Άγρια πολύ άγρια παραμύθια με μάγισσες, ξωτικά και δαίμονες, με κατάρες και φαντάσματα. Με γελάδια, γουρούνια, τράγους και βατράχια (πολλά βατράχια). Παραμύθια τρομακτικά, σατανιστικά, κυριαρχούν στο βιβλίο. Δεν μπόρεσα να καταλάβω τι θετικό προσφέρουν στο κείμενο κάποιες αηδιαστικές περιγραφές (πχ αφοδεύσεις).
Εκτιμητέο το τεράστιο άγχος και η μεγάλη προσπάθεια της συγγραφέα να γράψει «ποιητικά», να επινοήσει γραφή και στιλ με πρωτοτυπία. Ας της ευχηθούμε να τα καταφέρει. Η πόζα, τα καμώματα, οι ασάφειες, η σκατολογία και οι κούφιες παραδοξολογίες που βρίθουν στο βιβλίο, δεν αρκούν.
Για όσους αρέσκονται σε παγανιστικές, βουκολικές αφηγήσεις φλου αρτιστίκ (μέχρις εκεί, τίποτε περισσότερο), για όσους σαγηνεύονται από μια εκφοβιστική και απειλητική παρουσίαση την δασών και των βουνών, το βιβλίο αυτό θα τους καλύψει.
Κείμενο σκόρπιο χωρίς οικονομία, αλλά τουλάχιστον δεν γλιστράει στη γραφικότητα ( λόγω θεματολογίας) και αυτό είναι θετικό. 2 αστεράκια.

Μια γραφή τάχα ποιητική, η οποία παρά την ανούσια φλυαρία της, δεν μπορεί να σκεπάσει ένα ουσιώδες πρόβλημα σε σχέση με το βιβλίο: το -μη- περιεχόμενο. Για τι πράγμα μιλάει ο συγγραφέας; ασαφώς για εμφυλιακές συγκρούσεις και διώξεις. Ποιά τα πρόσωπα της ιστορίας; θολές, πολύ θολές, μονοδιάστατες φιγούρες. Ποιός ο λόγος συγγραφής αυτού του κειμένου; δεν βρήκα κάποιον. Σε ποιούς απευθύνεται αυτό βιβλίο; στους ομοεθνείς του συγγραφέα; στους ξένους; σε κανέναν; ιδού η απορία.
Πολύ βαρετό κείμενο, στεγνό από συναίσθημα, αφόρητη ασημαντολογία. Κανένα αστεράκι.

Να το πούμε από την αρχή: αριστούργημα! Συγκλονιστικό βιβλίο. Γραφή που συναρπάζει, κράμα λογικής και αισθημάτων με αύρα ποιητική. Γραφή πολύ υψηλού επιπέδου, δομή αριστοτεχνική και πρωτότυπη. Διαβάζεις και κεντρίζεται ο νους σου, ιχνηλατείς μαζί με τη συγγραφέα τα βάθη των ψυχών των προσώπων του βιβλίου της και των ζητημάτων τα οποία θέτει. Ταυτόχρονα, διαβάζεις και σπαράζεις, η συγγραφέας δεν παρακάμπτει τα αισθήματα της, δεν κρύβει τη δική της συγκίνηση. Αυτά ακριβώς συνθέτουν τη μοναδικότητα της γραφής της Πινιέιρο. Τα πρόσωπα του βιβλίου συνταρακτικά, σχεδιασμένα με βάθος και πλάτος στο μη περαιτέρω.
Εκκινώντας από μια οικογενειακή τραγωδία, η συγγραφέας θέτει και επεξεργάζεται με απόλυτη ακρίβεια και τεκμηρίωση, θεμελιώδη ζητήματα που πάντα μας απασχολούν: θρησκεία και οικογένεια, θρησκευτικός φανατισμός και ελευθερία.
Ο φρικιαστικός θάνατος μιας ανήλικης κόρης (που κατά την εκκλησία ήταν ένα ατυχές γεγονός και ο υπαίτιος έλαβε άφεση αμαρτιών!) σφραγίζει οριστικά και αμετάκλητα και για πάντα την οικογένεια της νεκρής.
Για τα μέλη της οικογένειας που δεν αποδέχονται την υποταγή στο όλα είναι θέλημα θεού, που δεν αποδέχονται το κουκούλωμα το κάλπικο φαίνεσθαι και την κάλπικη ηθική, που δεν αποδέχονται τον οικογενειακό κομφορμισμό, η μόνη διέξοδος είναι η πλήρης απόρριψη της ζωής που ζούσαν μέχρι τότε, αυτού που υπήρξαν μέχρι τότε, και η φυγή. Η φυγή ως αρχή της διαδικασίας λύτρωσης, του σχεδιάσματος από την αρχή του εαυτού τους, του άλματος προς την ελευθερία. Οι υπόλοιποι της οικογένειας, με προσχηματική χρήση επιλεκτικών ρήσεων του ευαγγελίου και ιδιοτελή εφαρμογή εκκλησιαστικών κανόνων, βολεύουν τη συνείδηση τους για όσα τερατώδη διέπραξαν και συνεχίζουν τη ζωή τους κανονικά.
Η μετάφραση εξαιρετική. Όχι μόνο 5, αλλά 10 αστεράκια για αυτό το υπέροχο κείμενο.

