο δημόσιο τομέα - πολιτικής της τρικομματικής αρχικά και μετέπειτα δικομματικής κυβέρνησης και πως αυτό εξ αντανακλάσεως ευνόησε την άνοδο του ΣΥΡΙΖΑ στην εξουσία, καθώς οδήγησε νομοτελειακά σε φοροεπιδρομές στα μεσαία και στα πιο αδύναμα κοινωνικά στρώματα, όσο τα διεφθαρμένα κυβερνητικά κόμματα δεν τα έβαζαν με τα πελατειακά τους δίκτυα και δεν προχωρούσαν σε δομικές αλλαγές στο λερναίο κράτος. Σε ένα εξαιρετικό κεφάλαιο ο συγγραφέας καταδεικνύει τα εφτά θανάσιμα αμαρτήματα που "έφαγαν" σιγά σιγά την Ελλάδα. Θεωρεί δε εντελώς ανάξια την ηγεσία Σαμαρά στη ΝΔ και του Βενιζέλου στο ΠΑΣΟΚ, αφού υποστηρίζει ότι τα πολιτικά λάθη που διέπραξαν ήταν τεράστια και δικαίως έχασαν τις εκλογές του 2015 έχοντας επενδύσει στην καλλιέργεια ενός κλίματος φόβου προβλέποντας το απόλυτα χειρότερο για αυτό που έφερνε μαζί του ο ΣΥΡΙΖΑ. Το βιβλίο βέβαια σταματά στις 31-1-2015 και τότε ο συγγραφέας του δεν μπορούσε να ξέρει ότι τελικά όλες αυτές οι προβλέψεις θα επιβεβαιώνονταν με το χειρότερο δυνατό τρόπο για τη χώρα. Ωστόσο, προέβλεπε ότι ο ΣΥΡΙΖΑ είχε να αντιμετωπίσει δυο μεγάλους εχθρούς α) την έπαρσή του και β) τις ιδεοληψίες του. Κατά τραγικό τρόπο θεωρώ ότι επιβεβαιώθηκε και στα δύο...

Το βιβλίο τελειώνει με την εξής αγωνιώδη πρόταση - διαπίστωση: «Η σωτηρία της χώρας βρίσκεται κυριολεκτικά στην κόψη του ξυραφιού». Και απολύτως δικαιολογημένα, καθώς η αφήγηση των γεγονότων της ανέμελης, ως επί το πλείστον, τριακονταετίας 1981-2011 σταματά το Σεπτέμβρη του 2011 με το μέλλον της χώρας να είναι άδηλο και την τρομερή αβεβαιότητα για όλους να έχει χτυπήσει κόκκινο. Το βιβλίο είναι μια λεπτομερής αναδρομή στις πολιτικές εξελίξεις στη χώρα, στο συγκεκριμένο διάστημα, προχωρώντας από εκλογική αναμέτρηση σε εκλογική αναμέτρηση και θυμίζοντάς μας τα διατρέξαντα γεγονότα εκείνων των χρόνων. Ο συγγραφέας του, πολιτικός αναλυτής και επικοινωνιολόγος, χρησιμοποιώντας ως ερμηνευτικό μοντέλο του την απήχηση των βασικών κομμάτων του δικομματικού συστήματος στον διευρυμένο μεσαίο χώρο που αναδύθηκε στα μεταπολιτευτικά χρόνια και ως εργαλεία του τις δημοσκοπήσεις και τα αποτελέσματα των εκλογικών αναμετρήσεων διερευνά το ατελές έργο, αλλά και τις αβελτηρίες των πρωθυπουργών και των κομματικών μηχανισμών που έφεραν τη χώρα στο χείλος της χρεωκοπίας. Διαπιστώνει ότι το τέρας του δημοσίου τομέα γεννήθηκε και ανδρώθηκε κατά την πρώτη τετραετία του ορμητικού λαϊκιστικού ΠΑΣΟΚ και κατόπιν απέκτησε δική του δυναμική, τέτοια που καμιά επόμενη κυβέρνηση είτε δεν μπόρεσε είτε δεν θέλησε να τα βάλει μαζί του, δρομολογώντας τις δομικές αλλαγές που χρειάζονταν και που θα μας έσωζαν από την πολλαπλή κρίση που ρήμαξε την Ελλάδα. Παρ’ όλες τις καλές προθέσεις που αποδίδει σε ηγετικές προσωπικότητες, και του ΠΑΣΟΚ και της ΝΔ, εν τέλει διαπιστώνει με λύπη του, ότι την κρίσιμη ώρα αποδείχτηκαν όλες κατώτερες των περιστάσεων, καθώς αδυνατούσαν να μεταστοιχειώσουν τους κομματικούς τους μηχανισμούς και να αντιπαρατεθούν με τα πανίσχυρα συνδικάτα του δημοσίου και των ΔΕΚΟ αλλά και με τους εσωκομματικούς τους αντίπαλους. Το βρήκα εξαιρετικό στην ανάδειξη των παθογενειών του κομματικού και πολιτικού συστήματος της μεταπολίτευσης και πιστεύω πως θα έπρεπε πολλοί Έλληνες να το έχουν διαβάσει.

