Δι’ ευνοήτους λόγους δεν θα αναφερθώ στο μνημειώδες αυτό έργο τού Albin. Το έχουν πράξει, ήδη από την πρώτη του κυκλοφορία, τόσοι και τόσο σημαντικοί καθηγητές, συνεπώς θα περιορισθώ στο υλικό μέρος τού βιβλίου. Στο απλοποιημένο πολυτονικό γραμμένο με ποιητικότερη χρήση παρά συντηρητική (π.χ. χρήσις υποτακτικών και ενιαχού τελικών νί) τής διαλέκτου, εξαιρετική ποιότης χαρτιού και σκληρό εξώφυλλο. Το μόνον, κατ’ εμέ, κάπως αρνητικό (σε καμμία όμως περίπτωσι ενοχλητικό) είναι η γραμματοσειρά, για την χρήσι τής οποίας επαίρονται στην εισαγωγή (άν δεν κάνω λάθος είναι η απλή Times New Roman). Πιστεύω ότι υπήρχαν και καταλληλότερες επιλογές. Πραγματικώς, δεν πρέπει να λείπει από καμμία σοβαρή φιλολογική βιβλιοθήκη.

Μία πολύ υψηλού επιπέδου συνάθροισις μελετών διακεκριμένων φιλολόγων, επιμελείᾳ φυσικά τού μεγάλου A. A. Long. Τα μοναδικά αρνητικά τού βιβλίου είναι, όπως είναι φυσικό, η ανισομερής ανάπτυξις τών εκάστοτε κεφαλαίων και τα πάρα πολλά τονικά λάθη κατά τις παραθέσεις τών πρωτοτύπων κειμένων· είτε πρόκειται περί συχγύσεως οξείας βαρείας είτε λάθους πνεύματος. Γραμμένο στο μονοτονικό με καλή ποιότητα και μέσου πάχους χαρτιού.

Έκδ. 5η. Εξαιρετικά ιδιαίτερο βιβλίο, τού οποίου ο συγγραφεύς είτε θα έπρεπε να γράψει αναλυτικότερα όσα βιβλιογραφικώς εμπεριέχονται σε αυτό είτε να αλλάξει εν όλῳ την δομή του. Ουαί και αλίμονο αν κρίνει κανείς το βιβλίο αρνητικώς! Όπως αναφέρεται είναι ένα συνειδητώς εναλλακτικό συντακτικό (τής αρχαίας και όχι μόνον τής Ατθίδος), εμφανίζον ενιαχού πληροφορίες μοναδικές. Πολύ πυκνογραμμένο, ώστε να αναλώνει ενίοτε τον χώρο για τα δευτερεύοντα και όχι, ομοίως, για τα πρωτεύοντα (τα οποία και πολλάκις μαντεύονται στα πρώτα κεφάλαια). Η μετάφρασις των παραθεμάτων κατά κανόνα είναι περιττή, άτε δεν αναφέρεται στον τυχαίο αναγνώστη, όχι λόγῳ δυσκολίας αλλά λόγῳ ιδιομορφίας και δομής. Εφ’ όσον θα ήθελε να κάνει ό,τι κάνει (τουτέστι να προσθέτει εξ αλλογλώσσων ειδικών και κλασικών συντακτικών παντοδαπές πληροφορίες πρός κάλυψιν τών μεγάλων κενών τής Ελλ/ής βιβ/ίας) ο όγκος τού βιβλίου θα έπρεπε να ήτο τουλάχιστον ο διπλάσιος. Υπάρχουν προσέτι και αρκετά προβληματικά σημεία (λ.χ. εν σ. 124 αναφέρει ότι οι 3 φωνές είναι κληρονομήματα τής ΙΕ [σωστά], όπου όμως η μέση... συνέπιπτε με την παθητική!). Πολύ χοντρό χαρτί (υφή και ποιότητα σαν λεπτό χαρτόνι) και στο μονοτονικό με καθαρά, ενιαχού, δημοτικά στοιχεία («καταρχή αυτό...», «μπορετό», «συνέβηκε» κτλ) και πολλά παροράματα. Συνίσταται, άν και κάποιες αναφορές θα σάς προβληματίσουν.

