ΕΡΑΣΜΟΣ

ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΒΙΑΣ
Όπως γράφει ο Μιγκουέλ Αμπενσούρ (Miguel Abensour), από τον οποίο έχουμε δανεισθεί τα στοιχεία αυτού του σημειώματος ο Κλάστρ είναι ο κατ’ εξοχήν εθνολόγος της επιτόπιας έρευνας. Αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία για τον μη εθνολόγο αναγνώστη ο οποίος βρίσκεται μπροστά σ’ ένα έργο με φιλοσοφικές πάντοτε διαστάσεις κι έχει ίσως την τάση να ξεχνά, ή έστω να υποβαθμίζει, το εθνογραφικό υλικό στο οποίο στηρίζεται αυτό το έργο. Ο ίδιος άλλωστε ο Πιέρ Κλάστρ, στα μαθηματικά του στη Σχολή Ανωτάτων Σπουδών του Παρισιού, επέμενε πάντοτε ότι η επιτόπια έρ...
Διαβάστε περισσότερα...

ΒΑΛΤΕΡ ΜΠΕΝΓΙΑΜΙΝ 'Η ΤΟ ΕΜΠΟΡΕΥΜΑ ΩΣ ΦΑΝΤΑΣΜΑΓΟΡΙΑ
«Το έργο τέχνης ως εμπόρευμα» - ένας τέτοιος τίτλος θα φαινόταν να προσδιορίζει μια προσέγγιση στην τέχνη ιδιαίτερα προσήκουσα σε θεωρίες εντός της μαρξιστικής παράδοσης όπως αυτή νοείται ευρύτερα. Στην πραγματικότητα, ωστόσο, μόνο από την αρχή της δεκαετίας του 1930 άρχισαν να εμφανίζονται σ' αυτή την παράδοση αναλύσεις της τέχνης ως εμπορεύματος. Πρωτίστως ο Μπρεχτ και ο Αντόρνο ήταν αυτοί που προσπάθησαν να δείξουν ότι η μορφή του εμπορεύματος δεν επιδρά απλώς στους δυνητικούς αποδέκτες του και δεν επηρεάζει μόνο το περιεχόμενό του, αλλ...
Διαβάστε περισσότερα...

ΜΟΡΦΕΣ ΡΟΜΑΝΤΙΚΟΥ ΑΝΤΙΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΥ
Η παρούσα εργασία των Robert Sayre και Michael Lowy είναι μια εύστοχη σπουδή του Ρομαντισμού ως «ουσιώδους συστατικού στοιχείου της σύγχρονης κουλτούρας». Υπό την έννοια αυτή αποτελεί μιαν εξέχουσα συμβολή στη μελέτη του φαινομένου, παράλληλα με την ευρεία και διεισδυτική ανάλυση θεμελιωδών αρχών της ρομαντικής κοσμοαντίληψης, την οποία επιτυγχάνει. (. . .) Ο κεντρικός άξονας γύρω από τον οποίο περιστρέφεται η σύλληψη των R.S. και M.L. είναι ότι «η ρομαντική κοσμοαντίληψη εκπροσωπεί στην ουσία της μιαν αντίδραση προς τις συνθήκες της ζωής ...
Διαβάστε περισσότερα...

ΤΟ ΟΝΕΙΡΟ
Από τη στιγμή που θα "ανακαλύψουμε" έναν στοχαστή, δεν είναι δύσκολο να τον μάθουμε, να τον καταλάβουμε, να τον "βρούμε". Εδώ είναι που τελειώνει για τους περισσότερους η υπόθεση. Μένουν προσκολλημένοι σ' αυτά που "βρήκαν", δημιουργούν σχολές, όπου τα ιδία επαναλαμβάνονται με επουσιώδεις παραλλαγές και με έντονες έριδες για τη σωστή ερμηνεία. Αυτό συμβαίνει με τον Freud στον χώρο της Ψυχανάλυσης, με τον Heidegger στον χώρο της Φιλοσοφίας - για να περιοριστώ στα καθοριστικά θέματα αυτής της μελέτης. Για τον Nietzsche το ζήτημα δεν τελειώνει...
Διαβάστε περισσότερα...

