"εἰ γὰρ ἐπιστεύετε Μωϋσεῖ, ἐπιστεύετε ἂν ἐμοί· περὶ γὰρ ἐμοῦ ἐκεῖνος ἔγραψεν." (Ιωα. ε\' 46). Αυτό το βιβλίο, του οποίου ο μοναχός που το συνέγραψε δεν θέλησε να δώσει το όνομα του (προφανώς για λόγους αποφυγής της ματαιοδοξίας), συγκεντρώνει όλη την αγιοπατερική γραμματεία και εξηγεί τι εννοούσε ο Χριστός όταν έλεγε στους Φαρισαίους "...γιατί για εμένα ο Μωυσής έγραψε". Όλη η Παλαιά Διαθήκη (όχι μόνο ο Μωυσής) μιλάει για τον Χριστό και το έργο Του. Το βιβλίο είναι εξαιρετικό και σε πολύ καλή τιμή, δεδομένου της κοπιαστικής εργασίας που έχει γίνει, τον υψηλο αριθμό των σελίδων καθώς και της ποιότητας της βιβλιοδεσίας.

Υπέροχο υπόμνημα μυσταγωγικού χαρακτήρα και καθόλου σχολακιστικισμού (ο σχολαστικισμός είναι μια παγίδα στην οποία πέφτουν πολλοί άλλοι καθηγητές θεολογίας και όχι μόνο). Είναι το τρίτο βιβλίο που διαβάζω του συγκεκριμένου συγγραφέα και έχω πειστεί ότι αξίζουν να διαβαστούν και όλα τα υπόλοιπα που έχει κυκλοφορήσει.

Στην εισαγωγή του βιβλίου ο π. Αντώνιος Πινακούλας αναφέρει ότι ο όσιος Ισαάκ ο Σύρος δεν ανήκε στην Ορθόδοξη Εκκλησία αλλά στην Νεστοριανή. Κατά την παρουσίαση του βιβλίου από τις εκδόσεις εν πλω, ο Σταύρος Ζουμπουλάκης ανέφερε ότι ο όσιος Ισαάκ ήταν Νεστοριανός και ως εκ τούτου όπως το βιβλίο του οσίου Ισαάκ αποτελεί πνευματικό οδηγό παρ\' όλο που ήταν...αιρετικός, έτσι μπορεί να αποτελεί πνευματικό οδηγό και ένας προτεστάντης. Το οικουμενιστικό πνεύμα και ο συγκρητισμός είναι εμφανής σε αυτό το βιβλίο από τους συντελεστές του και για αυτόν τον λόγο, ακολουθώντας τους δυτικούς επιστήμονες, καταλογίζουν στον όσιο Ισαάκ ό,τι του καταλογίζουν. Επίσης, το βιβλίο είναι κουτσουρεμένο σε σχέση με το γνωστό πρωτότυπο κείμενο που κυκλοφορεί όπως το εξέδωσε ο Νικηφόρος Θεοτόκης. Υπάρχουν καλύτερα βιβλία από αυτό.

Ίσως πρόκειται για την καλύτερη απόδοση του αρχαίου κειμένου στα νέα ελληνικά, σε σχέση με όσες άλλες εκδόσεις έχουν κυκλοφορήσει μέχρι στιγμής! Βέβαια, πρέπει να τονιστεί ότι δεν είναι μια απλή μεταφορά του αρχαίου κειμένου στα νέα ελληνικά, αλλά είναι μεταφορά μετά ερμηνείας. Κάτι ανάλογο που είχε κάνει ο καθηγητής Παναγιώτης Τρεμπέλας με την Καινή Διαθήκη για να καταλάβει κανείς. Ένα άλλο θετικό του βιβλίου είναι ότι παρουσιάζει το έργο του αββά Ισαάκ του Σύρου με τρόπο συστηματικό, καθώς η αρχική του μορφή δεν είναι συστηματική, αλλά συλλογή από διάφορα μικρά κείμενα και παρατηρήσεις με πνευματικούς συλλογισμούς. Έτσι, δύναται κανείς, με αυτήν την αναδιάταξη του κειμένου κατά θεματολογία, να κατανοήσει καλύτερα την διδασκαλία του αββά Ισαάκ του Σύρου αφού είναι συγκεντρωμένα όλα τα σημεία που μιλούν διάσπαρτα στην κανονική μορφή π.χ. για την γνώση, την πίστη, την ελπίδα κ.λπ. Στον πρόλογο του βιβλίου, αναφέρει ο Αγιορείτης μοναχός Δαμασκηνός που ανέλαβε την εργασία αυτή, ότι η αναδιάταξη του κειμένου και η απόδοση του στα νέα ελληνικά τον πήρε περίπου 20(!!!) χρόνια για να περατωθεί. Μόνο από αυτό φαίνεται πόσο επιμελημένη δουλειά έχει γίνει.