Μία εξαιρετική μελέτη, η οποία σε μερικά σημεία θυμίζει τήν εκπληκτική εργασία τού Συκουτρή στο Συμπόσιον. Ομοίως και η εισαγωγή (καταλήγει σε αντίθετα συμπεράσματα από τον Ed. Taylor), η οποία θα μπορούσε να είχε γραφεί μόνο από Έλληνα φιλόλογο καθώς είναι πολύ ανωτέρα από κάθε περίληψη ή ανάπτυξη τού έργου και καταλαμβάνει περί τά 2/3 τού όλου βιβλίου. Αυτό οφείλεται στον ελεύθερο τρόπο αναπτύξεως από έναν άνθρωπο ο οποίος πραγματικά πίστευε και αγαπούσε ό,τι πραγματεύεται το παρόν πόνημα και καθόλου ειπείν ο Πλατωνισμός. Το μόνο αρνητικό είναι η γραμματοσειρά καθώς είναι αρκετά κουραστική και 1-2 λάθη τού πρωτοτύπου στις πρώτες σελίδες. Στα σχόλια εντός τού κειμένου βασίζεται, κυρίως, στον Ἑρμεία, ο οποίος σε μερικά σημεία τα εκλαμβάνει όλα υπέρ το δέον αλληγορικά. Προσέτι περιέχεται και εύχρηστο ευρετήριο εννοιών. Στο πολυτονικό φυσικά, αλλά σε ιδιάζουσα χρήσι καθώς σε μερικά σημεία είναι απλοποιημένο ενώ σε άλλα όχι με αψυχολόγητο τρόπο και χρησιμοποιεί την -παλαιά- δημοτική.

Όπως και δηλούται οι συγγραφείς τοπ/νται πλήρως και υπάρχουν πολλές απόψεις (και δή όπου οι πληροφορίες είναι λίγες), ενώ ενίοτε φαίνεται να αγνοούν σημαντικές πηγές (κάτι αδύνατον βάσει βιβλιογραφίας). Κάποια κεφάλαια είναι κάκιστα (Ὀρφεύς, Παρμενίδης...) και άλλα πολύ ενδιαφέροντα (Ἀναξίμανδρος, Ἐμπεδοκλῆς). Η δύναμις του βιβλίου είναι ότι ελέγχει τις πηγές και την ιστορία/αξιοπιστία των (λ.χ. ο χ τήν έλαβε από περίληψι του ψ). Μεγάλο αρνητικό ο τρόπος σκέψεως «μέχρι τότε κανείς δεν το είχε πεί, άρα ούτε ο χ το είπε και είναι μτγν. προσθήκη» και η μη ανάλυση, πέραν αναφοράς, σε κάτι δυσερμήνευτο από τήν ματιά των (βλ. ετεροφωτισμός Σελήνης ἐν Ἀναξιμένῃ). Αγνοεί παντελώς τα της Γ.Γ.Β (και την θρησκ. πινακίδα PY TN 316) και τολμά να γράφει «ο χ δεν σκέφτηκε το χ προφανές» βάσει ελαχίστων-προβληματικών σπαραγμάτων. Πολλάκις δε απορούν με προφανή σχεδόν συμπεράσματα (βλ. σ. 400 άνω). Βέβαια είναι καλή πηγή και εν πολλοίς διείδε τα πράγματα τόσον ψυχρά ώστε επεσήμηνε πράγματα λείποντα από την Ελλ. βιβ/ία. Στό απ/μένο πολυτονκό γραμμένο με γυαλιστερό χαρτί. Εύρηνται και λίγα ορθογραφικά (π.χ. ενιαχού «λόγο» αντί «λόγῳ» και «μέσο» αντί «μέσῳ»). Τέλος παρέχει εξαιρετικό ευρετήριο.