ΟΥΤΟΠΙΑ ΚΑΙ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ
(. . .) Η ουτοπική σύλληψη του Μπλοχ τείνει προς μια καθολική σύνθεση του κόσμου, προς ένα προφητικό όραμα του μέλλοντος που συντρίβει τα δεσμά του παρόντος και καθοδηγεί το παρόν στην αυτεπίγνωση της ανατρεπτικής του ουσίας, η οποία είναι η αυτεπίγνωση της συνείδησης ότι μπορεί να γίνει αυτό που επιθυμεί να είναι και που ως πιθανότητα το πραγματώνει πέρα από και ενάντια στην εμπειρική πραγματικότητα. (. . .) (ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΤΗΣ ΕΚΔΟΣΗΣ)...
Διαβάστε περισσότερα...

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ
Η επιστροφή στο νόημα του Φρόυντ δεν έχει την έννοια μιας επιστροφής στον Καρτέσιο. Το cogito είναι ένα κακό όνειρο, η ψυχαναλυτική εμπειρία, μια εξερεύνηση που επιφέρει στην αντίληψή μας για τον άνθρωπο αυτό που ο Φρόυντ ονομάζει ναρκισσιστική πληγή. Γιατί αυτό το ομιλούν όν που το κατοικεί η γλώσσα, απ' την "κοσμολογική ταπείνωση" που του επιβάλλει η κοπερνικανή αντιστροφή μιας ναρκισσιστικής ψευδαίσθησης, βλέπει να γεννιέται η ελπίδα μιας καινούργιας ενότητας. Μη όντας πια αφέντης του κόσμου - με πόση αυταρέσκεια κάνει πως το δέχεται! -...
Διαβάστε περισσότερα...

ΚΑΝΤ ΚΑΙ ΡΟΥΣΣΩ
(. . .) Ο Κασσίρερ επιμένει ιδιαίτερα στην καντιανή αντιστροφή της ρουσσωικής ανθρωπολογίας η οποία, όπως διαμορφώνεται μεσ' από την ερμηνευτική του Κάντ, καταλήγει σε μια "ρουσσωική" υπεράσπιση του πολιτισμού. Γιατί, κατά τον Κάντ, ο πολιτισμός ανήκει στην ειδική φύση του ανθρώπου. Αν όποιος θέλει να μελετήσει τα ζώα πρέπει να ξεκινά από την άγρια κατάστασή τους, αντίθετα, για να μπορέσει να γνωρίσει τα ουσιώδη χαρακτηριστικά του ανθρώπου, τον ειδικό "ανθρώπινο" χαρακτήρα του, θα πρέπει να το μελετήσει σε μια κατάσταση δημιουργίας, δηλαδή...
Διαβάστε περισσότερα...

ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΔΙΑΦΩΤΙΣΜΟΣ
Ο Φουκώ αποδέχεται πλήρως την καντιανή διατύπωση, την αφετηρία της τραγωδίας του Διαφωτισμού: «Διαφωτισμός είναι η έξοδος του ανθρώπου από την ανωριμότητά του, για την οποία ο ίδιος είναι υπεύθυνος. Ανωριμότητα είναι η αδυναμία να μεταχειρίζεσαι το νου σου χωρίς την καθοδήγηση ενός άλλου. Είμαστε υπεύθυνοι γι' αυτή την ανωριμότητα, όταν η αιτία της βρίσκεται όχι στην ανεπάρκεια του νου, αλλά στην έλλειψη αποφασιστικότητας και θάρρους να τον μεταχειριζόμαστε χωρίς την καθοδήγηση ενός άλλου». Κατά συνέπεια, επιχειρεί ο Φουκώ να αναστοχαστεί ...
Διαβάστε περισσότερα...

