Ο Συγγραφέας του βιβλίου ταξιδεύει στις εν Μικρά Ασία και Μέση Ανατολή ευρισκόμενες πόλεις και κόμβους της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και αναζητά τα ίχνη της Αυτοκρατορίας εκεί: στις βιβλιοθήκες, στα μνημεία της (ιστορικά και υφιστάμενα), στους ανθρώπους που διαβιούν εκεί σήμερα. Τα συμπεράσματα είναι -προφανώς- θλιβερά. Λόγω της συστηματικής καταστροφής που επέφεραν οι παλαιοί και εξακολουθούν να επιφέρουν οι σύγχρονοι τούρκοι στα μνημεία σε συνδυασμό με τις παράλληλες διώξεις των χριστιανών, σβήνει και αλλοιώνεται η φύση, οι ιστορικές αναφορές και η μορφή των τόπων αυτών. Ο συγγραφέας συναντά τους τελευταίους ελληνορθόδοξους της Μέσης Ανατολής, οι οποίοι ήδη φθίνουν, το 1996 που γράφτηκε το βιβλίο. Φαντάζομαι πως αν το έγραφε σήμερα, 25 χρόνια μετά και με τόσους πολέμους που ενέσκηψαν από τότε, θα είχε να γράψει άλλα τόσα...

Πολυδιαφημισμένο, με ενδιαφέρουσα παρουσίαση οπισθόφυλλου που σε πείθει πως πρόκειται για αναλυτικό και πολυεπίπεδο μυθιστόρημα με ιστορικές προεκτάσεις. Φευ ! ασυνάρτητο περιεχόμενο, χωρίς ζητούμενα, χωρίς αποτέλεσμα και συμπέρασμα, εν ολίγοις ένα βιβλίο Θολό, μεθυσμένο, συγκεχυμένο.
Οι επί μέρους καλές περιγραφές του συγγραφέα και η φιλότιμη προσπάθεια του μεταφραστή, δεν διασώζουν τον αναγνώστη από το επικείμενο ναυάγιο που είναι ορατό από τις πολύ πρώτες σελίδες.

Όταν ο Άνταμ Σμίθ μελετούσε την κατάστασή της Κίνας κι έγραφε γι' αυτήν στο “Ο Πλούτος των Εθνών” για μία πλούσια χώρα που έχει σταματήσει να αναπτύσσεται, διαπίστωσε πως πρώτη συνέπεια της στασιμότητας ήταν τα ημερομίσθια να διαμορφώνονται σε αξιοθρήνητα χαμηλά επίπεδα και δεύτερη, η εκμετάλλευση του συστήματος δικαίου και διοίκησης από μία μονοπωλιακή ελίτ προς ίδιον όφελος.

Στο βιβλίο αυτό, ο Φέργκιουσον, με τον γνωστό πυκνό, επιστημονικά άρτιο, συντηρητικό και μη ορθοπολιτικό λόγο του, παραλληλίζει την Κίνα της εποχής του Σμίθ με τον Δυτικό Κόσμο του σήμερα κι εξετάζει τις αιτίες της πολιτισμικής παρακμής και οικονομικής στασιμότητάς του. Ως αναλυτικό εργαλείο χρησιμοποιεί τον υπαινιγμό του Σμίθ για τη σημασία των ελαττωματικών νόμων και θεσμών για την στασιμότητα και φτώχεια των κοινωνιών όσο και την παραδοχή Μάντεβιλ πως οι κοινωνίες που διαθέτουν υγιείς θεσμούς μπορούν να ευημερήσουν έστω κι αν οι άνθρωποι που τις απαρτίζουν παρεκτρέπονται.Ο συγγραφέας αναρωτιέται αν οι σύγχρονοι δυτικοί θεσμοί γεννούν κίνητρα στην κοινωνία ή απλώς την γεμίζουν κανόνες.
Ανοίγει, λοιπόν, τέσσερα βασικά “μαύρα θεσμικά κουτιά” του σύγχρονου δυτικού κόσμου κι εξετάζει τη λειτουργία α) της δημοκρατίας, β) του καπιταλισμού, γ) του κράτους δικαίου και δ) της κοινωνίας των πολιτών και με μία φιλελεύθερη ματιά ψάχνει τι πήγε στραβά.

