ΙΣΤΟΡΙΑ - ΑΝΘΡΩΠΟΛΟΓΙΑ - ΕΘΝΟΛΟΓΙΑ > ΒΥΖΑΝΤΙΟ

ΥΓΡΟΝ ΠΥΡ
Ανάμεσα στα πολλά και περίπλοκα όπλα, που χρησιμοποίησε το Βυζάντιο στη διάρκεια της χιλιόχρονης ιστορίας του κατά των εχθρών του, το «υγρόν πυρ» κατέχει θέση ξεχωριστή. Και τούτο όχι μόνο γιατί οι μαρτυρίες των πηγών, που αναφέρονται σ' αυτό, καλύπτουν όλη τη διάρκεια της ζωής της βυζαντινής αυτοκρατορίας, αλλά κυρίως γιατί η χρήση του όπλου αυτού είναι συνυφασμένη με τις κρισιμότερες στιγμές της. Παρά τη φήμη του, που εγγίζει σχεδόν τα όρια του θρύλου, το όπλο αυτό του βυζαντινού ναυτικού μας είναι σχεδόν άγνωστο, γεγονός που οφείλεται κ...
Διαβάστε περισσότερα...

Ο ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΣ ΚΟΣΜΟΣ (ΔΕΥΤΕΡΟΣ ΤΟΜΟΣ)
Στον πρώτο τόμο, υπό τη διεύθυνση της Cecile Morrisson, με τίτλο Η Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία (330 - 641), παρουσιάστηκε η ίδρυση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Ο δεύτερος τόμος, υπό τη διεύθυνση του Jean-Claude Cheynet, είναι αφιερωμένος στους επόμενους αιώνες (7ος - 13ος). Κατά τη μεσαιωνική εποχή, η τεράστια πολυεθνική Αυτοκρατορία, τσακισμένη σχεδόν από τις σλαβικές και κυρίως τις αραβο-μουσουλμανικές εισβολές, μετασχηματίζεται σε κράτος επικεντρωμένο ξανά στον ελληνικό πληθυσμό. Εξακολουθεί όμως να υποδέχεται τις σλαβικές και αρμεν...
Διαβάστε περισσότερα...

ΓΙΑΤΙ ΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ
Απόσταγμα, σχεδόν βιωματικό, από την πολύχρονη διδασκαλία μου στη Σορβόννη, το πόνημα αυτό απευθύνεται σε όσους από τους Νεοέλληνες ταλανίζονται με το πρόβλημα της ελληνικής ιστορικής συνέχειας και στους ξένους (κυρίως τους Δυτικοευρωπαίους και τους Αμερικάνους βλαστούς τους) που αρκούνται στην επιλεκτική γνώση του παρελθόντος τους. Στόχος μου λοιπόν να βάλω, κατά το δυνατόν, έστω εκ του πλαγίου και λάθρα σχεδόν, το Βυζάντιο στη θέση που τα επιτεύγματά του μας υπαγορεύουν: να πω συνοπτικά, εννοώ, αυτά που το αναδεικνύουν ως την πρώτη ευρωπ...
Διαβάστε περισσότερα...

ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΤΟΥΡΚΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
Η ιστορία του Δούκα αρχίζει από κτίσεως κόσμου κατά το πρότυπο των περισσότερων χρονογραφιών - ο ίδιος μάλιστα τόνιζε: «ου γάρ ην πρέπον χρονογραφείν μοι. . .» (XLII 14). Από τον Αδάμ περνάει ωστόσο ταχύτατα στα χρόνια των Παλαιολόγων και αρχίζει την παράλληλη έκθεση της ιστορίας Ρωμαίων και Οθωμανών από το 1341. Το έργο τελειώνει απότομα στο μέσο μιας φράσης, κατά το έτος 1462. Η ιστορία του Δούκα έχει σωθεί σε ένα μόνο χειρόγραφο ακέφαλο και χωρίς κολοφώνα, με αποτέλεσμα να μην γνωρίζουμε τον τίτλο που της είχε δώσει ο ίδιος. Ο τίτλος Το...
Διαβάστε περισσότερα...