Εισαγωγές πρίν και μετά από κάθε ῥαψῳδία και εύστοχα σχόλια, εξ ών πολλά επαν/νται, δίκην «ανεξαρτησίας» τών ραψωδιών. Η μετάφρασις είναι αρκετά καλή, άν και μερικές λέξεις μένουν αμετάφραστες, και το νόημα δίδεται αρτίως (σε σημεία τινά χάνεται η δύναμις των μεταφορών). Προσέτι χρησιμοποιεί κατά την απόδοσι λίγες νεοελληνικές ποιητικές λέξεις. Όστις αναζητεί μία εξαιρετική απόδοσι αναγκαστικά παραπέμπεται στο πρωτότυπο και μόνον. Η εισαγωγή είναι εξαιρετικά συνοπτική αλλά δίδει το νόημα. Ίσως θα έπρεπε να περιείχε λίγες περισσότερες πληροφορίες (λ.χ. από τού παρωχημένου πλήν αξιοπίστου «Ἱστορία τῶν Ὁμ/ῶν ἐπῶν, Λιψία 1867» του Γ. Μιστριώτου [δυστυχώς υπάρχει μόνον εν ηλ. πλέον μορφή]). Εμμελής γραμματοσειρά (άν δέν με διαφεύγει είναι η Didot) και εξαιρετικά καθαρογραμμένο. Φυσικά πολύ καλής ποιότητος χαρτί αλλά στο μονοτονικό. Μερικά σημεία απαιτούσαν προσοχή, π.χ. ο σολοικισμός της σ. 65 στ.351-52. Μακράν η καλυτέρα έκδοσις των Ομηρικών επών. Θα μπορούσε να αποφεύγεται τέλος η «μετάφρασις» γνωστών λέξεων (λ.χ. αποδίδει το πηδάλιο ως τιμόνι), αλλά γίνεται χάριν μέτρου. Σημαντικό βεβαίως ότι περιέχεται και εύχρηστος index nominum.

Ο Long σε όλα τα πονήματά του έχει αποδείξει την οξυδέρκειά του με πληθύν ευφυών και ευστόχων παρατηρήσεων. Έχει πολύ καλή γνώσι επί τού αντικειμένου και σε συνδυασμό με την ευφυΐα του αναλύει εξαιρετικά τις λιγοστές και προβληματικές, πολλάκις, πηγές (βλ. σκεπτικιστές) παραβάλλων τόσο αρχαίους όσο και μεταγενεστέρους συγγραφείς (λ.χ. Kant και Spinoza). Αυτό δε δεν τον εμποδίζει του να γράφει «άν το εννόησα σωστά τότε...» και όπου χρειάζεται «κατά την γνώμη μου...». Σε κάποια σημεία γίνεται εξαιρετικά δυσνόητος (βλ. διαμάχη Καρνεάδη-Χρυσίππου επί της ελευθέρας βουλήσεως), αλλά μόνον όπου δεν εδύνατο να το εκλαϊκεύσει περισσότερο χωρίς να αλλοιωθεί το πρωτότυπο, άρα αναλύει τις ιδέες χωρίς να παρεκκλίνει από τών πηγών. Έφερε εις πέρας ο,τιδήποτε άρχισε πραγματευόμενος χωρίς να αφίση τίποτε, ούτε κακός έχον ούτε ασχολίαστο (πλήν των εξαιρετικά λεπτών εννοιών τού χαώδους κεφαλαίου τής Στωικής ηθικής, δεομένου ειδικών μελετών του [βλ. βιβ/ία.]). Γραμμένο στο απλοποιημένο πολυτονικό με γυαλιστερό χαρτί. Σίγουρα μία εξαιρετικώς αξιόπιστη βιβλιογραφική πηγή.