5/5

τό βιβλίο αὐτό, οἱ συγγραφεῖς του (καθηγητές Πολιτικῆς Ἐπιστήμης στό ΜΙΤ και το Χάρβαρντ) ἀναζητοῦν τήν βασική διαχρονική αἰτία διαχωρισμοῦ τῶν κρατῶν σε εὐημεροῦντα καί φτωχά καί έξετάζουν ποιοί εἶναι οἱ καθοριστικοί παράγοντες για τήν οἱκονομική και πολιτική μοίρα τους.Τό ἐρώτημά τους εἶναι, γιατί διαφορετικά κράτη, πού συγκροτοῦνται άπό τόν ἴδιο λαό, μέ κοινή καταγωγή, ἐπιτυγχάνουν ἄνισες ἐπιδόσεις στό στοίχημα τῆς εὐημερίας. Μέ ἅλλα λόγια, τί διαφορετικό ἔκαναν οἱ δυτικογερμανοί, σέ σχέση μέ τούς ἀνατολικούς ὁμοεθνεῖς τους ἤ πῶς πολιτεύτηκαν οἱ νοτιοκορεάτες, σε σχέση με τούς βορειοκορεάτες ;
Αλλά και γιατί αύτό συνέβη καί σέ κράτη με διαφορετικούς λαούς ἀλλά κοινή κουλτοῦρα καί ἰδιοσυγκρασία. Τί διαφορετικό ἔκαναν οἱ δυτικοευρωπαῖοι (ἄγγλοι, γάλλοι) σε σχέση με τους ἀνατολικούς (αὐστροούγγρους, ρώσους); Ἀλλά καί πέρα ἀπό τήν κουλτοῦρα καί τό ἐθνικό ὑπόβαθρο, ἐξετάζεται ἄν ἡ ἀπάντηση βρίσκεται στό ἀποικιακό παρελθόν ὁρισμένων χωρῶν. Τότε, γιατί οἱ ἀποικίες τῆς Βρετανίας στήν Ἀμερική και την Αὐστραλία εὐημέρισαν ἐνῶ οἱ ἀντίστοιχες τῶν ἰσπανῶν στην Ἀμερική και τῶν βρετανῶν στην Ἰνδία, ὀχι ; Γιατί ἰστορικά ἡ Αἰθιοπία βρίσκεται πάντα σε καλύτερη μοίρα ἀπ’ ὄ,τι το Κογκό ;Μέ βάση την ἰστορική παρατήρηση, καταλήγουν στήν ἀνάπτυξη μίας θεωρίας ἀντιδιαμετρικά ἀντίθετης αὐτῆς τοῦ Μάρξ : Βάζουν στήν πρώτη γραμμή, ὄχι τήν οἰκονομία άλλά τούς πολιτικούς θεσμούς καί διαπιστώνουν πώς ὄσο πιό «ἀνοικτοί» εἶναι αύτοί και ἡ κεντρική ἐξουσία ἐλέγχει ἀποτελεσματικά τη χώρα, τόσο τό δικαιϊκό καί οἰκονομικό σύστημά της μπαίνει σέ ἕναν «ἐνάρετο κύκλο» πού την ὁδηγεῖ στήν Δημοκρατία, τήν ἀνάπτυξη καί τήν εὐημερία. Ἀντιθέτως, ἄν οἱ πολιτικοί θεσμοί ὑπάρχουν γιά να ἐξυπηρετοῦν ἕνα «κλειστό σύστημα θεσμῶν» ἡ χώρα μπαίνει στήν περιπέτεια ἑνός «φαῦλου κύκλου» αὐταρχισμοῦ, βίας καί οἰκονομικῆς καχεξίας. Συνεπῶς, ἡ Πολιτική καθορίζει τήν ἰσχύ, τήν εἠμερία ἤ τη φτώχια τῶν ἐθνῶν.
5/5