ΠΡΩΙΜΗ ΟΘΩΜΑΝΟΚΡΑΤΙΑ ΣΤΗ ΘΡΑΚΗ
Το κυριότερο στοιχείο που χαρακτήριζε την πολιτική κατάσταση στις δύο ακτές της Προποντίδας στις αρχές του 13ου αιώνα, ήταν η προοδευτική πολυδιάσπαση των μεγάλων κρατών σε μικρότερες πολιτικές οντότητες. Στην ευρωπαϊκή πλευρά, την άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους σταυροφόρους το 1204 ακολούθησε η πρόσκαιρη λατινοκρατία στη Θράκη και η οριστική πολιτική και εδαφική διάσπαση του βυζαντινού κόσμου. Στη Μικρά Ασία, οι Ιλχανίδες Μογγόλοι το 1243 νίκησαν τους Σελτζούκους του Ικονίου. Η παρακμή των τελευταίων έδωσε τη δυνατότητα στους ηγέτες...
Διαβάστε περισσότερα...

ΧΡΟΝΙΚΟΝ
Ο Γεώργιος Σφραντζής ή Φραντζής υπήρξε σημαίνων ιστοριογράφος και αξιωματούχος των τελευταίων δεκαετιών της εναπομείνασας βυζαντινής αυτοκρατορίας. Γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη στις 30 Αυγούστου του 1401. Καταγόταν από επιφανή οικογένεια της Λήμνου, αλλά σε εφηβική ηλικία έχασε τους γονείς του από επιδημία πανώλους (περί το 1416-17). Έκτοτε η αυτοκρατορική οικογένεια των Παλαιολόγων αναλαμβάνει την επιμέλειά του, και σύντομα ο νεαρός τότε Σφραντζής διορίζεται γραμματικός στην αυλή του βυζαντινού αυτοκράτορα Μανουήλ Β'. Ιδιαιτέρως συνδέθ...
Διαβάστε περισσότερα...

ΜΥΣΤΡΑΣ
Ο Μυστράς, η βυζαντινή πρωτεύουσα του Μοριά, ή αλλοιώς της Πελοποννήσου, που τα ερείπιά του είναι διασπαρμένα στην πλαγιά ενός μικρού λόφου στους πρόποδες της οροσειράς του Ταϋγέτου, ιδρύθηκε το δέκατο τρίτο αιώνα, μετά την κατάκτηση της χερσονήσου από τους Φράγκους. Η Σπάρτη, λίγα χιλιόμετρα μακρύτερα στην πλούσια κοιλάδα του Ευρώτα, ήταν μια πόλη φημισμένη από την εποχή της ωραίας Ελένης και έγινε ο αγαπημένος τόπος διαμονής των Φράγκων πριγκίπων. Για να την προστατεύσει από τις ανυπότακτες ορεινές φυλές, ο Γουλιέλμος ο Βιλλαρδουΐνος, πρ...
Διαβάστε περισσότερα...

ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ
(. . .) Στόχος του βιβλίου μου είναι να αφηγηθεί την ιστορία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας από την εποχή της πρώτης και - όπως αποδείχτηκε - πρόσκαιρης κατάκτησής της από τους σταυροφόρους της Τέταρτης Σταυροφορίας το 1204, μέχρι την οριστική και τελεσίδικη εξαφάνισή της από τους Τούρκους το 1453. Προσπάθησα να την γράψω από τη σκοπιά των Βυζαντινών, θεωρώντας την Κωνσταντινούπολη και την Ανατολική Ευρώπη ως επίκεντρο των γεγονότων. Θα ήταν εξίσου δυνατόν να γραφτεί μια ιστορία της Σερβίας ή της Βουλγαρίας, ή πολύ περισσότερο της Τουρκίας π...
Διαβάστε περισσότερα...

