ΕΡΑΣΜΟΣ

Η ΣΙΩΠΗ ΚΑΙ Ο ΠΟΙΗΤΗΣ
Ο George Steiner, συγγραφέας του Θανάτου της Τραγωδίας, είναι από τους λίγους στοχαστές αναφορικά με τους οποίους η νεοελληνική ματαιοδοξία μας παραδέχεται ότι σκέφτηκαν και είπαν κάτι σπουδαιότερο απ' ό, τι σκεφτόμαστε και γράφουμε σήμερα όλοι οι ντόπιοι χρήστες της εκδοτικής άνοιξης: θέλεις εφοδιασμένοι με τον αναθεωρητικό μαρξισμό μας (όπου οι άλλοι είναι πάντα εκείνοι που τον κακοποίησαν!...), θέλεις θρεμμένοι με την πιο φιλελεύθερη ψυχανάλυση, θέλεις κληρονόμοι της πάλαι ποτέ Σχολής της Φραγκφούρτης. Πώς συμβαίνει ώστε ο Στάινερ να β...
Διαβάστε περισσότερα...

Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΟΛΟΤΗΤΑΣ ΣΤΟΝ ΛΟΥΚΑΤΣ ΚΑΙ ΣΤΟΝ ΑΝΤΟΡΝΟ
(. . .) Αν θα προβάλει ή όχι μια νέα επαναστατική περίοδος είναι ακόμη αβέβαιο. Όμως αν θα προβάλει, ένα πράγμα είναι ξεκάθαρο: κανένας μελλοντικός Λούκατς δεν θα σταθεί ικανός να δει την ολότητα ως "τον φορέα της επαναστατικής αρχής στην επιστήμη" χωρίς να απαντήσει προηγουμένως, αν μπορεί, στην κατεδαφιστική κριτική που άσκησαν τόσο επιδέξια και επίπονα στη λουκατσιανή κριτική που άσκησαν τόσο επιδέξια και επίπονα στη λουκατσιανή μορφή της έννοιας της ολότητας ο Αντόρνο και οι ακούσιοι σύμμαχοί του μέσα στο στρουκτουραλιστικό κίνημα. (ΑΠ...
Διαβάστε περισσότερα...

Ο ΛΟΥΚΑΤΣ ΚΑΙ Ο ΣΤΑΛΙΝΙΣΜΟΣ
Από τα πρώτα κιόλας χρόνια της δεκαετίας του 1920, άρχισε στην ΕΣΣΔ μια διαδικασία γραφειοκρατικοποίησης κατά την οποία η παλιά φρουρά των μπολσεβίκων αντικαταστάθηκε βαθμιαία από ένα συντηρητικό στρώμα του οποίου ικανότερος εκπρόσωπος και αδιαμφισβήτητος ηγέτης ήταν ο Στάλιν. Το 1926 υπήρξε μία από τις κρίσιμες στιγμές αυτής της στροφής. Ήταν η χρονιά κατά την οποία ο Στάλιν δημοσίευσε τα Προβλήματα λενινισμού, πρώτη σαφή διατύπωση του δόγματος για τον σοσιαλισμό "σε μία μόνο χώρα", και η χρονιά κατά την οποία ο Μπουχάριν παρότρυνε τους κ...
Διαβάστε περισσότερα...

ΕΘΝΟΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟΤΗΤΑ
Το πρώτο από τα δύο κείμενα που παρουσιάζουμε είναι ο περίφημος λόγος του Ντοστογιέφσκι στα αποκαλυπτήρια του μνημείου του Πούσκιν, "το πιο διάσημο και σημαντικό από τα μη φανταστικά του έργα", όπως το χαρακτηρίζει ο D.S. Mirsky, που συνεχίζει αμέσως παρακάτω: "[ο Ντοστ.] υμνεί εδώ το μεγάλο ποιητή για την "πανανθρώπινή" του αντίληψη, δηλαδή την κατανόηση όλων των λαών και των πολιτισμών. Αυτό άλλωστε είναι και το ιδιαίτερο γνώρισμα και η αποστολή της Ρωσίας στον κόσμο τούτον - μια αναπάντεχη προφητεία της Τρίτης Διεθνούς". Το δεύτερο κείμ...
Διαβάστε περισσότερα...

