ΕΡΑΣΜΟΣ

ΑΠΟ ΤΗ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟΛΟΓΙΑ ΣΤΟΝ ΥΠΑΡΞΙΣΜΟ
Το δοκίμιο που παρουσιάζαμε σ' αυτή την έκδοση είναι από το βιβλίο τον Georg Lukacs «Existentialisme ou Marxisme?», Editions Nagel Paris 1961. Οι μελέτες που συνθέτουν το βιβλίο αυτό, με έντονο το χαρακτήρα της πολεμικής, ανήκουν στη σταλινική περίοδο του συγγραφέα. (Ο πρόλογος της πρώτης έκδοσης είναι του 1947). Το βιβλίο είναι άνισο. Υπάρχουν σημεία που είναι απαράδεκτα, και μερικά που νιώθεις ντροπή να τα βλέπεις γραμμένα. Μα -φυσικά- ο κύριος κορμός του είναι Lukacs. Ο ίδιος ο φιλόσοφος, το 1960, σε σημείωση για τη δεύτερη έκδοση του β...
Διαβάστε περισσότερα...

ΣΟΠΕΝΧΑΟΥΕΡ
Η απόλαυση που παίρνουμε από ένα μεταφυσικό σύστημα, η ευχαρίστηση που μας δίνει η νοητική οργάνωση του κόσμου σε ένα αυστηρά θεμελιωμένο, εντελές και ισόρροπο οικοδόμημα σκέψης, είναι πάντοτε και πάνω απ' όλα αισθητικής φύσεως. Έχει την ίδια πηγή με τη χαρά, την υψηλή και ανώτερη ευδαιμονία που μας χαρίζει η τέχνη με τη δύναμη που διαθέτει να μορφοποιεί και να ταξινομεί το υλικό της, να βάζει σε τάξη τις συγκεχυμένες καταστάσεις της ζωής, έτσι ώστε να μας προσφέρει καθαρή και καθολική θέα. [...] (Από την έκδοση)...
Διαβάστε περισσότερα...

ΤΟ «ΒΑΣΙΛΕΙΟ ΤΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ»
Ο Καρλ Μαρξ σπάνια έγραφε για τη χειραφετημένη κοινωνία του μέλλοντος. Ενδιαφερόταν κυρίως για τις ουτοπίες, αλλά απεχθανόταν τις πολύ κανονιστικές, πολύ πιεστικές, πολύ σύντομες δογματικές εκδοχές. Το αντικείμενό του ήταν, όπως το υπενθυμίζει πολύ ορθά ο Μιγκουέλ Αμπενσούρ, η μεταλλαγή της ουτοπίας σε έναν κριτικά κομμουνισμό. Σε τι ακριβώς συνίσταται αυτό; Στο III Βιβλίο του Κεφαλαίου -στο ανολοκλήρωτο χειρόγραφο, που δημοσιεύθηκε μετά τον θάνατό του από τον Φρειδερίκο Ένγκελς το 1894-, βρίσκουμε ένα σημαντικό χωρίο, το οποίο έχει συχνότ...
Διαβάστε περισσότερα...

Η «ΡΩΜΙΟΣΥΝΗ» ΣΤΟ ΠΑΡΑΔΕΙΣΟ
Ο επίλογος στη Β' έκδοση (1988) του παρόντος βιβλιαρίου είχε ως επιγραφή το στίχο τον Μάρκου Μέσκου "Όσα είπαμε παλιά ισχύουν", η οποία δήλωνε όχι τόσο την εμμονή του γράφοντος σε κάποιες αμετακίνητες "αρχές" αλλά, όπως αυτός "άκουσε" το στίχο, μια διαβεβαίωση, απευθυνόμενη προς άδηλο αποδέκτη, μια δέσμευση για την τήρηση κάποιας παλαιόθεν δοσμένης υπόσχεσης - κάτι σαν επανεπικύρωση, έστω και μονομερώς, κάποιου αμοιβαίου λόγου τιμής. Σ' αυτού του είδους την προσήλωση οφείλεται και ο λεκτικός φανατισμός αυτών εδώ των παλαιών, ελαφρώς διορθω...
Διαβάστε περισσότερα...