ΠΑΛΙΑ ΚΑΙ ΝΕΑ ΘΕΟΤΗΤΑ
Από το 12ο τεύχος του περιοδικού Σημειώσεις (Νοέμβριος 1977), στο οποίο δημοσιεύθηκε το κείμενο του Μάριου Μαρκίδη «Erich Fromm: ο φόβος της ελευθερίας και η θεραπεία του», εγκαινιάσθηκε μια συζήτηση, η οποία ενέπλεξε τα κείμενα των Τάκη Κονδύλη (τευχ.13-14 και 17), Γεράσιμου Λυκιαρδόπουλου (τευχ.16 και 17) και Στέφανου Ροζάνη (τευχ.19). Τα όρια της συζήτησης ήταν ανοικτά και η συνομιλία χωρίς προϋποθέσεις και όρους. Ο μόνος όρος που τηρήθηκε ήταν ο αλληλοσεβασμός των συνομιλητών, ακόμη και εκεί όπου ο διάλογος οξύνθηκε. Όμως η όξυνση είνα...
Διαβάστε περισσότερα...

ΠΟΛΗ ΚΑΙ ΨΥΧΗ
"Εκδίδοντας εδώ το δοκίμιο που έγραψε ο Ζίμμελ στις αρχές του περασμένου αιώνα πάνω σε μια πτυχή του θέματος της "νεωτερικότητας", που αναδείχθηκε πρόσφατα, δεν είναι για να προσάψουμε έμμεσα την κατηγορία του "παρωχημένου σε δεσπόζουσες θεωρητικές αναζητήσεις των τελευταίων χρόνων. Υπενθυμίζουμε απλώς αυτά τα κείμενα, έχοντας την αίσθηση ότι η πλανώμενη μέσα σ' αυτά σκιά του Μπωντλαίρ, του παρατηρητή της μοναξιάς των πόλεων, αναζητεί κατά κάποιον τρόπο ήδη από τότε τον μελλοντικό σχολιασμό του Βάλτερ Μπένγιαμιν. Η αίσθηση αυτή δικαιώνει τ...
Διαβάστε περισσότερα...

ΕΞΟΥΣΙΑ ΚΑΙ ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΟΤΗΤΑ
Μιλώντας για το έργο του συνολικά, ο Μισέλ Φουκώ έγραφε: «Όλα μου τα βιβλία [...] είναι, αν θέλετε, μικρές εργαλειοθήκες. Αν κάποιοι επιθυμούν να τα ανοίξουν, να κάνουν χρήση μίας φράσης, μίας ιδέας, μίας ανάλυσης, όπως κάνουν με ένα κατσαβίδι ή με ένα χαλαρό μπουλόνι, προκειμένου να βραχυκυκλώσουν, να απονομιμοποιήσουν, να ανατρέψουν τα συστήματα εξουσίας, περιλαμβανομένων ενδεχομένως ακόμη και εκείνων εκ των οποίων προέρχονται τα βιβλία μου... ε, τότε, τόσο το καλύτερο [...]». Ο κεντρικός αναφορικός άξονας του πολυσχιδούς έργου του Φουκώ...
Διαβάστε περισσότερα...

ΜΥΘΟΣ ΚΑΙ ΠΟΙΗΤΙΚΗ ΤΟΥ ΤΑΞΙΔΙΟΥ
Τα κείμενα που συνθέτουν αυτό το τομίδιο δημοσιεύτηκαν για πρώτη φορά στο περιοδικό Σημειώσεις κατά την περίοδο 1980-1989. Το κείμενο του επιμέτρου είναι προγενέστερο. Δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στο περιοδικό Σημειώσεις (1976) και εν συνεχεία στη συλλογή δοκιμίων Αναφορές (1979). Αναδημοσιεύεται εδώ ως μια πρώτη απόπειρα του συγγραφέα να προσεγγίσει συνολικά το έργο του Νίκου Καββαδία, του οποίου ορισμένες επιμέρους πτυχές εξετάζονται λεπτομερέστερα στο κυρίως μέρος του βιβλίου, στη διασταύρωσή τους με το έργο του ποιητή Δ. Ι. Αντωνίου κα...
Διαβάστε περισσότερα...

