Ο αρχικός τίτλος είναι ένα απλό "Q". Οι τύποι είναι τρομεροί, είναι ό,τι καλύτερο παράγεται στην Ιταλία, δεν γράφουν λογοτεχνία για τη λογοτεχνία, ούτε γράφουν μόνο λογοτεχνία, τα έργα τους είναι βαθιά πολιτικά, γι' αυτό δέχονται επιθέσεις από παντού, το θηρίο πρέπει να κρατιέται κοιμισμένο, το δύσκολο για τους Wu Ming, όπως αυτοαποκαλούνται μετά τη συγγραφή του Q, είναι ότι μόνο μια ισχνή μειοψηφία της κοινωνίας θα καταφέρει να διαβάσει τον "Εκκλησιαστή" και να εξάγει συμπεράσματα. Εγώ για τον ελληνικό τίτλο θα προτιμούσα το "Omnia sunt communia". Συγκλονιστική η κραυγή: "γιατί κανείς δεν μου μίλησε για τις Τράπεζες;"

Μια από τις μεγαλύτερες συγγραφείς του 20ού αιώνα, γράφω σχόλιο για τον Αναρχικό των δύο κόσμων αλλά όλα τα έργα της, ακόμα και τα παιδικά, αξίζουν (συγκλονιστικό το διήγημα "ΑΥΤΟΙ ΠΟΥ ΦΕΥΓΟΥΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΜΕΛΑΣ"). Πολλά, δυστυχώς, δεν έχουν μεταφραστεί στα ελληνικά. Τέλος, λυπάμαι γιατί η Ούρσουλα Λε Γκεν δεν θα ξαναγράψει.

Με βιβλία όπως αυτό η ανθρωπότητα έχει ακόμα λόγο ύπαρξης. Αποτελεί απάντηση στον Αντόρνο που έλεγε ότι το Άουσβιτς σκότωσε την ποίηση, τον πολιτισμό.

Ήμουν περίεργος να δω πώς θα έλυνε ο μεταφραστής το γεγονός ότι ο θάνατος στα ελληνικά είναι γένους αρσενικού, σε αντίθεση με τις λατινογενείς γλώσσες που είναι θηλυκού. Όπως σχεδόν όλα τα έργα του, άλλο ένα καταπληκτικό έργο του πορτογάλου συγγραφέα, συνέχεια του "Περί τυφλότητος" και "Περί φωτίσεως".

Τον Ιούνιο του ‘16 έλαβα με το ταχυδρομείο έναν ολιγοσέλιδο μικρού σχήματος τόμο ποιημάτων του Αντόνιο Τομάζι στα γκρίκο. Δίγλωσσο, από τη μια τα γκρίκο, από την άλλη η ιταλική απόδοσή τους. Προηγήθηκε το e-mail του Giuseppe Evangelista. Με το γνωστό λακωνικό του ύφος με ενημέρωνε ότι ήταν καθ\'οδόν το βιβλίο και μου έστελνε ένα βίντεο. Άνοιξα το βίντεο. Jeno ma diu glosse. Μια σειρά παλαιών φωτογραφιών, μουσική επένδυση Μάνου Χατζιδάκι και απαγγελία ενός ποιήματος με τίτλο Ida που συνοδευόταν από το κείμενο στα ιταλικά. Έμεινα άναυδος. Ανακάλυπτα μια ιστορία αναπάντεχη, την ιστορία ενός λαού μέσα σ’ έναν άλλο, συναντούσα ξεχασμένους τρόπους έκφρασης, λέξεις που είχα χρόνια ν’ ακούσω, που είχαν μείνει στο παιδικό μου μυαλό μεγαλώνοντας σε προσφυγική γειτονιά του Αιγάλεω. Διαβάζοντας τα ποιήματα του Τομάζι στα γκρίκο ένιωθα τη χαρά του παιδιού που ανακαλύπτει τον κόσμο, στη δική μου περίπτωση τον ανακάλυπτα εκ νέου, θυμόμουν. Κάθε λέξη που κατάφερνα να αποκωδικοποιήσω, να εντοπίσω τις ρίζες της, με γέμιζε ενθουσιασμό, ευτυχία. Πολλές φορές κυλούσαν αυθόρμητα τα δάκρυα, η ποίηση του Τομάζι είναι βασικά θλιμμένη, εκφράζει οργή, νοσταλγία, αγάπη για μια κουλτούρα που χάνεται μαζί με την ιστορία που κουβαλάει. «Περίμενε εφτού», άκουσα να λέει ένας άντρας στη γυναίκα του, που ο Τομάζι γράφει ettu’ και εγώ αρνιόμουν να το πιστέψω, όπως δυσκολεύτηκα να πιστέψω ότι ambro’ είναι το δικό μας μπρος – εμπρός. Γένος, τρομερή λέξη, μαγευτική, δείχνει τις ρίζες του καθενός, προκαλεί πόνο, αυτόν που βγαίνει από την ποίηση του Τομάζι.