ΣΕ ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ ΤΟΥ ΑΣΤΟΥ
Στην παρούσα σειρά του Έρασμου έχει προηγηθεί μία από τις βασικές ερμηνευτικές εργασίες του Γκέοργκ Λούκατς για το έργο του Τόμας Μαν, το δοκίμιό του "Η τραγωδία της μοντέρνας τέχνης" που αναφέρεται κατά κύριο λόγο στο μυθιστόρημα Δόκτωρ Φάουστους. Η εργασία που δημοσιεύουμε σήμερα γράφτηκε επ' ευκαιρία των εβδομήντα χρόνων από τη γέννηση του Γερμανού μυθιστοριογράφου, δηλαδή, το 1945. Εδώ ο Λούκατς πιάνοντας την προσφιλή του θεματική της σχέσεως μεταξύ ιδεολογίας και μορφής στο μυθιστόρημα συναντά έναν από τους κύριους άξονες της προβλημα...
Διαβάστε περισσότερα...

ΣΚΕΨΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ
Ξεκινώντας από μια γενική επισκόπηση του παγκόσμιου φοιτητικού κινήματος, η Hannah Arendt, στο κείμενο που ακολουθεί, σχολιάζει (με τη μορφή της συνέντευξης, και απαντώντας σε εύστοχες ερωτήσεις, οι οποίες παραπέμπουν σε άλλα σημαντικά της κείμενα, όπως το «Περί Βίας» και το «Περί Επαναστάσεως») μια σειρά από κρίσιμα προβλήματα θεωρίας και πρακτικής της επανάστασης στον σημερινό κόσμο. Η συνέντευξη αυτή της Hannah Arendt με τον γερμανό συγγραφέα Adellert Reif (καλοκαίρι του 1970) μεταφράστηκε στα αγγλικά από τον Denver Lindley και περιλήφθ...
Διαβάστε περισσότερα...

Η ΑΠΟΣΥΡΣΗ ΑΠΟ ΤΗ ΛΕΞΗ
Ο Απόστολος μάς λέγει ότι εν αρχή ήταν η Λέξη. Δεν μας δίνει καμμιά διαβεβαίωση σχετικά με το τέλος. Το σωστό είναι ότι έχει χρησιμοποιήσει την ελληνική γλώσσα προκειμένου να εκφράσει την Ελληνιστική έννοια του Λόγου· διότι οφείλεται στην Ελληνοϊουδαϊκή κληρονομιά που ο Δυτικός πολιτισμός χρωστά τον ουσιώδη λεκτικό χαρακτήρα του. Εμείς θεωρούμε αυτόν το χαρακτήρα ως δεδομένο. Είναι η ρίζα και η κραυγή της εμπειρίας μας και δεν μπορούμε εύκολα να μετατοπίσουμε τις φαντασιώσεις έξω από αυτή την περιοχή. Ζούμε εντός της δράσης του λόγου. Αλλά...
Διαβάστε περισσότερα...

ΕΝΑΣ ΠΑΡΑΔΟΞΟΣ ΕΘΝΟΚΕΝΤΡΙΣΜΟΣ
Το κείμενο που παρουσιάζουμε εδώ γράφτηκε αρχικά για το μεθοδολογικό τμήμα μιας "Εγκυκλοπαίδειας των Μυθολογιών" (εκδ. Lidis). Δημοσιεύθηκε αργότερα σε δύο συνέχειες στο Bulletin du MAUSS, τεύχη 16 (Δεκέμβριος 1985) και 17 (Μάρτιος 1986) κι εν συνεχεία αποτέλεσε το ένατο κεφάλαιο του πρώτου βιβλίου του Alain Caille, Μεγαλείο και αθλιότητα των κοινωνικών επιστημών [Splendeurs et misires des sciences sociales (Librairie Droz: Γενεύη & Παρίσι 1986)]. Ποιος είναι όμως ο Αλαίν Καγιέ; Ομότιμος καθηγητής κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο Paris-Nant...
Διαβάστε περισσότερα...