Βιβλίο πολύ τοπικιστικό, έντονα ιθαγενές, γεγονός που το στενεύει, το περιορίζει στο πλαίσιο του ντόπιου αναγνωστικού κοινού. Δεν είμαι καθόλου σίγουρος ότι μπορεί να έχει ουσιαστικό αντίκτυπο σε ένα άλλο κοινό μη λατινοαμερικανικής χώρας. Με το παρόν βιβλίο δεν επιτυγχάνεται το ζητούμενο, δηλαδή το εθνικό να μετουσιωθεί σε παγκόσμιο, όπως συμβαίνει με πολλούς άλλους λατινοαμερικανούς συγγραφείς (είναι πολύ μεγάλη η λίστα αυτών των συγγραφέων).
Η αφηγηματική οικονομία δεν είναι στα συν του βιβλίου ούτε το, συνήθως άχαρο, χιούμορ του. Οι περιγραφές δεν έχουν βάρος. Αλλά και τη γραφή του τη βρήκα αρκετά παλιακή, αριστερόστροφη παλαιάς κοπής. Τα παραπάνω αδυνατίζουν κείμενο και ιδιαίτερα το -κορυφαίο-τραγικό γεγονός της σφαγής εξεγερμένων φοιτητών από αστυνομικούς και παραστρατιωτικούς της χώρας τους. Μιας χώρας όπου κυριαρχεί το παρακράτος, η ασυδοσία , η διαφθορά, οι μηχανορραφίες, οι συνομωσίες, οι κλεψιές, οι απάτες, οι ανενδοίαστοι φόνοι.
Παρολαυτά, μπορώ να πω ότι το βιβλίο αποπνέει κάτι συμπαθητικό, μια αφέλεια που συγκινεί, μια αγνή καταγγελτική και κηρυγματική διάθεση φοιτητικού τύπου. Συνεπώς 3 αστεράκια. Η μετάφραση δεν…

Ο μετασχηματισμός χώρων και αντιλήψεων. Καινούργιες πόλεις, καινούργιοι άνθρωποι, καινούργια ήθη. Νέοι καιροί. Εκούσα/άκουσα προσαρμογή. Σύγχυση. Νέες εμπειρίες. Νέα χούγια. Συναλλαγές, δούναι και λαβείν, απάτες κάθε είδους. Προδοσίες. Ο μικροαστισμός των νέων καιρών και ο πόθος για ανέλιξη (με θετική ή αρνητική κατεύθυνση, δεν έχει πια σημασία) σε πλήρη εξέλιξη.
Οι Διαπροσωπικές σχέσεις σε θολή περιοχή. Αναζήτηση της ευτυχίας στα τυφλά. Το ζευγάρι, η οικογένεια. Η κτητικότητα, η στέρηση της εναπομείνασας ελευθερίας του άλλου, τα ξεγραμμένα όνειρα του άλλου. Μικρά και μεγάλα μυστικά και ψέμματα, μικρές και μεγάλες ιδιοτέλειες. Τρίτο πρόσωπο, ανατροπέας(;). Η ζήλια (όχι αποκλειστικά ερωτική), ανοίγει χαραμάδες αυτογνωσίας. Το ψυχογράφημα του συζύγου, η διαδρομή του στο λαβύρινθο των σκέψεων, των κυκλοθυμιών και των αυτοαναιρέσεών του, μέχρι το καταστροφικό τέλος, εκτίθεται από τον Ουμπίδια με απαράμιλλη διεισδυτικότητα, με ένα κρεσέντο που συναντάς στα θρίλερ.
Και στο παρόν βιβλίο βρίσκεις την υπέροχη γραφή αυτού του συγγραφέα, κράμα σοφίας, ακρίβειας και απλότητας. Ένα αριστουργηματικό κείμενο τέλειο υπόδειγμα της τέχνης του μέτρου και του απολύτως αναγκαίου. 5 αστεράκια.