Η «ΗΘΙΚΗ ΤΟΥ ΟΙΚΤΟΥ»
Ο οίκτος είναι ένα προβληματικό ζήτημα. Το συναίσθημα που βρίσκεται στην καρδιά της αρχαίας ελληνικής τραγωδίας έχει προκαλέσει έντονη διαμάχη τόσο στην ελληνορωμαϊκή αρχαιότητα όσο και στη νεώτερη Ευρώπη. Ορισμένοι νεώτεροι φιλόσοφοι, ασπαζόμενοι το γενικό ήθος των Ελλήνων τραγικών ποιητών, υποστηρίζουν ότι ο οίκτος είναι ένα πολύτιμο κοινωνικό συναίσθημα χωρίς το οποίο θα ήταν δύσκολο να ιδρυθούν σωστές πολιτικές κοινότητες. Ο Ζαν-Ζακ Ρουσσώ, αφιερώνοντας ένα ολόκληρο βιβλίο, τον Αιμίλιο, στον οίκτο και στον κοινωνικό του ρόλο, συνδέει ...
Διαβάστε περισσότερα...

ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ
Το κείμενο του Μαξ Χορκχάιμερ «Το τέλος του Λόγου», αποτελεί μια κριτική ανάγνωση προτάσεων, οι οποίες έχουν την αφετηρία τους στο έργο του Καρλ Μαρξ, ενώ η σύγχρονη κοινωνικο-φιλοσοφική τους δομή και θεμελίωση οφείλεται στον Γκέοργκ Λούκατς. Αυτή η κριτική ανάγνωση συνιστά άλλωστε και τη συμβολή του Χορκχάιμερ (μια εξαιρετικά κρίσιμη συμβολή) στον φιλοσοφικό διάλογο περί της φύσεως και των ορίων του ανθρώπινου Λόγου, που ο 19ος αιώνας κατέστησε κεντρικό αναφορικό του άξονα για τη διερεύνηση της ουσίας και του πεπρωμένου της ανθρώπινης περ...
Διαβάστε περισσότερα...

Η ΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΑΞΙΑ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ
Απ' όλα τα προβλήματα που έχουμε να εξετάσουμε σε μια φιλοσοφία της παιδείας, το πρόβλημα σχετικά με την παιδευτική αξία της τέχνης είναι από τα πλέον δύσκολα. Η φιλοσοφία χρειάστηκε να το αντιμετωπίσει από τα πρώτα της βήματα. Αλλά φαίνεται πως βρισκόμαστε ακόμη πολύ μακριά από μια γενικά αποδεκτή λύση. Εξακολουθούμε να βρισκόμαστε αντιμέτωποι με το ίδιο θεμελιώδες δίλημμα που συναντούμε στα μεγάλα συστήματα της ελληνικής σκέψης παλεύουμε με τις ίδιες μεθοδολογικές δυσκολίες που αντιμετώπισαν ο Πλάτων και ο Αριστοτέλης. Ο Πλάτων ήταν ο π...
Διαβάστε περισσότερα...

Η ΠΡΟΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΝΕΩΤΕΡΙΚΟΤΗΤΑΣ ΤΟΥ ΒΑΛΤΕΡ ΜΠΕΝΓΙΑΜΙΝ, ΠΡΟΑΓΓΕΛΙΑ ΤΗΣ ΜΕΤΑΝΕΩΤΕΡΙΚΟΤΗΤΑΣ;
Ο άγγλος κοινωνιολόγος David Frisby (1944-2012) υπήρξε ένας από τους πρωτοπόρους της σύγχρονης κοινωνικής θεωρίας, με κύρια απασχόλησή του την κριτική ανάλυση των μορφών και μεταλλάξεων της νεωτερικότητας, οι οποίες οδήγησαν σε μια καινούργια χαρτογράφηση του νεωτερικού τοπίου, κατά τρόπον ώστε η Ιστορία της νεωτερικότητας να μεταμορφώνεται σε θραύσματα προϊστορίας που διασκορπίστηκαν σε ασαφή κοινωνικά και αισθητικά μορφώματα, και ιδιαίτερα στο αμφίσημο θερμό ρεύμα της μετανεωτερικής κατάστασης πραγμάτων από τα τέλη της δεκαετίας του '50 ...
Διαβάστε περισσότερα...