Η ΜΑΓΕΙΑ ΤΩΝ ΛΕΞΕΩΝ
Η γλώσσα είναι το ισχυρότερο όργανο δημιουργίας. Ονομάζοντας ένα πράγμα με μια λέξη βεβαιώνω την ύπαρξή του. Κάθε γνώση προκύπτει από την πράξη της ονομασίας. Η γνώση δεν είναι δυνατή χωρίς τη λέξη. Η διαδικασία του να γνωρίζεις κάτι είναι το να σφυρηλατείς μεταξύ λέξεων σχέσεις οι οποίες εν συνεχεία μεταφέρονται σε αντικείμενα που αντιστοιχούν στις λέξεις. Οι γραμματικοί τύποι, που κάνουν δυνατή τη σύνταξη της πρότασης, δεν είναι δυνατοί μόνον όταν υπάρχουν λέξεις η λογική άρθρωση της ομιλίας δεν έρχεται παρά κατόπιν. Ισχυριζόμενος ότι η...
Διαβάστε περισσότερα...

Ο ΜΩΥΣΗΣ ΤΟΥ ΜΙΧΑΗΛ ΑΓΓΕΛΟΥ
Ο αναγνώστης θα παρακολουθήσει στο δοκίμιο πάνω στον Μωυσή του Μιχαήλ Αγγέλου μιαν επαναστατική ερμηνευτική, που συγκροτείται από τη μεθοδική επεξεργασία λεπτομερειών, όπως στην αποκρυπτογράφηση των ονείρων. Αλλά αυτό που πρέπει να ερευνηθεί δεν είναι η φύση της τέχνης, ένα χρέος στη γενικότητα του οποίου ναυάγησαν πολλοί επίγονοι ψυχαναλυτές. Ο Φρόυντ θα προσπαθήσει να εξηγήσει τη συντριπτική εντύπωση του συνόλου, τον τρόπο με τον οποίο ο Μιχαήλ Άγγελος συναντά τις βαθύτερες ψυχικές ανάγκες μας, βαδίζοντας στο έμμεσο μονοπάτι του ήσσονος ...
Διαβάστε περισσότερα...

Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΣΤΗ ΒΕΝΕΤΙΑ
H τέχνη βρέθηκε πάντοτε στο κέντρο του ενδιαφέροντος ενός εφαρμοσμένου ρασιοναλισμού. Είναι μια άποψη της μοίρας της να θεωρείται το προβληματικό παιδί του Διαφωτισμού. Όταν δεν διορθώνεται στα αναμορφωτικά του σχολεία, στήνεται στον τοίχο για παραδειγματισμό των αμφίβολα "φυσιολογικών". Όμως, ο Μπαλζάκ του μαρξισμού κι ο Ντοστογιέφσκι της ψυχανάλυσης δεν έχουν να κάνουν τίποτε με την Ανθρώπινη Κωμωδία ή τους Αδελφούς Καραμάζοφ. Δεν έχουν να κάνουν τίποτε περισσότερο, απ' ό, τι να κάνουν οι άγιοι του σαρτρικού υπαρξισμού με τον Κάφκα, ή το...
Διαβάστε περισσότερα...

H ΧΑΜΕΝΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ
Αντιμετωπίζοντας τον Ζ. Βασέ, αντιμετωπίζοντας τον Α. Μπρετόν, αντιμετωπίζοντας τον Α. Αρτώ, το ψυχολογικό πρόβλημα του Σουρρεαλισμού, τόσο καλά θαμμένο πίσω από τις πόρτες της τέχνης, του "Merveilleux" και του ανθρωπισμού, μας φέρνει πίσω σ' ένα χώρο αδιέξοδο και καταργεί την αντίληψή μας για μιαν απόλυτη πίστη στην ευτυχία, την σουρρεαλιστική αρχή της αποκατάστασης του ανθρώπου στον κόσμο του. Γιατί, πέρα από την οποιαδήποτε αξιολόγηση του ίδιου του κινήματος και τις λύσεις που πρότεινε στα προβλήματα της έκφρασης και της κουλτούρας, ο "...
Διαβάστε περισσότερα...