Σημαντικό βιβλίο μόνον ως προς τις απόψεις του συγγραφέως. Είναι πρόδηλη η γνώσις του επί πολλών ιστορικών θεμάτων αλλά προκρίνει τις απόψεις του σαν θέσφατες και αδιαμφισβήτητες. Λ.χ. εν σ. 44,105 κατ’ αυτόν η του Πλάτωνος Ἐπινομίς είναι νόθο πόνημα και ούτω το παρουσιάζει (πρβλ. Νόμους Πλάτ/ος Παπύρου σ. 90-91). Όταν όμως τον βολεύει το χρησιμοποιεί ως Πλατωνικό πόνημα (βλ. τελευταίο κεφάλαιο). Στο κεφάλαιο δε περί της θρησκείας τής εποχής σχεδόν λείπει η αναφορά στα Ορφικά, και ταύτα, φαίνεται να τα αγνοεί με τα όσα γράφει στην σ. 42 αποδίδων την αλληγορικήν ερμηνεία τών θεών το πρώτον στον Πρωταγόρα αντί στόν Ορφέα πολλούς αιώνες πρίν. Το γεγονός ότι ό,τι υποστηρίζει στηρίζεται σε πηγές είναι παραπλανητικό καθώς για να υποστηρίξει την υπόθεσι της αυξανομένης αθεΐας παραθέτει τον Εὐήμερο τον Μεσσήνιο, αντιπροσωπεύοντα βίᾳ το 1% της πόλεως. Σαν να κρίνουμε την κοινωνία για τις απόψεις ενός κόμματος του 1%. Πολλές υπερβολές και ορθογραφικά λάθη (ειδικά κατά τις παραθέσεις τού πρωτοτύπου έπεσε αλύπητο τσεκούρι). Είναι γραμμένο εν είδει προσωπικού σημ/ρίου με περισσή -από ιστορικής πλευράς- ψυχρότητα του συγγραφέως (αναλύει τα περί θρησκείας σαν μηχανικός αναλύων ένα πρόβλημα!) και μετεφράσθη σίγουρα από μη επαρκώς κατηρτισμένους με προχειρότητα. Δυστυχώς ο γράψας είχε διαβάσει μεγάλο όγκο βιβλίων αλλά οι παρατηρήσεις του στα επί του Ελληνισμού είναι παιδαριώδεις. Παρά ταύτα, μονοτονικώς -ευτυχώς λέω εγώ μετά τανωτέρω- γραμμένο, κακής ποιότητος χαρτί και πανέμορφο εμφανισιακά εξώφυλλο. Δέν προτείνεται, αντ’ αυτού αγοράστε την Ελληνιστική φιλοσοφία του A. Long.

Αρκετά ευχάριστο ανάγνωσμα, καλή μετάφρασις και προς μεγάλη μου έκπληξιν εξαιρετικά σχόλια, τα καλύτερα που έχω δει στην σειρά των εκδόσεων του Κάκτου.

Το παρόν βιβλίο περιέχει μόνον τα βιβλία Α΄-ΣΤ΄! Περιέχει εκτενεστάτη εισαγωγή (176 σελίδων!), αρχικά συνοπτικωτάτη περίληψι όλων τών βιβλίων (όχι μόνον τών ΣΤ΄) και εν συνεχεία πολύ μεγάλη ανάλυσι εκάστου βιβλίου. Τα επίλοιπα βιβλία συμπληρούνται με τους τόμους 4,5,6 του Κάκτου. Οι πληροφορίες τής εισαγωγής είναι μοναδικές και κατ’ εμέ χωρίς το παρόν βιβλίον δεν μπορεί να υπάρξει σοβαρά μελέτη τών νόμων. Η εισαγωγή είναι γραμμένη σε σχετικά αυστηρά καθαρεύουσα και ως εικός όλο το βιβλίο αρκετά πυκνογραμμένο χωρίς όμως να είναι κουραστικό κατά την ανάγνωσιν, η δε μετάφρασις στὴν δημοτικὴ μὲ τὴν χρήσι πολυτονικού. Περιέχει πλήθος σχολίων κατωτέρω τής ιδίας σελίδος χωρίς να φείδεται του χώρου γι’ αυτά και περιέχει και πλήθος αρχαίων σχολίων περί τους Νόμους, πρίν αυτό καθ’ εαυτό το κείμενο, χωρίς όμως μετάφρασι.