Τι βιβλίο Θεέ μου! Εξαιρετικό. Λιτό και περιεκτικό. Κάτω από τη διάφανη απλότητά του διακρίνεις τα μεγάλα βάθη του που σε καθηλώνουν, σε αιχμαλωτίζουν. Τελειώνεις το βιβλίο και νιώθεις ότι δεν έχεις "ξεμπερδέψει" μαζί του.
Γραφή καθαρή, περίτεχνη και σοφή, που τη χαϊδεύει πνοή ποιητική. Το ουσιώδες μετουσιώνεται σε λέξεις. Το Κακό και η αντιπαράθεση σ´αυτό.
Η πλήρωση του κενού, του άδηλου τόπου, της προσωπικής ζώνης λυκόφωτος. Πόθος για πόνο και θάνατο ως λύτρωση από την ενοχή, εις μάτην. Φόνος, εκδίκηση, τιμωρία, εξιλέωση. Το απροσδόκητο - ο μοναδικός αληθινός νόμος του κόσμου.
Μια νουβέλα τέλειο υπόδειγμα της τέχνης του μέτρου και του απολύτως αναγκαίου.
Η μετάφραση πολύ καλή. 5 αστεράκια.

Το κείμενο αναφέρεται σε ένα παιδάκι (κοριτσάκι ή αγοράκι, ασαφές) ένα παιδάκι πολύ κακό, όχι απλώς κακό αλλά τέρας. Που έχει διεστραμμένη σκέψη, που μισεί τους πάντες, πρώτους και καλύτερους του γονείς του. Ένα παιδάκι τύραννος, μοχθηρό, άγγελος του σκότους (άλλωστε θεωρεί τον εαυτό του/της «φύλακα άγγελο όλων των εγκληματιών, των ληστών, των δολοφόνων» -αυτό γράφει επί λέξει ο συγγραφέας).
Τώρα, αν όλα αυτά αποτελούν μια εξπρεσιονιστική (για να μην πω νοσηρή) απεικόνιση της ζοφερής παιδικής ηλικίας του συγγραφέα, μένει να το δούμε. Θεωρώ ότι το κείμενο είναι εν πολλοίς αυτοβιαγροφικό: ο ήρωας/ηρωίδα του κειμένου αναφέρεται με το όνομα του συγγραφέα, ίδιος τόπος γέννησης, κλπ. Εδώ να ληφθεί υπόψιν ότι τότε, τη θαμπή εποχή του ´50, η επιστήμη δεν είχε ακόμη καταδείξει ότι καλόγρια δεν γίνεσαι, καλόγρια γεννιέσαι και ότι αυτό δεν είναι κακό.
2 αστεράκια και πολλά είναι, αφενός ως συμπαράσταση στον τρίμηνο κόπο των 16 μεταφραστών των 100 σελίδων κειμένου και αφετέρου επειδή δεν μπορώ να δω αυτό το κείμενο ως σουρεάλ κωμωδία(;) ή αυτοσαρκασμό ούτε ως «κριτική στην πολιτική, κοινωνική, οικονομική κατάσταση της Αργεντινής» (από που κι ως που) αλλά ως μπλαζέ αρνητικότητα που κρύβει μεγάλη και παλιά πικρία μεγάλα και παλιά ψυχικά τραύματα.