Στον τρίτο τόμο έχουν παραληφθεί αρκετά κεφάλαια σε σχέση με το πρωτότυπο βιβλίο. Ως εκ τούτου, ενώ το πρωτότυπο κείμενο είναι γύρω στις 500 σελιδες, η μετάφραση του μοναχού Ερμόλαου είναι 290 σελίδες. Ο λόγος που το βιβλίο είναι 432 σελίδες είναι επειδή συμπληρώνεται για τον 18ο και 19ο αιώνα από την ιστορία του Διομήδη Κυριάκου (1843-1923), ο οποίος υπήρξε καθηγητής θεολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, μιας και ο Μητροπολίτης Μελέτιος απεβίωσε στις αρχές του 18ου αιώνα (το 1714).

Όπως έγραψα και στο σχόλιο μου για τον πρώτο τόμο, η τρίτομη σειρά της Εκκλησιαστικής Ιστορίας του Μελετίου Αθηνών αποτελεί μια καταπληκτική εξιστόρηση των γεγονότων με συστηματικό τρόπο σε Ανατολή και Δύση ανά αιώνα. Στον δεύτερο τόμο, σε τρία κεφάλαια του βιβλίου λείπει μια σελίδα από το κάθε κεφάλαιο που αποτελεί την συνέχεια του κειμένου. Σαν εκδόσεις είναι απρόσεκτες, όμως αυτά τα μειονεκτήματα δεν θα με εμπόδιζαν να τις ξανά αγοράσω.

Πρόκειται για μια σειρά Εκκλησιαστικής Ιστορίας, χωρισμένη σε τρία βιβλία, που γράφτηκε από τον μητροπολίτη Μελέτιο Μήτρου, ο οποίος έζησε στα χρόνια της Τουρκοκρατίας από τον 17ο-18ο αιώνα. Είναι αρκετά καλογραμμένη και διαβάζεται πάρα πολύ ευχάριστα παρέχοντας πάρα πολλές πληροφορίες ανά αιώνα από τα χρόνια του Χριστού μέχρι την εποχή του. Ως προς την απόδοση στα νέα ελληνικά έχει γίνει καλή δουλειά, αλλά του αφαιρώ ένα αστέρι καθώς ο μεταφραστής (παλαιοημερολογίτης μοναχός του Αγίου Όρους ο οποίος έχει μεταφράσει και ολόκληρη την Αγία Γραφή) κάποιες παραγράφους από το έργο του Μελετίου μάλλον τις θεώρησε ως περιττές και αποφάσισε να μην τις περιλάβει στην μετάφραση του. Ένα άλλο αρνητικό είναι ότι ο μεταφραστής δεν περιλαμβάνει τις πηγές που επισυνάπτει ο Μελέτιος στο πρωτότυπο έργο του για να αποδυκνύει τα γραφόμενα του και να έχει την δυνατότητα ο αναγνώστης να ανατρέχει στις πηγές που του υποδεικνύονται. Τέλος, σαν έκδοση έχει κάποιες αβλεψίες με ορθογραφικά λάθη, αλλά αυτά τα μειονεκτήματα δεν θα πρέπει να εμποδίσουν κάποιον να το προμηθευτεί, καθώς όπως προείπα πρόκειται για μια καταπληκτική Εκκλησιαστική Ιστορία με πολλές πληροφορίες και είναι μια μοναδική ευκαιρία να διαβάσει κανείς το έργο του Μελετίου στα νέα ελληνικά.