ΙΝΔΙΑ: ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΚΑΙ ΑΚΡΟΔΕΞΙΑ
Τι μας αφορά ένα κείμενο για την πολιτική της Ινδίας; Πολύ περισσότερο απ' όσο μπορεί να πιστέψει κάποιος πού εξακολουθεί να βλέπει την Ινδία σαν έναν κόσμο εξωτικό, μακριά από το προσκήνιο των διεθνών εξελίξεων. Η Ινδία είναι ασφαλώς μία από τις ταχύτερα αναπτυσσόμενες παγκοσμίως χώρες, μία από τις λίγες πυρηνικές δυνάμεις στον κόσμο και κλειδί στη γεωπολιτική της Ασίας, κι επιπλέον μία χώρα με πρωταγωνιστικό ρόλο σε αυτό που ονομάζουμε παγκοσμιοποίηση -ιδίως μετά τη σύσταση το 2009 (με την Ρωσία, την Κίνα, την Βραζιλία και τη Νότιο Αφρικ...
Διαβάστε περισσότερα...

ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΤΗΣ ΑΛΗΘΕΙΑΣ
Η φιλοσοφική σκέψη των τελευταίων δεκαετιών, δοκιμαζόμενη από αντινομίες, έχει επιπλέον διχαστεί και πάνω στο πρόβλημα της αλήθειας. Δυο αντιτιθέμενες και ασυμβίβαστες απόψεις συνυπάρχουν παράλληλα στον δημόσιο βίο και, όχι σπάνια, στη συμπεριφορά ενός και του αυτού ατόμου. Κατά τη μία άποψη, η γνώση ποτέ δεν έχει μόνο περιορισμένη εγκυρότητα. Εδράζεται τόσο στο αντικειμενικό γεγονός όσο και στον γνώστη του γεγονότος. Κάθε πράγμα και κάθε σχέση πραγμάτων μεταβάλλεται με τον χρόνο, και έτσι κάθε κρίση σχετικά με πραγματικές καταστάσεις πρέπ...
Διαβάστε περισσότερα...

Η ΚΡΙΣΗ ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΙΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ ΚΑΙ Η ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ
Θ' αρχίσουμε όχι βιογραφικά ούτε εργογραφικά αλλά συμβολαιογραφικά, ανοίγοντας την διαθήκη του Εδμόνδου Χούσσερλ. Διαβάζουμε σε ένα από τα τελευταία του κείμενα (1935): "Η πολυσυζητημένη σήμερα και κυρωμένη σε αναρίθμητα συμπτώματα της παρακμής της ζωής "κρίση του ευρωπαϊκού είναι" δεν είναι κάποιο σκοτεινό πεπρωμένο, κάποια αδιάγνωστη μοίρα, αλλά γίνεται κατανοητή και μπορεί να αντικρυσθεί στο φόντο της φιλοσοφικώς ανακαλύψιμης τελολογίας της ευρωπαϊκής ιστορίας. Προϋπόθεση όμως αυτής της κατανόησης είναι να συλληφθεί προηγουμένως το φαιν...
Διαβάστε περισσότερα...

ΗΘΙΚΗ ΑΠΟΣΤΑΣΗ
"Οι απόψεις που υπερασπιζόμαστε σε αυτό το βιβλίο θα φαντάζουν σε πολλούς υπερβολικά ορθολογικές. Στα ζητήματα που σχετίζονται με τον φόνο και τη σωτηρία της ζωής, το σωστό έχει ταυτιστεί με αυτό που αποδίδει (με την ευρεία έννοια) το καλύτερο συνολικό αποτέλεσμα. Αυτό έρχεται σε σύγκρουση με έναν σημαντικό αριθμό από "φυσικές", αυθόρμητες συναισθηματικές αντιδράσεις. Η αποστροφή μας απέναντι στον φόνο είναι πολύ μεγαλύτερη από την εναντίωσή μας στο να αφήνουμε τους ανθρώπους να πεθαίνουν. Οι θάνατοι σε καιρό πολέμου δεν προκαλούν τις ίδιε...
Διαβάστε περισσότερα...

