Μα πως τολμάνε οι ιστορικοί να έχουν και άποψη ή να χρησιμοποιούν ερμηνευτικά εργαλεία τη σήμερον ημέρα αντί να αναπαράγουν μια ξερή θετικιστική γεγονοτολογία; Η συμβολή του Κωστόπουλου είναι τεράστια, όπως και η παράθεση σημαντικών πρωτογενών πηγών. Δεν κρύβει ότι έχει σαφή αντιεθνικιστική διάθεση, χωρίς αυτό να επισκιάζει την διαύγεια της τεκμηρίωσής του. Γράφει μία «αντί-ιστορία» που καθρεφτίζει την κυρίαρχη αφήγηση της Ελληνικής δημόσιας ιστορίας, λέγοντας μας (το αυτονόητο για την ιστορική κοινότητα): ότι ο 20ος αιώνας ήταν ο αιώνας του πολέμου εναντίον των αμάχων και ότι η Ελλάδα συνέβαλλε και αυτή σε αυτό τον πόλεμο. Ότι και «οι δικοί μας» έκαναν βιαιοπραγίες και ότι δεν είμαστε μόνο εμείς οι αέναοι αποδέκτες της βίας και της καταπίεσης. Κάποιες αδυναμίες του βιβλίου είναι ότι μεγάλο μέρος του αναλώνεται στην τεκμηρίωση και την αριθμολογική και στατιστική παράθεση, πράγμα πολύ κατανοητό για το εγχείρημα που επέλεξε να στήσει, απλά τείνει να γίνεται ελαφρώς κουραστικό και βαρύ. Επίσης, με αφορμή τα όσα έχουν γραφτεί σε άλλες κριτικές σε αυτή την σελίδα: για την Βρετανική ή την Γαλλική ιστοριογραφική παράδοση (που σίγουρα διάφοροι εγχώριοι καλοθελητές θέλουν να πιστεύουν ότι έχουν ως πρότυπο), το να ανοίγουν οι ιστορικοί ζητήματα όπως οι βιαιοπραγίες κατά των αμάχων ή η κακομεταχείριση των αιχμαλώτων, πλέον, θεωρείται ταμπού μόνο από τους πιο ακραίους εθνικιστικούς κύκλους. Γιατί δεν υπάρχει μια αντίστοιχη κουλτούρα στην Ελλάδα άραγε;

Πανέμορφο αλλά και απαιτητικό από τον αναγνώστη του. Ο Τραβέρσο τοποθετείται πάνω στην μάχη των ιστορικών για τον 20ο αιώνα και την ιδεολογική σύγκρουση της εποχής 1914 - 1945 και θέτει την εξής αμφισβήτηση: ο μόνος αποδεκτός αντιφασισμός είναι πλέον αυτός του Όσκαρ Σίντλερ; Αυτοί που πήραν τα όπλα ενάντια στον φασισμό μας είναι πλέον το ίδιο απεχθείς όσο οι φασίστες; Πρόκειται για έργο διανοητικής ιστορίας που εξετάζει το πώς αντιμετώπισαν τον πολέμο, την ειρήνη ,τους αμάχους, την βία και πολλά άλλα ζητήματα πρόσωπα όπως ο Καρλ Σμιτ, ο Έρνστ Γιούνγκερ ή ο Αντόνιο Γκράμσι και ο Βάλτερ Μπένγιαμιν. Αν και μάλλον απευθύνεται σε ένα πιο μυημένο κοινό ο λόγος είναι πολύ όμορφος και εύκολος να τον ακολουθήσεις.

Να και ένα μανιφέστο που δεν έχει να πει και πολλά. Όλο το νόημα του (συνεχώς επαναλαμβανόμενου και αυτοαναφορικού) τόμου αυτού, θα μπορούσε να περιοριστεί σε στριπ που να μην ξεπερνάνε τις 30 σελίδες. Είναι εμφανές ότι ο δημιουργός γράφει για τον εαυτό του, μάλλον με στόχο να παρουσιάσει την κοινωνική ζωή και την καθημερινότητα της περσόνας του κουλτουριάρη - κομίστα που αράζει στο κέντρο της Αθήνας. Η πλοκή δεν πάει πουθενά και είναι μάλλον ρηχή. Η πεισματική προσκόλληση στην παρουσίαση της ερωτικής ζωής του πρωταγωνιστή κουράζει. Επίσης κουράζει και ο χαρακτήρας του «έξυπνου - ευαίσθητου τυπάκου που όμως τα βρίσκει σκούρα με τις γυναίκες» γύρω από τον οποίο περιστρέφεται η ιστορία. Η ανάγνωσή του σαν εμπειρία θυμίζει παρακολούθηση ταινιών σαν το «Ο Εργένης» με τον Στράτο Τζώρτζογλου, αφήνοντας σε να αναρωτιέσαι τι ακριβώς κάνεις διαβάζοντάς το. Μόνο για τον συγγραφέα και τύπους που μπορούν να ταυτιστούν με αυτό το πράγμα που παρουσιάζει, ότι και αν είναι αυτό. Αν «σημάδευσε μια γενιά αναγνωστών» όντως, τότε ζήτω που καήκαμε εκείνη την δεκαετία...