ΜΟΝΟΝ ΔΙΑ ΤΗΣ ΛΥΠΗΣ
Χάσματα του καιρού από κορμί σε κορμί ποια συνέχεια φαντάσματα χαδιών άδεια κελύφια από φωνές χειρονομίες και πράξεις λαγόνες στήθια που στραγγίξανε να ντύσουν νέες ψυχές κι η φτερούγα του αρχάγγελου ακουμπισμένη στην εξώπορτα ποιος γνώρισε ποτέ τη μάνα του παιδούλα Χάσματα του καιρού τα στοιχειωμένα διάκενα μες στη διαδοχή ο σάπιος σπόνδυλος και το σπασμένο σκαλοπάτι της σκάλας Τί να τις κάνω εγώ τις μνήμες μου τι να τις κάνω εγώ τις ρίζες μου όταν τα φύλλα μου έλιωσαν στο χώμα [...] [Από την έκδοση]...
Διαβάστε περισσότερα...

Η ΤΕΧΝΗ ΣΤΟ ΦΩΣ ΤΗΣ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗΣ
"Άγια Τέχνη", η τέχνη είναι άγια - όσο συνηθισμένη κι αν είναι αυτή η κοινοτοπία, διατηρεί οπωσδήποτε κάποιο νόημα, και υπάρχει πράγματι ένας στους χίλιους που εννοεί αυτό που λέει και λέει αυτό ακριβώς που εννοεί. Απευθύνομαι σ' αυτόν τον ένα μέσα στους χίλιους, που βεβαιώνει συνειδητά την αγιότητα της τέχνης. Τι είναι αγιότητα; Η αγιότητα είναι μια συνθήκη αντίστροφη της αμαρτίας, η εποχή μας δεν γνωρίζει την αμαρτία, η εποχή μας αντικαθιστά την έννοια της αμαρτίας με την έννοια της βλάβης. Επομένως ένας άθεος δεν είναι δυνατό να αναρωτη...
Διαβάστε περισσότερα...

ΠΛΑΤΩΝ ΚΑΙ ΠΛΩΤΙΝΟΣ
Σκοπός αυτής της εργασίας είναι η διερεύνηση της στάσεως του Πλάτωνος απέναντι σε μια ομάδα συσχετιζομένων προβλημάτων, τα οποία σήμερα συγκεντρώνουν ένα ασυνήθιστο ενδιαφέρον. Με τον όρο "παράλογο" νοώ το άλογο εκείνο στοιχείο της ανθρώπινης εμπειρίας, τόσο της εμπειρίας του εαυτού μας όσο και της εμπειρίας του κόσμου γύρω μας, το οποίο έχει ασκήσει μια τόσο πανίσχυρη -και, καθώς πολλοί από μας πιστεύουν, τόσο διαβρωτική- γοητεία πάνω στους φιλοσόφους, τους καλλιτέχνες και τους ανθρώπους των γραμμάτων στις μέρες μας. [...] (Από την έκδοση...
Διαβάστε περισσότερα...

ΑΡΧΑΙΟΙ ΚΑΙ ΝΕΟΙ ΕΛΕΑΤΕΣ
Αυτό το - μικρού σχήματος - βιβλίο περιλαμβάνει πέντε δοκίμια επιλεγμένα από δεκαπέντε που απαρτίζουν το - μεγάλου σχήματος - βιβλίο: "Au-dela du structuralisme". Επιδίωξη του συγγραφέα σε όλα αυτά τα δοκίμια και άρθρα είναι η κριτική της λεγόμενης στρουκτουραλιστικής ιδεολογίας. Ο στρουκτουραλισμός εμφανίζεται με τη μορφή της επιστημονικής ακρίβειας και συνεκτικότητας. Ο Ανρί Λεφέβρ πάει να δείξει πώς μια αντίληψη της επιστημονικότητας - παίρνοντας φετιχιστικό χαρακτήρα - μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως "ιδεολογία". Αυτό συνέβη με τον στρουκ...
Διαβάστε περισσότερα...