ΜΥΘΟΙ ΚΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΓΙΑ ΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ
Τα κείμενα του ανά χείρας βιβλίου είναι περισσότερο μια διαμαρτυρία στην κυριαρχία της θρησκευτικής και θεολογικής αντίληψης της ιστορίας που μαστίζει ανέκαθεν τον νεοελληνικό βίο, και η οποία από τη δεκαετία του 1990 είναι καταιγιστική σε αρκετούς διανοούμενους και σε σημαντικό τμήμα της νεοελληνικής κοινωνίας. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι προετοιμάστηκε από το τμήμα των νεο-ορθόδοξων τη δεκαετία του 1980. Είναι κείμενα "αντίστασης", στην κυρίαρχη εθνο-θρησκευτική Ιδεολογία, η οποία έχει βασικές συνιστώσες το "ένδοξο τρισχιλιετές έθνος", τη...
Διαβάστε περισσότερα...

ΓΙΑΤΙ ΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ;
«Η Βυζαντινή Αυτοκρατορία και οι έντεκα αιώνες της ιστορίας της δεν αξίζουν, παραφράζοντας την ηρωίδα του Ρακίνα: «ούτε αυτή την υπερβολική τιμή ούτε αυτή την περιφρόνηση». Η μακροβιότητά της δεν οφείλει τίποτε στην τύχη, αλλά οφείλει τα πάντα σε μία εξαιρετική ιδεολογική κατασκευή». MICHEL KAPLAN Ο καταξιωμένος Βυζαντινολόγος Michel Kaplan μάς παραδίδει ένα έργο εξαιρετικά πρωτότυπο: ξαναγράφει την ιστορία έντεκα αιώνων της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας λαμβάνοντας υπόψη τις δυσκολίες και τις αναγκαιότητες (πολιτικές, θρησκευτικές, γεωγραφικέ...
Διαβάστε περισσότερα...

ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ
«Δεν είναι περίεργο που οι περισσότεροι σοβαροί ιστορικοί πλέον αποφασίζουν να επικεντρωθούν σε σχετικά σύντομες περιόδους και ίσως και σε περιορισμένες γεωγραφικές περιοχές. Είναι όμως σωστό αυτό για την ιστορία; Κάθε ιστορική περίοδος εξαρτάται απ' αυτά που συνέβησαν πριν απ' αυτήν και η σημασία της εξαρτάται από τα γεγονότα που έπονται. Η ιστορία δεν είναι μια σειρά από λιμνούλες με στάσιμα νερά. Είναι ποταμός που κυλά.» Steven Runciman Το κλασικό έργο "Βυζαντινός Πολιτισμός" (1933) του Steven Runciman, ενός από τους σημαντικότερους βυζ...
Διαβάστε περισσότερα...

ΕΙΣ ΤΗΝ ΑΛΩΣΙΝ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ
(...) Η μετάφραση που ακολουθεί αντιμετώπισε πολλές δυσκολίες: Η συναισθηματική φόρτιση της διήγησης του Ιωάννη Καμινιάτη, η έλλειψη λεξικού για τους βυζαντινούς συγγραφείς που να καλύπτει τις νεότερες σημασιολογικές αποχρώσεις πολλών λέξεων του κειμένου, και η αμφιβολία κάποτε του αναγνώστη - μεταφραστή αν πράγματι ο συγγραφέας μας γνώριζε σε βάθος τη λογιότερη γλώσσα που χρησιμοποίησε, ήταν κάποια από τα προβλήματά μας. Δίπλα σ' αυτά, ο μακροπερίοδος κάποτε λόγος του Καμινιάτη από την αγωνία του να προλάβει να πει όλα όσα συνέβαιναν την ...
Διαβάστε περισσότερα...