Κορυφαίο και θεμελιώδες έργο για τον κλάδο του. Πολύ βασικό πρώτο βήμα για όποιον επίδοξο αναγνώστη θέλει να "βουτήξει" βαθύτερα στην κατανόηση της Τουρκικής ιστορίας και πολιτικής πραγματικότητας. Ο Τσούρχερ έχει καταφέρει να συνθέσει αρμονικά την ιστορία των πολιτικών ελίτ και δυνάμεων από την Οθωμανική παρακμή, με τις ταυτόχρονες κοινωνικές διεργασίες και εξελίξεις στον Τουρκικό χώρο φτάνοντας μέχρι και την σύγχρονη εποχή και το πως διαμορφώθηκαν οι "δύο ζωές" της Τουρκικής δημοκρατίας: η νόμιμη και η παράνομη.

Γράφτηκε από νεαρούς - τότε - ιστορικούς που προσπαθούσαν και οι ίδιοι να ανακαλύψουν την ιστορία πίσω από το Μακεδονικό ζήτημα, τότε για το ευρύ κοινό πρακτικά θαμμένη με σχεδόν ανύπαρκτο δημόσιο αντίλογο στην εθνικιστική υστερία εκείνων των χρόνων. Αξιοποιώντας πηγές από μείζονα πρόσωπα στην υπόθεση του Μακεδονικού και του Μακεδονισμού για την Ελλάδα όπως του Ι. Δραγούμη, της Πηνελόπης Δέλτα κ.λ.π προσπαθούν να ψηλαφίσουν πως το Ελληνικό κομμάτι της ιστορικής περιοχής της Μακεδονίας "ελληνοποιήθηκε" και πως αντιμετώπισε το Ελληνικό κράτος τους Σλαβομακεδόνες κατοίκους που "ξέμειναν" στην σημερινή βορειοδυτική Μακεδονία από την εποχή των ανταλλαγών πληθυσμών. Έκτοτε οι συγγραφείς δημοσίευσαν πολλά και εκτενή έργα πάνω στο θέμα τα οποία εμβαθύνουν πολύ στο ζήτημα του Μακεδονικού. Όμως αυτό το σύντομο κείμενο/δοκίμιο παραμένει μια χρήσιμη και ευανάγνωστη εισαγωγή για οποιονδήποτε θέλει να κατανοήσει ιστορικά ένα από τα πιο σημαντικά ζητήματα της ιστορίας των Βαλκανίων και δεν αρκείται σε αναχρονιστικά λογικά άλματα που κρίνουν την σημερινή πολιτική/κοινωνική κατάσταση στα Βαλκάνια με βάση το τι γλώσσα μίλαγε ο Μέγας Αλέξανδρος... Η επιλογή του εκδοτικού οίκου να το κυκλοφορήσει πάνω στην επανεμφάνιση του Μακεδονικού στον δημόσιο λόγο είναι μάλλον ευστοχότατη.

Θεωρείται "εγχειριδιακό" και ομολογουμένως όλη η σειρά μάλλον διαβάζεται κυρίως από φοιτητές που τους παραπέμπουν οι καθηγητές τους σε αυτό για μαθήματα της Ευρώπης του 19ου αιώνα. Εγώ πάντως θα ήθελα να πω ότι σε αντίθεση με πιο πρόσφατα, εκτενή και λεπτομερή βιβλία αυτό μπορεί να σου δώσει μία γενική εικόνα από τις σημαντικές πολιτικές και κοινωνικές εξελίξεις του 19ου αιώνα χωρίς να "κάψει" το κεφάλι σου με λεπτομέρειες - αυτό βέβαια συνεπάγεται ότι υστερεί σε ανάλυση. Η γραφή είναι ευχάριστη και ο λόγος κατανοητός. Όμως έχει και τις αδυναμίες του: η ανάλυση του σε συγκεκριμένα θέματα όπως πχ για την Οθωμανική αυτοκρατορία είναι κάπως ξεπερασμένη και επιφανειακή. Επίσης προφανώς γραμμένο από Γάλλους ακαδημαϊκούς έχει ξεκάθαρα μια "ελαφρά" τάση να παρουσιάζει τα πράγματα από μια γαλλική οπτική γωνία: ο Λουδοβίκος Βοναπάρτης είναι ένας ρομαντικός απελευθερωτής των λαών που δεν δέχεται καμία κριτική. Επίσης αντιπαραβάλλει έντονα τον ουμανιστικό χαρακτήρα του "καλού" Γαλλικού ρομαντισμού με τον "κακό" Γερμανικό εθνικιστικό ρομαντισμό σαν η Γαλλία να μην είχε σωβινισμό και αντισημιτισμό (βλ. Υπόθεση Ντρέιφους) τον 19ο αιώνα. Ακόμα και έτσι, εγώ το θεωρώ αξιοδιάβαστο έργο, ακόμα περισσότερο αν το δει κανείς σαν "ιστορία των ευρωπαϊκών κρατών τον 19ο αιώνα από Γαλλική σκοπιά".