Η ΑΠΑΡΧΑΙΩΣΗ ΤΩΝ ΙΔΕΟΛΟΓΙΩΝ ΚΑΙ ΤΟΥ ΚΟΜΦΟΡΜΙΣΜΟΥ
Η Απαρχαίωση του Ανθρώπου, από την οποία παρουσιάζουμε εδώ δύο δοκίμια, ένα "έργο εν προόδω" γραμμένο κατά περιόδους μεταξύ του 1956 και του 1979, είναι μία φιλοσοφική θεώρηση της σύγχρονης τεχνολογικής εποχής, ή καλύτερα μία "φιλοσοφική ανθρωπολογία στην εποχή της τεχνοκρατίας", όπως ο ίδιος ο συγγραφέας δηλώνει στον πρόλογο του βιβλίου. Με τον όρο Απαρχαίωση ο Γκύντερ Άντερς εννοεί την ολοκληρωτική απώλεια της ουσίας της ανθρώπινης υπόστασης μέσα στην απόλυτη εξουσία την οποία η τεχνολογική πρόοδος της εποχής μας ασκεί πάνω στις θεμελιώδ...
Διαβάστε περισσότερα...

ΦΡΑΝΤΣ ΚΑΦΚΑ
Υπάρχει μια παιδική φωτογραφία του Κάφκα, μια σπάνια συγκινητική απεικόνιση των "φτωχών, σύντομων παιδικών χρόνων". Πιθανώς να τραβήχτηκε σε 'κείνα τα στούντιο του δέκατου ενάτου αιώνα που οι κουρτίνες τους και οι φοινικιές τους, οι ταπετσαρίες τους και οι τρίποδες τους τα τοποθετούν κάπου ανάμεσα σε αίθουσες βασανιστηρίων και σε αίθουσες του θρόνου. Σε ηλικία γύρω στα έξι το παιδί παρουσιάζεται σαν μέσα σε θερμοκήπιο, φορώντας ένα στενό, όλο δαντέλες, σχεδόν ασφυκτικό παιδικό κοστούμι. Κλαδιά φοινικιάς φαίνονται στο φόντο. Και σαν να θέλε...
Διαβάστε περισσότερα...

ΚΑΤΙ ΛΕΙΠΕΙ
Παρ' όλο που οι κοινωνικές ουτοπίες πρωταγωνίστησαν, θετικά ή αρνητικά στην εξέλιξη του περιεχομένου του όρου «ουτοπία», από την εποχή του Τόμας Μορ μέχρι τη σύγχρονη σχεδόν οικειοποίηση του όρου από τους κριτικούς του Όργουελ, του Χάξλεϋ και του Ζαμιάτιν («αρνητική ουτοπία»), εντούτοις, η ουτοπία ποτέ δεν έπαψε να συγκροτεί μιαν οντική κατηγορία, έναν συστατικό όρο της οντολογίας του ανθρώπου και της γλώσσας του. Η προκλητική προθετικότητα του στοχασμού και του αναστοχασμού περί του υπάρχοντος και της αντικειμενικότητας είναι αναμφισβήτη...
Διαβάστε περισσότερα...

Η ΖΩΗ, Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΣΩΜΑ ΣΤΗ ΘΕΩΡΙΑ ΤΟΥ ΟΝΤΟΣ
Όταν ο άνθρωπος άρχισε να ερμηνεύει τη φύση των πραγμάτων -κι αυτό το έκανε όταν άρχισε να είναι άνθρωπος- η ζωή ήταν γι' αυτόν παντού και τα πάντα ήταν ζωντανά. Ο ανιμισμός ήταν η διαδεδομένη έκφραση αυτού του σταδίου, ο "υλοζωισμός" αποτελούσε μία από τις μεταγενέστερες εννοιακές μορφές του. Η ψυχή πλημμύριζε ολόκληρη την ύπαρξη και βρισκόταν μέσα στα πάντα. Η γυμνή ύλη, δηλαδή, η πραγματικά άψυχη, "νεκρή" φύση, δεν είχε ανακαλυφθεί ακόμα - καθώς πράγματι η έννοιά της, που είναι τόσο οικεία σ' εμάς, δεν ήταν διόλου προφανής. Ότι ο κόσμος...
Διαβάστε περισσότερα...