Η ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΒΙΒΛΙΟΔΕΣΙΑ. ΙΣΤΟΡΙΑ, ΤΕΧΝΗ ΚΑΙ ΤΕΧΝΙΚΗ
Η περιγραφή μιας βιβλιοδεσίας ως αναπόσπαστο τμήμα ενός συνόλου, όπως είναι το χειρόγραφο ή έντυπο βιβλίο, ακόμη και ως έκφραση μιας καλλιτεχνικής δημιουργίας, προϋποθέτει κατ' αρχήν σαφείς και ευκρινείς στόχους καθώς και μια δόκιμη ορολογία. Στην ελληνική πραγματικότητα το θέμα της περιγραφής των βιβλιοδεσιών βρίσκεται σε εμβρυακή κατάσταση. Η περιορισμένη ελληνική βιβλιογραφία δείχνει ακόμα πιο φτωχή, όταν ανατρέξει κανείς στις ξενόγλωσσες δημοσιεύσεις όπου η ορολογία και οι στόχοι είναι ξεκάθαροι. Η βιβλιοδεσία επινοήθηκε για να προστατ...
Διαβάστε περισσότερα...

ΑΝΟΧΗ ΚΑΙ ΚΑΤΑΣΤΟΛΗ ΣΤΟΥΣ ΜΕΣΟΥΣ ΧΡΟΝΟΥΣ (ΔΙΓΛΩΣΣΟ)
Αντί άλλου παραδείγματος, ας επιτραπεί η αναφορά στο εφιαλτικό γεγονός της 11ης Σεπτεμβρίου 2001 στη Νέα Υόρκη όχι στο γεγονός καθ' αυτό αλλά σε ό,τι επηκολούθησε, δηλαδή στη σωρεία μέτρων "αντιτρομοκρατικών", όπως βαπτίσθηκαν, που είχαν ως στόχο την πρόληψη και βέβαια την αποτροπή και τον κολασμό πράξεων του είδους. Στόχος μας δεν είναι η αποτίμηση του φαινομένου αλλά η υπογράμμιση του μεταβλητού των ορίων της ανοχής. Ο λεγόμενος "πατριωτικός νόμος" (patriotic act) ήλθε να αναστείλει κεκτημένες ελευθερίες και δικαιώματα εν ονόματι της προ...
Διαβάστε περισσότερα...

ΒΥΖΑΝΤΙΟ
Οι περισσότεροι δυτικοί ιστορικοί ανέκαθεν θεωρούσαν το Βυζάντιο μια παρακμασμένη "ρωμαϊκή αυτοκρατορία". Σήμερα ωστόσο είναι κοινώς αποδεκτό ότι η συμπάθεια ή αντιπάθεια για τους Βυζαντινούς, τους χριστιανούς ή τις αυτοκρατορίες γενικά, δεν θα πρέπει να επηρεάσει την κρίση ενός ιστορικού για μία αυτοκρατορία που κράτησε 1200 χρόνια, στη διάρκεια των οποίων γνώρισε εποχές παρακμής όσο και άνθισης και προόδου. Η πρωτοτυπία του Τρέντγκολντ έγκειται στο ότι συνδυάζει την αφήγηση των γεγονότων από τις απαρχές της αυτοκρατορίας μέχρι την Άλωση ...
Διαβάστε περισσότερα...

ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
ΕΙΣΑΓΩΓΗ Α. ΒΟΗΘΗΤΙΚΑΙ ΕΡΓΑΣΙΑΙ Β. ΠΡΟΠΑΡΑΣΚΕΥΑΣΤΙΚΑΙ ΕΡΓΑΣΙΑΙ Γ. ΕΡΓΑΣΙΑΙ ΕΠΙ ΕΓΓΡΑΦΩΝ Δ. ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΕΓΓΡΑΦΩΝ Ε. ΕΚΔΟΣΕΙΣ: ΜΕΜΟΝΩΜΕΝΑ ΕΓΓΡΑΦΑ ΣΤ. ΘΕΜΑΤΑ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗΣ ΘΕΩΡΙΑΣ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΠΙΝΑΚΑΣ...
Διαβάστε περισσότερα...