Στό βιβλίο αὐτό παρακολουθοῦμε, μέσα άπό τά μάτια ἑνός δεκαεννιάχρονου ἀξιωματικοῦ, νά ξετυλίγεται μέ ἐνάργεια κάθε πτυχή τῆς νοοτροπίας καί τῆς ζωῆς τῶν οὐσάρων, τῶν στελεχῶν τοῦ ἐπίλεκτου ἐλαφροῦ ἱππικοῦ τῆς Ναπολεόντειας Γαλλίας : Ἡ ὑψηλή αἲσθηση τῆς ἀξιοπρέπειας, τῆς ὀμορφιᾶς καί τῆς τάξης, οἱ μονομαχίες γιά λόγους τιμῆς, ἡ ἀγάπη για τό ἂλογο, ἡ ἀνδρεία, τό πάθος γιά τή δόξα, ἡ στρατιωτική συντροφικότητα καί ἀνταγωνισμός, ἡ μεγαλόπρεπη στολή, τό ποτό, το φλέρτ καί ἡ πίστη στόν Αὐτοκράτορα Ναπολέοντα, διατρέχουν τις σελίδες του.

Καί ὂπου ὑπάρχουν στρατιῶτες, ὑπάρχει καί πόλεμος. Ὁ Πόλεμος, ὂπως τόν φαντάζονται οἱ νεόφυτοι ἀξιωματικοί καί ὂπως τόν ἒχουν ἢδη βιώσει οἱ βετερᾶνοι. Ὁ συγγραφέας, παρουσιάζει ἀνάγλυφα τόν πόλεμο ὡς Ἰανό, τίς δύο ὂψεις τοῦ ὁποῖου ἀντικρίζουν ὑποχρεωτικά ὂσοι μπλέκονται σ\'αὐτόν. Ἀρχικά αντικρίζουν τήν ἢπια ὂψη, τίς παραμονές τῆς μάχης, μέ το -χονδρό- στρατιωτικό χιοῦμορ, τούς κομπασμούς, τήν ἀλαζονία, τήν ἀγρύπνια, τήν ἀδιόρατη ἀνησυχία καί τήν ἀμήχανη προσδοκία τῆς δόξας. Στήν συνέχεια, τήν σκληρή ὂψη του, πού ἀναδύεται ἀπό τήν πραγματικότητας τῆς μάχης πού ἐντείνει ὁ ἂμεσος κίνδυνος, οἱ καιρικές συνθῆκες, ἡ ἀπρόβλεπτη τύχη, ἡ σύγχυση στήν ἐπικοινωνία καί τόν προσανατολισμό, ἡ μοναξιά στό πεδίο καί τό ἂγχος τοῦ θανάτου.

Ὁ Πέρεθ-Ρεβέρτε, ἀναπτύσσει μία θαυμάσια λογοτεχνική πραγματεία περί πολέμου. Στό ἐπίκεντρό του βρίσκεται ὁ στρατιῶτης, ὡς πιθανός-σίγουρος θύτης καί θύμα, εξ αἰτίας μίας ἀλλόκοτης κατάστασης πού δέν ἐλέγχει. Οἰ ψυχολογικές διακυμάνσεις του, ἀπό τήν ἀπόλυτη ἀποστροφή γιά “βάρβαρες” τακτικές ἒως τήν εξ ἀνάγκης ὑποταγή σ΄αὐτές καί ἀπό τήν βεβαιότητα στρατιωτικῆς δόξας στήν ἀπόλυτα ἀτιμωτική σύγχυση, παρουσιάζονται σέ ὁλο τους τό δράμα. Κλιμακώνονται σταδικά και κορυφώνονται ἒτσι ὂπως ἡ μοῖρα καί ἡ κοινή τύχη τῶν πολεμιστῶν ὁρίζει, ὃλως ἰδιαιτέρως δέ γιά τούς νεώτερους τῶν τριάντα ἐτῶν ἡρωικούς οὐσάρους ...

Οι κρότοι, δεν συνιστούν μουσική. Η χλεύη, δεν είναι σάτιρα. Η συμπλεγματική συμπεριφορά, δεν είναι φιλοσοφημένη στάση ζωής. Όταν ο συγγραφέας βγάζει μόνο μοχθηρία, κάποιοι εξακολουθούν να θεωρούν το πόνημά του ως "επιστημονικό" και "φιλοσοφικό", τον ίδιο, δε, ως "πνευματικό άνθρωπο και διανοητή.