Η «ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ» ΩΣ ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ
ΤΟ 1930 Ο ΒΑΛΤΕΡ ΜΠΕΝΓΙΑΜΙΝ έκανε την κριτική παρουσίαση ενός τόμου δοκιμίων που εκδόθηκε με τη φροντίδα του συντηρητικού επαναστάτη Έρνστ Γιούνγκερ υπό τον τίτλο "Ο πόλεμος και ο πολεμιστής". Σημειώνοντας την εκ μέρους των συντελεστών του τόμου ενθουσιώδη ρομαντικοποίηση της τεχνολογίας του θανάτου και της ολοκληρωτικής επιστράτευσης των μαζών ο Μπένγιαμιν προειδοποιούσε ότι αυτή η ρομαντικοποίηση "δεν ήταν παρά μια χωρίς αναστολές ερμηνεία του δόγματος "η τέχνη για την τέχνη" σε σκέτο πόλεμο". Έξι χρόνια αργότερα, στους καταληκτήριους στ...
Διαβάστε περισσότερα...

ΠΡΟΟΙΜΙΟ ΣΤΗ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΑΝΤΙΛΗΨΗΣ
Όσο ριζική κι αν έμελλε να είναι, στην ύστατη φάση του στοχασμού του, "η κριτική της προοπτικής" που είχε υιοθετήσει στη Phenomenologie de la perception, ακόμη κι αν έμελλε ν' ανακαλύψει το δέλεαρ στο οποίο μένουν προσηλωμένες οι «φιλοσοφίες της συνείδησης», ο Μερλώ-Ποντύ δεν έπαψε να μένει πιστός σε μια ιδέα της αντίληψης ως φανέρωσης κι εξερεύνησης ενός κόσμου νοηματικού μείγματος κι ενός νοήματος ενσαρκωμένου. Η Φαινομενολογία της αντίληψης είναι η έκθεση αυτής ακριβώς της εμπειρίας. Η μέθοδος: η φαινομενολογία του Χούσσερλ σαν επιστρο...
Διαβάστε περισσότερα...

ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΤΡΑΓΙΚΟΥ
Αρμόζει στην φύση του ανθρώπου να ρίχνει το βλέμμα στον μυχό της αληθείας. Η αλήθεια είναι πάντοτε γι' αυτόν και μέσα του παρούσα μέσω μιας γλώσσας, ακόμα κι αν αυτή είναι ακατέργαστη και σκοτεινή. Με το μεθοδικό φιλοσοφείν συντελείται ένα άλμα. Αλλά δια του άλματος τούτου δεν σφάλλεται η συνείδηση της αλήθειας που προηγουμένως πληρούσε τον άνθρωπο. Μέσα στο άλμα βρίσκονται οι αρχέγονες πνευματικές θεωρήσεις, οι οποίες, προ αμνημονεύτων χρόνων, κοινωνούν στον άνθρωπο την αλήθεια με την μορφή εικόνων, πράξεων, ιστορημάτων. Η ισχύς των μύθων...
Διαβάστε περισσότερα...

Η ΣΧΕΣΗ ΤΩΝ ΠΛΑΣΤΙΚΩΝ ΤΕΧΝΩΝ ΜΕ ΤΗ ΦΥΣΗ (1806)
Υπάρχουν, νομίζω, δυο τρόποι να ρωτήσει κανείς τον καθηγητή της Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο του Βερολίνου Φρήντριχ Βίλχελμ Γιόζεφ φον Schelling (1775-1854). [Κάποιος μου προτείνει το Novalis και το Hegel αυτό όμως θα ήταν μια ρομαντική ερώτηση]. Ο πρώτος είναι ο Coleridge, που κληροδότησε στην αγγλόφωνη κριτική τη βιολογική μεταφορά της "οργανικής μορφής", δηλαδή τη συνθετική αντίληψη του έργου τέχνης ως σχέσης μερών-όλου. Ο Σέλλινγκ πριν γνωρίσει το Fichte (1795) έγραψε το "Κριτικό δοκίμιο για τη γένεση του κακού" (1792) από την έκπτωση ...
Διαβάστε περισσότερα...