Το βιβλίο είναι ένα αξιόλογο χρονικό-μαρτυρία για τους κατατρεγμούς των Ελληνοποντίων από το απάνθρωπο καθεστώς της ΕΣΣΔ κατά τα χρόνια της δεκαετίας του \'30 και αργότερα στα τέλη της δεκαετίας του \'40. Ο συγγραφέας μας παραθέτει γεγονότα από τη ζωή του στη Ρωσία και το πώς ο ίδιος και η οικογένειά του, μαζί με πολλούς άλλους Ποντίους, εξορίστηκε στις αφιλόξενες στέπες του Καζαχστάν το 1949, ως ύποπτοι για το Σταλινικό καθεστώς και ως ¨εχθροί του λαού¨. Με απλό και ανθρώπινο τρόπο περιγράφει τις δύσκολες συνθήκες εξορίας, τις δοκιμασίες που πέρασε, την καταρράκωση της ανθρώπινης αξιοπρέπειας και τον σκληρό αγώνα που έκανε να υπερβεί τα εμπόδια και να χτίσει μια καινούργια ζωή από την αρχή στα βάθη της αφιλόξενης Ασίας. Πρόκειται για ένα βιβλίο που, παρόλο που δεν διεκδικεί λογοτεχνικές δάφνες, ρίχνει φως σε μια εν πολλοίς άγνωστη πλευρά, για τον περισσότερο κόσμο, της ιστορίας του ποντιακού Ελληνισμού στον κομμουνιστικό ¨παράδεισο¨. Εντύπωση προκαλεί το γεγονός ότι παρόλες τις δυσκολίες ο συγγραφέας δεν έχασε την ανθρωπιά του και την ικανότητά του να διατηρήσει την εμπιστοσύνη του στην ανθρώπινη ζεστασιά και στη φιλία, καθώς σε πολλά σημεία του βιβλίου με ευγνωμοσύνη αναθυμάται πρόσωπα που στάθηκαν δίπλα του στις δύσκολες ώρες. Περιττό να αναφέρω την απορριπτική του γνώμη για το Σοβιετικό καθεστώς ως ένας άνθρωπος που γνώρισε από τα μέσα τι ήταν ο υπαρκτός σοσιαλισμός. Νομίζω ότι είναι ένα καλό αντίδοτο για τους ελάχιστους-θέλω να πιστεύω-ιδεοληπτικούς σταλινικούς κομμουνιστές της εποχής μας...

Εξαιρετική ποιητική συλλογή, βραβευμένη με Α\' Κρατικό Βραβείο Ποίησης. Τα ποιήματα φανερώνουν ένα γνήσιο ποιητικό τάλαντο και μια από τις πιο ανθρώπινες και στιβαρές ποιητικές φωνές της εποχής μας. Η θεματολογία τους πλούσια με κεντρικό άξονα την Κύπρο, πατρίδα του ποιητή και τα γεγονότα της σύγχρονης ιστορίας της. Πατριδοκεντρικός δίχως καπηλεία. Εύγε του! Ας δώσω ένα δείγμα γραφής από ποίημα σχετικό με το θάνατο του Γρηγόρη Αυξεντίου " Τα γένια φόρεσε καλά να μην του πέφτουν/ Αστέρι χαμηλώνει, βάνει του φεγγαριού λαδάκι να μη στραβοπατά/ Ο ιατρός αγγίζει το ποδάρι/ Γρηγόρη, να προσέχεις, η πληγή αγριεύει/ Αυτός χαμογελά : Και θα ξυπνήσω το κάθε φοβισμένο κύτταρο αντρειοσύνης" και παρακάτω " Ξεκάρφωσε το στήθος του απ\' τον τοίχο του ταπεινού κελιού, μαντάρει την ψυχή με μια μεγάλη σακοράφα - δύσκολοι καιροί". Νομίζω ότι μόνο κερδισμένοι βγαίνουμε διαβάζοντας και νιώθοντας τέτοια ποίηση.