Στο βιβλίο περιγράφεται αναλυτικά, η άποψη που είχε για τον πόλεμο και η πολιτική που άσκησε, καθ\' ένας εκ των πρωταγωνιστών ηγετών της περιόδου εκείνης. Παρά το ότι υπήρχαν συμμαχίες, αυτό δεν σημαίνει πως αυτόματα υπήρξε κι ενιαία βούληση κι αραγές μέτωπο εκατέρωθεν. Κάθε ηγέτης έπρεπε να προασπίσει τα ιδιαίτερα συμφέροντα της χώρας του, ακόμα και εντός του πλαισίου της συμμαχίας και να ανταγωνισθεί τις συμμαχικές -πλην όμως, πάντοτε, πολιτικά αντίπαλες- δυνάμεις. Επί παραδείγματι, ο Ρούσβελτ δεν πολυσυμπαθούσε τον Τσώρτσιλ, ο Τσώρτσιλ επιθυμούσε τη βύθιση του γαλλικού στόλου, ο Ντε Γκώλ αγανακτούσε με την αγγλική εσωστρέφεια, ο Μουσολίνι φοβόταν την ποδηγέτηση από τον Χίτλερ, ο Χίτλερ δεν εμπιστευόταν τον Μουσολίνι, ο Στάλιν ήταν αντίπαλος των πάντων. Οι πολιτικές πρωτοβουλίες ή περιορισμοί, οι διπλωματικές διατυπώσεις και οι επιχειρησιακές ενέργειες, αντικατόπτριζαν αυτό το μωσαϊκό πιθανών επιλογών, περιορισμών, προσωπικών αντιλήψεων και εθνικών στόχων των εμπλεκομένων. Το βιβλίο παρουσιάζει αυτό το παζλ, χωρίς να γίνεται κουραστικό, αν και απευθύνεται σε αναγνώστες που γνωρίζουν ήδη τα βασικά της περιόδου εκείνης. Βαθμολογία 5/5.

Η παρουσίαση του οπισθόφυλλου του βιβλίου, είναι πλήρης και περιγράφει με ακρίβεια το περιεχόμενο και το ζητούμενό του. Διαβάζοντάς το, διαπιστώνουμε το πόσο ομαλά και εύκολα, χωρίς καμία αντίσταση/αντίδραση αλλά με ευχαρίστηση, το σύνολο της γερμανικής κοινωνίας, "διολίσθησε" αβασάνιστα στην αποδοχή του καθεστώτος και την απόλαυση των πολιτικών του. Ειλικρινά, αδυνατώ να κατανοήσω γιατί στο δημόσιο λόγο αποφεύγεται ο χαρακτηρισμός των εγκλημάτων του β'ππ ως "γερμανικών", παρά αποδίδεται σε αυτά ο πολιτικός χαρακτηρισμός "ναζιστικά", σα να αφορούν ή να διαπράχθησαν από κάποια θλιβερή μειοψηφία και όχι από τον γερμανικό λαό ως σύνολο. Μάλλον, για να μη στιγματιστεί ο γερμανικός λαός, που προτιμά να υποδύεται το θύμα λαοπλάνων τσαλαπατώντας τον εγωισμό του. Οι γερμανοί μεταπολεμικώς, ως άλλες "μετανοούσες Μαγδαληνές", παρίσταναν πως ούτε ήξεραν, ούτε είχαν ακούσει τίποτα για τα εγκλήματα. Εκείνα που μεθοδευμένα και προγραμματισμένα πραγματοποιούνταν μπροστά στα μάτια τους, στη γειτονιά τους, στην πολυκατοικία τους, στο σχολείο τους, στα μαγαζιά και τις επιχειρήσεις που ήσαν πελάτες. Εκείνα που πραγματοποιούσαν οι φαντάροι γυιοί τους και αδέλφια τους και τους πληροφορούσαν -μισοπερήφανοι για αυτά- με τις επιστολές τους από τα μέτωπα. Όλα αυτά αναπτύσσονται στο υπέροχο αυτό βιβλίο, που συνιστάται ενθέρμως. 5/5.