Ένα ακόμη εξαιρετικό έργο του Αγίου Γρηγορίου Νύσσης σε άριστη μετάφραση και σχολιασμό.
Σελ. 47: "Τί τὸ θλιβερὸν ὑπάρχει λοιπὸν σ\' αὐτὸ τὸ γεγονὸς γιὰ τὸ ὁποῖο θλιβόμαστε ἐξαιτίας τῆς μετάστασης τῶν οἰκείων; Ἐκτὸς βέβαια κι ἂν θεωρεῖ κανεὶς ἄξιο λύπης τὸ ὅτι ἡ μετάσταση γίνεται γι\' αὐτοὺς πρὸς τὴ ζωὴ τὴν ἐλεύθερη ἀπὸ πάθη καὶ ἐνοχλήσεις. Ἡ ζωὴ ἐκείνη μένει ἀπλησίαστη ἀπὸ τοὺς πόνους τῶν πληγῶν, δὲν φοβᾶται τὴν ἀπειλὴ τῆς φωτιᾶς, οὔτε τὰ τραύματα ποὺ προκαλεῖ ὁ σίδηρος, οὔτε τὶς συμφορὲς ποὺ προξενοῦν οἱ σεισμοὶ καὶ τὰ ναυάγια καὶ οἱ αἰχμαλωσίες, οὔτε τὶς ἐπιθέσεις τῶν σαρκοβόρων θηρίων, οὔτε τὰ κεντρίσματα καὶ τὰ δαγκώματα τῶν συρομένων καὶ φαρμακερῶν φιδιῶν. [...]"
Σελ. 49: "Γιὰ ποιὸ λόγο, λοιπόν, δυσφοροῦν ὅσοι θρηνοῦν τὸν ἀπερχόμενον; Καὶ ὅμως, ἂν δὲν ἦταν ἐντελῶς ἀπαλλαγμένος ἀπὸ κάθε ἐμπάθεια, αὐτὸς ὁ ὁποῖος μαζὶ μὲ τὸ σῶμα ἀπέβαλε καὶ τὴν εὐχαρίστηση καὶ τὴ λύπη, θὰ ἦταν πιό σωστὸ νὰ θρηνεῖ ἐκεῖνος τοὺς ἐπιζῶντες οἱ ὁποῖοι, παθαίνουν τὸ ἴδιο μὲ ὅσουν παραμένουν στὴ φυλακή. Αὐτοὶ ἔχουν ἐξοικειωθεῖ μὲ τὰ θλιβερὰ καὶ ἡ διαβίωση στὴ σκοτεινὴ φυλακὴ τοὺς ἔκαμε, νὰ θεωροῦν εὐνοϊκὸ καὶ στερημένο ἀπὸ λύπη τὸ παρόν. Καὶ αὐτοὶ δυσφοροῦν γιὰ ὅσους ἐξέρχονται ἀπὸ τὴ φυλακὴ, ἐπειδὴ ἀγνοοῦν τὴν λαμπρότητα ποὺ ἐπιφυλάσσεται γιὰ ὅσους ἀπαλλάσσονται ἀπὸ τὸ σκοτάδι. Γιατὶ ἂν γνώριζαν τὶς εὐχάριστες εἰκόνες τῆς ἐξοχῆς καὶ τὸ κάλλος τοῦ ἀέρα καὶ τὸ ὕψος τοῦ οὐρανοῦ καὶ τὶς λάμψεις τῶν ἀστέρων καὶ τῶν ἀστερισμῶν τὰ συστήματα και τις περιόδους τοῦ ἥλιου καὶ τὸ δρόμο τῆς σελήνης καὶ τὴν πολύμορφη φροντίδα τῆς γῆς ποὺ φαίνεται στὰ φυτά, καὶ τὴν εὐχάριστη ὄψη τῆς θάλασσας μὲ τὴν ἡλιόμορφη λάμψη ποὺ μὲ τὴν ἤρεμη αὔρα κυματίζει ἐλαφρά, τὶς ἀτομικὲς καὶ τὶς δημόσιες ὀμορφιές τῶν οἰκοδομῶν στὶς πόλεις, μὲ τὶς ὁποῖες καλλωπίζονται οἱ ξακουσμένες καὶ πλούσιες πολιτείες. Αν, λοιπόν, γνώριζαν ὅλα αὐτὰ καὶ τὰ παρόμοια ὅσοι γεννήθηκαν μέσα στὴ φυλακή, δὲν θὰ λυπόντουσαν ἐκείνους οἱ ὁποῖοι ἐξέρχονται, ὡσὰν νὰ ἀποχωρίζονται ἀπὸ κάποιο ἀγαθὸ."