Η ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΤΑ ΣΗΜΕΙΑ ΤΩΝ ΚΑΙΡΩΝ
Όταν η κατανόηση του κόσμου στον οποίο ζούμε, απαραίτητη προϋπόθεση για κάθε μεστή νοήματος πράξη, γίνεται τόσο δύσκολη όσο την παρούσα ιστορική στιγμή, έργα όπως αυτό του Aijaz Ahmad είναι μια μικρή ευεργεσία. Μέσα στην κόπωση και στην ανέλπιδη σύγχυση που έχει εξουθενώσει εδώ και καιρό τη δυτική διανόηση, ιδίως αυτή που προέρχεται από τα άλλοτε σφύζοντα ακαδημαϊκά περιβάλλοντα των ηγεμονικών μητροπόλεων, χρειάζεται μερικές φορές ένα μάτι "ξένο" για να υποδείξει δυό-τρία αυτονόητα πράγματα. Αν, κατά το εγελιανό μάθημα της διαλεκτικής κυρί...
Διαβάστε περισσότερα...

ΤΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ΤΟΥ ΤΡΑΓΙΚΟΥ
Ό, τι πρόκειται εν συνεχεία να ειπωθεί, δεν αναφέρεται σε καλλιτεχνικές μορφές, οποιεσδήποτε κι αν είναι αυτές, όπου παριστάνεται το τραγικό. Όσο μεγάλο κι αν είναι το όφελος που παρέχει η παρατήρηση των υφισταμένων μορφών της τραγωδίας για τη γνώση αυτού που είναι το τραγικό, παρά ταύτα, το φαινόμενο του τραγικού δεν αντλείται εξ αρχής, από την ίδια την καλλιτεχνική παράσταση. Το τραγικό είναι μάλλον ένα ουσιώδες στοιχείο στο ίδιο το σύμπαν. Ήδη στο υλικό που σφετερίζεται η καλλιτεχνική παρουσίαση και ο τραγικός ποιητής πρέπει να υπάρχει ...
Διαβάστε περισσότερα...

ΛΟΓΟΣ, ΟΥΤΟΠΙΑ ΚΑΙ ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΗ ΤΟΥ ΔΙΑΦΩΤΙΣΜΟΥ
Κατά την εποχή που ο Κάρολος Μαρξ ανέπτυσσε τη θεωρία του για την καπιταλιστική κοινωνία, σοσιαλιστικές και αναρχικές ιδέες σχετικά με την ερχόμενη απελευθερωμένη κοινωνία κυκλοφορούσαν ήδη ευρύτατα ανάμεσα στους αντιπολιτευόμενους εργάτες και διανοουμένους του καιρού του. Σοσιαλιστές και αναρχικοί υποστήριζαν συνήθως ιδεώδεις συλλήψεις για μια μελλοντική κοινωνική κατάσταση χωρίς εκμετάλλευση και χωρίς κυριαρχία ανθρώπου από άνθρωπο. Ο Μαρξ, ο οποίος είχε μάθει το μάθημά του από τον Χέγκελ, ήταν βαθιά πεπεισμένος για τη ματαιότητα του αντ...
Διαβάστε περισσότερα...

ΑΜΛΕΤ - ΘΡΗΣΚΕΙΑ ΚΑΙ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ
Τα κείμενα που παρουσιάζουμε αντιπροσωπεύουν δύο χαρακτηριστικές φάσεις της σκέψης του Έλιοτ. Το δοκίμιό του για τον Άμλετ διαπνέεται από το αντιρομαντικό και θετικιστικό εκείνο πνεύμα που η Νέα Κριτική θα όρθωνε μεθοδικότερα απέναντι στις υποκειμενιστικές υπερβολές και τις συναισθηματικές ή άλλες ακράτειες της παραδοσιακής κριτικής της λογοτεχνίας. (. . .) Το δεύτερο δοκίμιο "Θρησκεία και λογοτεχνία" (1935) εμπνέεται από την ίδια μέριμνα η οποία διέπει μια σειρά δοκιμίων του Έλιοτ γενικότερου προβληματισμού, με αποκορύφωση τις Σημειώσεις ...
Διαβάστε περισσότερα...