Με πολύ αναλυτικό -δημοσιογραφικό- τρόπο, το βιβλίο παρουσιάζει τη μεθοδολογία,τη νομική διάσταση,τις επιχειρησιακές πρακτικές και τον πολιτικό και ηθικό αντίκτυπο της αποκάλυψης και προσαγωγής σε δίκη,διαβόητων επιφανών και χαμηλόβαθμων ναζί,εμπλεκομένων σε εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας. Οι άνθρωποι που προσπάθησαν,μετά τις δίκες της Νυρεμβέργης, να φέρουν ενώπιον της Δικαιοσύνης και άλλους εγκληματίες πολέμου,ονομάστηκαν συμβατικά ως "κυνηγοί των Ναζί".Δεν έδρασαν ως συγκροτημένη ομάδα, ούτε κοινή καθοδήγηση είχαν, ούτε εξασφαλισμένη χρηματοδότηση, ούτε απεριόριστη πρόσβαση σε πληροφορίες. Αντιθέτως,πολλοί ήσαν ανεξάρτητοι ιδιώτες, με κίνητρο το πάθος τους για απόδοση δικαιοσύνης.Οι “κυνηγοί”,έδρασαν σε περιόδους γενικής απροθυμίας ανακίνησης τέτοιων ζητημάτων: ήταν η εποχή που η Δύση ανταγωνίζονταν το Ανατολικό μπλοκ στο πλαίσιο του Ψυχρού Πολέμου,το Ισραήλ αντιμετώπιζε προβλήματα επιβίωσης, η Δυτ. Γερμανία,Γαλλία και Αυστρία δεν ήθελαν να έλθουν αντιμέτωπες με το παρελθόν τους, οι αμερικανοί απασχολούσαν γερμανούς επιστήμονες στο πυραυλικό τους πρόγραμμα, οι μυστικές υπηρεσίες τους είχαν στρατολογήσει πρώην αξιωματικούς της Γκεστάπο, οι δικτατορίες της Λ.Αμερικής παρείχαν,επίσημα ή άτυπα, άσυλο σε γερμανούς φυγάδες. Όμως, με σύμμαχο την καλή τεκμηρίωση (που προέρχονταν από τις προσωπικές μαρτυρίες επιζησάντων και τις πληροφορίες από ντόπιους εβραίους), την ορθή νομική τακτική και τα ΜΜΕ της εποχής, υποχρέωσαν τις Δικαστικές Αρχές δυτικών χωρών να σύρουν στο ακροατήριο και να επιτύχουν την καταδίκη δεκάδων εντοπισμένων. Δεν έλλειψαν οι μεταξύ των “κυνηγών” μομφές για επιδίωξη αυτοπροβολής, για σκόπιμες παραλείψεις ή την άσκηση ιδεολογικής προπαγάνδας υπό τον μανδύα του αντιναζισμού. Ακόμα και η περιβόητη Μοσσάντ, το Παγκόσμιο Εβραϊκό Συμβούλιο, το Κέντρο Σιμόν Βίζενταλ, δεν έμειναν έξω από τον χορό των εκατέρωθεν επικρίσεων. Το βιβλίο συστήνεται ανεπιφύλακτα. 5/5 για το θέμα, τη δομή του περιεχομένου,τη ροή του κειμένου και τη βιβλιοδεσία.

Παρατηρώντας κάποια στοιχεία/λεπτομέρειες που εικονίζονται στους πίνακες του ολλανδού ζωγράφου του 17ου αι. Βερμέερ (χάρτες, καπέλα, αργυρά σκεύη, κινέζικες ποσρσελάνες κ.λπ), ο συγγραφέας λαμβάνει αφορμή για να ανοίξει ένα παράθυρο στον κόσμο του 1600-1650 και διευρευνήσει τις απαρχές της διαπολιτισμικότητας. Οι ευρωπαίοι έμποροι κι ιεραπόστολοι, ανοίχθηκαν στον Καναδά, την Κίνα και την Άπω Ανατολή, επιδιώκοντας κέρδη, πολιτισμική και πνευματική επιρροή. Οι χώρες-στόχος παρέμεναν κλειστές και αντιμετώπισαν με καχυποψία τους νεοφερμένους, ως άρπαγες, πειρατές ή κατασκόπους και προσπάθησαν να οριοθετήσουν την επιτρεπόμενη δραστηριότητά τους. Από αυτό το μείγμα προθέσεων, επιδιώξεων και πραγματικότητας προέκυψαν σχέσεις και πολιτικές που ίσχυσαν για περισσότερο από 300 χρόνια κι έφτασαν ως τις ημέρες μας. 3/5, Ωραίο το θέμα, εύστοχες οι παρατηρήσεις κι αναλύσεις, αλλά συχνά-πυκνά ξεφεύγει με κουραστικές λεπτομέρειες.