Το κυριότερο ατού του βιβλίου είναι η πρωταγωνίστρια του. Δεν υπάρχει όμοιά της τουλάχιστον στα βιβλία που εγώ έχω διαβάσει. Απολαυστική. Πρωτότυπη, έξοχα σχεδιασμένη αυτή η μεσήλικη ασχημούλα νοσοκόμα που αφηγείται την ιστορία με απέραντο χιούμορ και συνεχώς αυτοσαρκαζόμενη. Αυτή η ιδιότυπα έξυπνη και δοτική (στα όρια της χαζομάρας) γυναίκα, με την διεισδυτική σκέψη και τις εύστοχες παρατηρήσεις, δεν αφηγείται απλώς την ιστορία, αλλά διαδραματίζει ουσιώδη ρόλο και στη εξέλιξη της ιστορίας. Και μόνο για αυτή την ηρωίδα αξίζει να διαβάσει κανείς το βιβλίο.
Αλλά εκείνο που σε αφήνει άναυδο είναι το εξής: Στη βικτωριανή άκρως συντηρητική Βρετανία, σε παράνομα ψευτοθέατρα, ανθούσε η αγοραπωλησία παιδιών, κοριτσιών και αγοριών, 10-12 χρονών! Τα ξεγύμνωναν πάνω σε απερίγραπτα παράνομα θέατρα-αρένες σε απερίγραπτες «παραστάσεις», και τα προσέφεραν ως θέαμα, και όχι μόνο θέαμα, σε μια «ειδική κατηγορία» κοινού. Μένω κατάπληκτος. -Δηλαδή εκπόρνευση ανηλίκων;;; -Αυτά είναι αλήθεια ή επινόηση του συγγραφέα;
Κατά τα λοιπά, το βιβλίο κυλάει στρωτά, με τη γνωστή ατμόσφαιρα Μεντόθα, παρά τους κάποιους πλατειασμούς στην αφήγηση, η δε αστυνομική του διάσταση (επιτυχής υιοθέτηση του μοντέλου Κόναν Ντόιλ αλλά με την προσωπική σφραγίδα του Μεντόθα) έχει ενδιαφέρον αν εξαιρέσουμε το φινάλε της που βρίσκω ότι είναι τραβηγμένο από τα μαλλιά και μακρόσυρτο. Ξεχωριστό όμως ενδιαφέρον έχει η απεικόνιση της εξαθλίωσης και γενικευμένης φτώχειας των χαμηλών κοινωνικών στρωμάτων της Βρετανίας την εποχή του κολοφώνα της αποικιοκρατίας της. 3 αστεράκια.

Γραφή ολοζώντανη και καίρια. Γραφή πέρα και πάνω από τα όρια του μοντέρνου, ολόφρεσκη. Γραφή ευφυής, απίστευτα διεισδυτική, γραφή που σε αιχμαλωτίζει, με μια λέξη μοναδική. Βιβλίο που το διαπερνούν ποτάμια συγκίνησης και πικρές αλήθειες. Υπέροχη ιστορία, πρόσωπα με σώμα, νου και ένστικτα, με απύθμενο βάθος πεδίου, πρόσωπα που αναδύονται από τα γεγονότα και πως τα ίδια τα νοηματοδοτούν ή επηρεάζονται από αυτά ή ορίζουν τη στάση τους απέναντι σ´αυτά ή καθορίζονται από αυτά, ή αυτά συντελούνται εις βάρος τους αλλά ερήμην τους, πρόσωπα χωρίς τις συνήθεις τυπικές φυτευτές «ψυχογραφικές» περιγραφές, πρόσωπα πιασμένα όλα στον ίδιο ιστό αράχνης. Διαβάζεις και αδιάκοπα σε πλημμυρίζουν σκέψεις, αγωνία, λύπη, θυμός, αγανάκτηση και τελικά επιείκεια. Τα κοινωνικοπολιτικά ζητήματα των καιρών, διαχρονικά και σύγχρονα, μεγάλα και λιγότερο μεγάλα, τίθενται με όχημα την ιστορία ζωής ενός μεσήλικα σκηνοθέτη. Ο συγγραφέας στέκεται απέναντι σε αυτά, μπαίνει μέσα σε αυτά, και κρίνει, στοχάζεται, αναλύει, παίρνει θέση, πάντα χωρίς να θολώνει τα νερά, χωρίς να φοβάται να εκτεθεί ή να εκθέσει. Ένα μεγαλειώδες οικουμενικό μυθιστόρημα με αιχμές την πολιτική διαφθορά, την κυριαρχία των αρχινονών του ναρκεμπορίου πάνω από όλες στις κρατικές αρχές, την κοινωνική διαφθορά, την εξανδραποδισμένη δημοσιογραφία και τη διαπλοκή της με το οργανωμένο έγκλημα, τις δαιδαλώδεις προσωπικές (ερωτικές, οικογενειακές, φιλικές, επαγγελματικές) σχέσεις που ρίχνουν τα πρόσωπα σε βαθιά σκοτεινά πηγάδια. Το υπαρξιακό αδιέξοδο και η αγχωτική ενδοσκόπηση, μαντατοφόροι της αδράνειας ή των λαθών σε κομβικά γεγονότα. Η δομή του βιβλίου είναι μια ιδιοφυής αναρχία που εκπλήσσει με την ευρηματικότητα της, η δε ροή του κειμένου είναι εξαιρετική ( κάτι παρεμφερές μόνο στα βιβλία του Ντοστογέφσκι έχω συναντήσει). Η δράση εκτυλίσσεται ταυτόχρονα σε δυο «συγγενείς» χώρες (που τις χωρίζει ένας ωκεανός και χίλια άλλα πράγματα), οι χρόνοι της είναι ρευστοί κινούμενοι σαν τον υδράργυρο. Όλα τα παραπάνω απογειώνουν το βιβλίο. Η μετάφραση σε πλήρη αντιστοιχία με το ύφος και το ιδίωμα του συγγραφέα, απόλαυση για τον αναγνώστη. 5 αστεράκια και λίγα είναι.