Σπουδαίο έργο του Αγίου Γρηγορίου Νύσσης, σπουδαία μετάφραση και ακόμα πιο σπουδαία τα σχόλια που κάνει ο μεταφραστής στο έργο του Αγίου. Κάτι που δεν γνώριζα και το έμαθα διαβάζοντας το βιβλίο αυτό είναι ότι ο πρώτος που μίλησε για την, υποτίθεται, σύγχρονη θεωρία της "μεγάλης έκρηξης" (όπως ονομάστηκε σκωπτικά ως "Bing Bang" από τον πολέμιο της θεωρίας αυτής, Fred Hoyle) που διετύπωσε ο Βέλγος ρωμαιοκαθολικός ιερέας George Lemaitre, ήταν ο Άγιος Γρηγόριος Νύσσης. Προφανώς ο Lemaitre τον είχε μελετήσει και ίσως επηρεάστηκε για να αναπτύξει την θεωρία του. "Εν ἀρχῇ ἐποίησεν ὁ Θεὸς τὸν οὐρανὸν καὶ τὴν γῆν. ἡ δὲ γῆ ἦν ἀόρατος καὶ ἀκατασκεύαστος..." Ο Νύσσης αυτό το εδάφιο το ερμηνεύει ως ότι ο ουρανός και η γη ήταν στην αρχή δυνάμει ουρανός και γη και όχι ενεργεία. Ενεργεία άρχισε να γίνεται εξελικτικά με την εντολή του Θεού "καὶ εἶπεν ὁ Θεός· γενηθήτω φῶς" όπου με την αποκόλληση του πλεονασμού της πρώτης ύλης εμφανίστηκε το αρχέγονος φως (δηλαδή περιγράφει την έκρηξη). Παραθέτω το επίμαχο μεταφρασμένο κείμενο του Νύσσης από την σελ. 57: "Γι\' αὐτό, πρίν ἐμφανισθεῖ καθένα ἀπό ὅσα συναποτελοῦν ὁλοκληρωμένη ὅλη τήν κτίση, ὅσο διαρκοῦσε ἡ δημιουργία, ἁπλωνόταν παντοῦ τό σκοτάδι. Επειδή δέν εἶχε φωτίσει ή λάμψη τοῦ φωτός, γιατί ήταν σκεπασμένη κάτω ἀπό τά τμήματα τῆς ὕλης. Ὅπως ἀκριβῶς συμβαίνει καί μέ τίς πέτρες. Αὐτές μολονότι ἔχουν ἔμφυτη μέσα τους τή δύναμη να φωτίζουν, μένουν ἀφανεῖς μέσα στο σκοτάδι. Ὅταν ὅμως ἔλθουν σε επαφή και τριβοῦν μεταξύ τους, πετάνε σπινθήρα. Καί ὅταν αὐτός ξεπεταχθεί ἐμφανίζονται καί ἐκεῖνες μαζί μέ τή δική του λάμψη. Ετσι παρέμεναν τά πάντα ἀόρατα καί δέ φαίνονταν, προτοῦ νά γίνει φανερή ἡ οὐσία τοῦ φωτός. Γιατί μέσα σέ μιά στιγμή, κατά τήν ὁποία, ξαφνικά, μέ τή θέληση τοῦ Θεοῦ, δημιουργήθηκε και έλαβε ὑπόσταση τό πᾶν, χωρίς καμιά διάκριση, καί ἐνῶ τά διάφορα στοιχεία ήταν μεταξύ τους ανακατεμένα, τό φῶς ἦταν μέν διάχυτο παντοῦ, ἐπισκιαζόταν ὅμως ἀπό τόν πλεονασμό τῆς ὕλης, ἡ ὁποία τό ἐμπόδιζε."

Αυτή η σειρά του Ευάγγελου Λέκκου είναι πολύ αξιόλογη! Το κάθε βιβλίο έχει στο πρώτο μέρος μια σύντομη αλλά περιεκτική, όσο είναι δυνατόν, βιογραφία, στο δεύτερο μέρος παρουσιάζει και εξηγεί συνοπτικά τα έργα που άφησε ο κάθε Πατέρας που πραγματεύεται το βιβλίο και στο τρίτο μέρος έχει επιλεγμένα αποσπάσματα από τις διδασκαλίες τους. Με αυτόν τον τρόπο μπορεί ο καθένας να έχει μια πανοραμική εικόνα για καθέναν από τους Πατέρες που πραγματεύεται σχετικά με την ζωή τους, τα έργα τους και την διδασκαλία τους. Μακάρι η σειρά να συνεχιστεί και για άλλους Πατέρες της Εκκλησίας και να μην μείνει μόνο στους έξι όπως έχει μείνει στάσιμη η σειρά μέχρι στιγμής.