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΟΝ ΛΟΥΚΑΤΣ ΚΑΙ ΣΤΟΝ ΧΑΙΝΤΕΓΚΕΡ
Ο Λυσιέν Γκολντμάν σχεδίασε να γράψει ένα βιβλίο για τον Λούκατς και τον Χάιντεγγερ όπου, αναφερόμενος στα πρώτα τους κυρίως γραφτά, θα έδειχνε τις συγγένειες και τις διαφορές ανάμεσα στους δύο τούτους διάσημους σύγχρονους φιλοσόφους και τη σημασία τους για την ευρωπαϊκή σκέψη. Ο πρόωρος χαμός του (τον Οκτώβριο του 1970) δεν τον άφησε να πραγματοποιήσει αυτό το σχέδιό του. Το μόνο που πρόλαβε είναι η "Εισαγωγή στον Λούκατς και τον Χάιντεγγερ" - κι αυτή όχι τελειωμένη - που την έγραψε τον Αύγουστο του 1970, όπου καταστρώνει τις βασικές θέσε...
Διαβάστε περισσότερα...

ΡΟΜΑΝΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΚΛΑΣΙΚΙΣΜΟΣ
Θέλω να υποστηρίξω ότι ύστερα από εκατό χρόνια ρομαντισμού, είμαστε σε μια εποχή αναβίωσης του κλασικού, και ότι το ιδιαίτερο όπλο αυτού του καινούργιου κλασικού πνεύματος, όταν λειτουργεί μέσα στην ποίηση, θα είναι το φανταστικό. Και σε αυτό πιστεύω ότι έγκειται η υπεροχή του φανταστικού: όχι η υπεροχή γενικά και απόλυτα, διότι κάτι τέτοιο θα ήταν προφανώς ανοησία, αλλά η υπεροχή με την έννοια ότι χρησιμοποιούμε τη λέξη "καλό" στη σφαίρα της εμπειρικής ηθικής - καλό για κάτι, ανώτερο ως προς κάτι. Θα πρέπει, λοιπόν, να αποδείξω δύο πράγμα...
Διαβάστε περισσότερα...

Ο ΕΞΑΝΘΡΩΠΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ
Τα περιεχόμενα αυτού του βιβλίου, που συνιστούν μια πρόσβαση της Ψυχανάλυσης διά της γλώσσας όσο και μία πρόσβαση της γλώσσας διά της Ψυχανάλυσης, θα μπορούσαν να στεγαστούν και κάτω από τον τίτλο: Μέσα στον Καθρέφτη (και τι βρήκε η Αλίκη βγαίνοντας). (. . .) Οι επόμενες σελίδες, όπως και όλο μου το προηγούμενο έργο (ένα έργο που παραδέχομαι πως υπακούει στις μεγάλες προτάσεις της Ψυχανάλυσης χωρίς όμως να είναι κι απόλυτα πειθαρχικό), ψάχνουν σύμφωνα με τις δυνάμεις τους τη μυστήρια ταραχή των νερών. Εδώ σχηματίζεται μια δίνη, εκεί οργανώ...
Διαβάστε περισσότερα...

ΓΕΡΜΑΝΙΚΟΣ ΚΑΙ ΑΓΓΛΙΚΟΣ ΡΟΜΑΝΤΙΣΜΟΣ (ΜΙΑ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ)
Το κείμενο του διάσημου Τσέχου διανοητή Ρενέ Βέλλεκ, που παρουσιάζεται εδώ, έχει σαν κύριο στόχο του την πρόκληση που ο Άρθουρ Ο. Λοβτζόυ διατυπώνει στο βασικό του κείμενο: «Περί της διακρίσεως των ρομαντισμών» (1924). Συγκεκριμένα ο Λοβτζόυ αποφαίνεται πως «θα έπρεπε να μάθουμε να χρησιμοποιούμε τη λέξη "ρομαντισμός" στον πληθυντικό. Αυτό βέβαια αποτελεί ήδη την πρακτική των πλέον προσεκτικών και παρατηρητικών ιστορικών της λογοτεχνίας, στον βαθμό που αναγνωρίζουν ότι ο "ρομαντισμός" μιας χώρας πολύ λίγα κοινά σημεία έχει με εκείνον κάποι...
Διαβάστε περισσότερα...