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ (ΠΡΩΤΟΣ ΤΟΜΟΣ)
ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟΝ - ΓΕΝΙΚΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Α. ΑΙ ΣΤΑΤΙΚΑΙ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑΙ Β. ΑΙ ΔΥΝΑΜΙΚΑΙ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑΙ ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟΝ - ΙΣΤΟΡΙΑ ΠΡΩΙΜΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥ ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1. ΕΠΟΧΗ ΘΕΜΕΛΙΩΣΕΩΣ 2. Ο ΑΓΩΝ ΔΙΑ ΤΗΝ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑΝ 3. Ο ΑΙΩΝ ΤΟΥ ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΥ ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟΝ - ΚΡΑΤΟΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΕΙΣ ΤΟ ΠΡΩΙΜΟΝ ΒΥΖΑΝΤΙΟΝ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Α. ΚΡΑΤΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΙΣ 1. ΔΙΟΙΚΗΣΙΣ 2. ΑΜΥΝΑ 3. ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ 4. ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΔΙΟΙΚΗΣΙΣ 5. ΦΟΡΟΙ Β. ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΔΟΜΗ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΣ ΒΙΟΣ 1. ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΖΩΗ 2. ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΣ ΒΙΟΣ ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΑΙ ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΚΟΙ ΠΙΝΑΚΕΣ ΠΙΝΑΚΕΣ ΟΝΟΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΟΡΩΝ...
Διαβάστε περισσότερα...

ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, 867-1081 (ΔΕΥΤΕΡΟΣ ΤΟΜΟΣ-ΔΕΥΤΕΡΟ ΜΕΡΟΣ)
Στον πρόλογο στη δεύτερη έκδοση των τόμων Α' (1992) και Β'1 (1993) ανέγραψα τις αρχές που ακολούθησα και τον πρακτικό τρόπο που χρησιμοποίησα για την ένταξη των προσθηκών, βιβλιογραφικών και άλλων παρατηρήσεων, στη νέα έκδοση. Οι ίδιες αρχές και μέθοδοι αναγραφής των συμπληρώσεων ισχύουν και για τον παρόντα τόμο. Στις αρχικές συντομογραφίες πρόσθεσα μερικές ακόμη για τις μελέτες, που απαντούν συχνότερα στις προσθήκες του παρόντος τόμου. Στο τέλος προστίθεται πίναξ νεωτέρων συγγραφέων και εκδοτών, των οποίων τα έργα χρησιμοποίησα στις προσθ...
Διαβάστε περισσότερα...

ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ
Διπλωματική, από το ουσιαστικόν δίπλωμα (το δεδιπλωμένον, από του ρήματος διπλόω), είναι η βοηθητική της ιστορίας επιστήμη, της οποίας αντικείμενον είναι η κριτική μελέτη των εγγράφων ως ιστορικών πηγών. Τι είναι έγγραφον; Έγγραφον καλούμεν κάθε γραπτήν δήλωσιν έχουσαν νομικής φύσεως περιεχόμενον. Επειδή τα έγγραφα εδιπλούντο δια να σφραγισθούν και να ασφαλισθή με τον τρόπο αυτόν η μυστικότης ή να βεβαιωθεί η γνησιότης των, ωνομάσθησαν διπλώματα. Η χρησιμοποίησις όμως της λέξεως δίπλωμα ως δηλωτικής μιας ιδιαιτέρας κατηγορίας πηγών, των εγ...
Διαβάστε περισσότερα...

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ (ΔΕΥΤΕΡΟΣ ΤΟΜΟΣ)
[...] Τόσον η κατά των εξωτερικών εχθρών αντεπίθεσις, όσον και βαθειαί και ριζικαί μεταβολαί εις την όλην δομήν του κράτους επισυμβαίνουν ή τουλάχιστον ολοκληρούνται κατά το δεύτερον τμήμα της μέσης βυζαντινής περιόδου (717-867). Κατά τα εκατόν πεντήκοντα έτη της διαρκείας του, η αυτοκρατορία κατορθώνει να αποκρούση και ν' απωθήση τους Άραβας και τους Βούλγαρους και να θέση τας προυποθέσεις δια την θριαμβευτικήν εξόρμησιν των επομένων εποχών. [...] (Από την εισαγωγή της έκδοσης)...
Διαβάστε περισσότερα...