Πολύ αξιόλογη μελέτη που κατά τη γνώμη μου καλύπτει ένα βιβλιογραφικό κενό, καθώς το θέμα της είναι οι πολιτισμικές μεταβολές και εξελίξεις που έλαβαν χώρα στην Ελλάδα το διάστημα από την πτώση της Χούντας, το 1974, έως και το ξεκίνημα της πολύμορφης κρίσης κατά το 2009-2010. Ο συγγραφέας εξετάζει πολλά θέματα όπως κουλτούρα, εξευρωπαϊσμός, θρησκεία, γλώσσα, λογοτεχνία, κινηματογράφος, ΜΜΕ και πολιτική, οικογένεια, νεολαία και queer κοινότητες που όμως όλα άπτονται του κεντρικού θεμελιώδους ζητήματος της πολιτισμικής ταυτότητας των νεοελλήνων. Από τη διαπραγμάτευση των επιμέρους θεμάτων ο αναγνώστης μπορεί να καταλάβει ότι ο συγγραφέας είναι θιασώτης όλων αυτών των καινοφανών θεωρητικών μοντέλων στην Ελλάδα ( που όμως διακινούνται εδώ και καιρό στον αγγλοσαξωνικό χώρο ) και θεωρούν ότι δεν υπάρχει καμιά ουσία στα όντα αλλά όλα είναι θέμα κατασκευής και ανακατασκευής ( κονστρουκτιβισμός) και της παντελούς έκλειψης των μεγάλων αφηγήσεων. Ο συγγραφέας καταγράφει με αρκετή λεπτομέρεια όλες τις μεταβολές, μετατοπίσεις και αλλαγές των πολιτισμικών ταυτοτήτων, καθώς η χώρα κάτω από την πίεση των οδηγιών της ΕΕ είναι υποχρεωμένη να προσαρμόσει το νομοδικαιικό και το αξιακό της σύστημα στα ευρωπαϊκά δεδομένα. Επίσης καταγράφει τις αντιστάσεις της ελληνικής κοινωνίας μια και οι μεταβολές αυτές δεν είναι κάτι που αναφύεται μέσα από πολιτικοκοινωνικές διαδράσεις αλλά σε μεγάλο βαθμό κάτι που επιβάλλεται από πάνω προς τα κάτω. Αλγεινή όμως εντύπωση προκαλεί ότι σε αυτή του τη διαπίστωση δεν διστάζει να αξιολογήσει αρνητικά τις οποιεσδήποτε αντιστάσεις (ακόμα και τις πιο μετριοπαθείς) στις επελαύνουσες πολιτισμικές μεταβολές αφού τις θεωρεί οπισθοδρομικές και κατάλοιπα εθνικισμού. Καθόλου βέβαια παράξενο καθώς πρόκειται για έναν συγγραφέα κοσμοπολίτη, ακαδημαϊκό σε πανεπιστήμιο του εξωτερικού, που έχει διαμορφώσει της ιδεολογική του συγκρότηση μέσα στον αγγλοσαξωνικό χώρο και ως φαίνεται θεωρεί προοδευτικό και καλό οτιδήποτε εισαγόμενο από την αλλοδαπή...

Πολύ ωραία νουβέλα με θέμα της μια πικρή ερωτική ιστορία, όπου ο πρωταγωνιστής της, λόγω αδυναμίας του χαρακτήρα του, χάνει για πάντα τον πρώτο του ιδανικό έρωτα αφού υποκύπτει στα σαρκικά θέλγητρα μιας σειρήνας με ισχυρή θέληση. Δοσμένη με πολλά αυτοβιογραφικά στοιχεία η σύντομη αυτή ερωτική νουβέλα διατηρεί τη δροσιά της ακόμα και σήμερα ενάμιση σχεδόν αιώνα από την εποχή που γράφτηκε. Το βιβλίο περιλαμβάνει επίμετρο όπου αναλύεται το συγκεκριμένο έργο και μαθαίνουμε αρκετά πράγματα για την ιδιωτική ζωή του συγγραφέα και τα κίνητρα που τον ώθησαν να γράψει αυτή την ερωτική νουβέλα. Μου άρεσε αρκετά τόσο η ιστορία όσο και το συγγραφικό ύφος του Τουργκένιεφ. Νομίζω ότι αξίζει κάποιος να διαβάσει τόσο αυτήν όσο και άλλα έργα αυτού του σημαντικού Ρώσου συγγραφέα.

Μια υπέροχη συλλογή διηγημάτων που ανακάλυψα τυχαία σε κάποιο συνοικιακό βιβλιοπωλείο και την ξεκοκάλλισα μέσα σε δυο μέρες ! Ο Σκαμπαρδώνης σε μεγάλα κέφια και αληθινός μάστορας της μικρής φόρμας μας χαρίζει αληθινά πολύ ενδιαφέροντα και πανέξυπνα γραμμένα διηγήματα, πραγματικά διαμαντάκια, που σου μένουν για πολύ καιρό στο μυαλό και που συχνά πυκνά επανέρχεσαι να τα ξαναδιαβάσεις για το μοναδικό στυλ γραφής αλλά και την ικανότητα του συγγραφέα να μετουσιώνει το τετριμμένο του θέματος κάθε διηγήματος σε κάτι το μοναδικό και ξεχωριστό. Αληθινά ο Σκαμπαρδώνης έχει εξελιχθεί με τα χρόνια στον καλύτερο διηγηματογράφο του καιρού του σε πολύ μεγάλη απόσταση από τους υπόλοιπους. Περιττό να προσθέσω ότι συνιστώ τα βιβλία του (κυρίως τις συλλογές διηγημάτων) ανεπιφύλακτα για όλους τους εκλεκτικούς αναγνώστες !