ΕΠΤΑ ΚΑΙ ΕΝΑ CANTOS
Στην έκδοση αυτή αντιγράφω εννιά από τα Cantos του Έζρα Πάουντ, μάλιστα ούτε εννιά ακριβώς αφού το ένα (το XVI) είναι απόσπασμα και όχι ολόκληρο το ποίημα. Δεν νομίζω ότι θα μπορούσα να κάνω κάτι περισσότερο από το να κοινοποιήσω τον τρόπο με τον οποίο εγώ διαβάζω τον ποιητή, και την αγωνία πού μεσ' απ' αυτόν εισπράττω. Αντιγράφω, δεν μεταφράζω, και έξαλλου δεν θα μ' ενδιέφερε η μετάφραση τουλάχιστον στην περίπτωση του Πάουντ. Στο τέλος παρατίθεται ένας στοιχειώδης σχολιασμός πού ίσως διευκρινίζει ορισμένα κρίσιμα κατά τη γνώμη μου σημεία ...
Διαβάστε περισσότερα...

ΚΡΑΤΟΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ
Το θέμα αυτού του βιβλίου δεν εξαντλείται βέβαια από τα τρία κείμενα που παρουσιάζουμε, όσο σπουδαία και αν είναι αυτά. Πρόθεσή μας όμως δεν είναι να εξαντλήσουμε το θέμα αλλά απλώς να το ξαναθυμίσουμε ξεθάβοντάς το από τους σωρούς των απορριμμάτων της πολιτικής επικαιρογραφίας. Η έκδοση των κειμένων αυτών αποτελεί μια μικρή αναδρομή σε μίαν από τις πιο εύφορες περιοχές της νεώτερης σκέψης - στην κρίσιμη δεκαετία του 1840 - που έμεινε σημαδεμένη από τις εκρηκτικές συνέπειες της λεγόμενης «εγελιανής αριστεράς». Βέβαια το κείμενο του Χέγκελ ...
Διαβάστε περισσότερα...

ΤΑ ΟΡΙΑ ΤΟΥ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΣΜΟΥ ΣΤΗΝ ΑΝΘΡΩΠΟΛΟΓΙΑ
Το κείμενο του David Goddard που παρουσιάζεται εδώ προέρχεται από έναν συλλογικό τόμο που κυκλοφόρησε στις αρχές της δεκαετίας του '70, υπό την επιμέλεια του βρετανού ιστορικού Robin Blackburn (γεν. 1940), με τίτλο Ideology in Social Science: Reading in Critical Social Theory (Fontana, 1972). Συμμετέχουν μεγάλα θεωρητικά ονόματα, συνδεδεμένα περισσότερο ή λιγότερο με τη ριζοσπαστική πολιτική της εποχής: Ralph Miliband, Martin Shaw, E.J. Hobsbawm, Maurice Godelier, Gareth S. Jones, Martin Nicolaus, C.B. Macpherson, J.H. Westergaard, Lucio C...
Διαβάστε περισσότερα...

Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΤΡΑΓΙΚΟΤΗΤΑΣ
Το πρόβλημα της τραγικής συνείδησης απλώθηκε σ' ολόκληρο τον δυτικό κόσμο, έτσι πού η τραγικότητα αναιρούσε διαρκώς ένα εντοπισμένο αισθητικό ή φιλοσοφικό κέντρο, καταστρέφοντας την ιστορικότητα της αυθεντίας. Το πνεύμα αναζητούσε διαρκώς την τραγικότητά του με τη θέρμη της αναγωγής του ανθρώπου σε μια ιδανικότητα σπαραγμού, όπου το ύψιστο διεκδικείται σαν αυτοπροσδιορισμός και δικαιωμένη ανάλυση. Παράλληλα όμως με τον ζωτικό χώρο του δημιουργικού στοχασμού και της αγωνιακής τέχνης, δημιουργήθηκε μια φυγόκεντρη τάση -από την πλευρά της αισ...
Διαβάστε περισσότερα...