Το μυθιστόρημα έχει αρκετό σασπένς και, κυρίως, πολύ ενδιαφέρον θέμα. Εξαιρετική η ιδέα που βασικός κορμός του βιβλίου είναι μια παρτίδα σκάκι που εμφανίζεται σε μια φλαμανδική ελαιογραφία 500 χρόνων και συνδέεται με δολοφονίες του τότε και του σήμερα.
Υπάρχουν όμως και μειονεκτήματα που συχνά τα βρίσκω στα βιβλία του Ρεβέρτε και που αδικούν τις ιστορίες του: υπέρ-αναλύσεις που σε εξαντλούν, μπανάλ περιγραφές που φλατάρουν την πλοκή και αδυνατίζουν τους διαλόγους (που κάποιοι είναι εξόχως ενδιαφέροντες, πχ σκακιστής με μαέστρο, σελ. 277-283), απλώς γεμίζουν σελίδες και ξεχειλώνουν την ιστορία. Επίσης, τα πρόσωπα της ιστορίας είναι σχηματικά. Ο απόλυτος πρωταγωνιστής του βιβλίου είναι το σκάκι.
Εξαιρώ από τις παραπάνω παρατηρήσεις το «Τανγκό της παλιάς φρουράς» (και σε αυτό το σκάκι παίζει σημαντικό ρόλο) που πιστεύω ότι είναι το αρτιότερο του Ρεβέρτε.
Το παρόν μυθιστόρημα θεωρώ ότι στη βάση του δεν είναι αστυνομικό ή καθαρόαιμο αστυνομικό. Και ο μη επιτυχής χειρισμός αυτής της πλευράς οδηγεί σε άνευ ουσίας πλατειασμούς που αφαιρούν πολύ από την αξία του βιβλίου ως ένα βιβλίο/πνευματική άσκηση. Δεν έχει βρεθεί η ισορροπία ανάμεσα στα δυο. (Σε αυτό ακριβώς το σημείο το «Τανγκό…» έχει επιτύχει).
Κάτι ακόμα : γιατί τόσο κάπνισμα στο βιβλίο; πολλά τσιγάρα, χιλιάδες τσιγάρα, σχεδόν κάθε παράγραφος και τσιγάρο. Μήπως αυτό δείχνει αμηχανία του συγγραφέα στο πως να «κινεί» τα πρόσωπα του βιβλίου; Τέλος, στα υπέρ του βιβλίου, μια πρωτοτυπία αξιοσημείωτη: αυτός που διαλευκάνει τα εγκλήματα δεν είναι αστυνομικός αλλά ένας ταλαντούχος …σκακιστής. 3 αστεράκια.