ΜΕΡΑΚΛΗΣ Γ. ΜΙΧΑΛΗΣ

ΘΕΜΑΤΑ ΛΑΟΓΡΑΦΙΑΣ
Ο τόμος εντάσσεται στη σειρά της «Νέας Ελληνικής Λαογραφίας». Ο προσδιορισμός «νέα» δεν υπονοεί ότι υπάρχει κάποια βαθιά ρήξη με τη λαογραφία του Πολίτη και των επιστημόνων συνεχιστών του. Θέλει απλώς να δηλώσει ότι και η λαογραφία, όπως και όλες οι άλλες επιστήμες του ανθρώπου, αναπόφευκτα εξελίσσεται, αποτελώντας ωστόσο φυσική συνέχεια της προηγούμενης λαογραφίας. Η εξέλιξη δεν σημαίνει ρήξη. Άλλωστε, ειδικά όσον αφορά τις επιστήμες του ανθρώπου, όσο πιο συνετός γίνεται κανείς με τα χρόνια, τόσο περισσότερο πείθεται ότι η ανανέωση και η ...
Διαβάστε περισσότερα...

ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ
Πρόλογος Α΄ Η λαογραφία ως επιστήμη 1. Η ιστορικότητα των λαογραφικών φαινομένων 2. Λαός και λαϊκός πολιτισμός 3. Η σιωπή, τα γέλια και τα κλάματα. Μικρή συμβολή στη διευκρίνιση των σχέσεων της λαογραφίας με τη φιλολογία και την κοινωνιολογία Β΄ Η πόλη και η αστική ζωή 1. Αστική λαογραφία 2. Ο άνθρωπος της πόλης 3. Ο άνθρωπος της πόλης και το θέμα της παρακμής 4. Πολιτιστικά 5. Τι είναι ο folklorismus 6. Το αργό γδύσιμο 7. Λαογραφικά της Αθήνας (1834-1984) Γ΄ Ο άλλος χώρος 1. Όψεις παραδοσιακότητας του χώρου 2. Διαβρώσεις και επιβιώσεις στ...
Διαβάστε περισσότερα...

ΣΥΓΧΡΟΝΟΣ ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΛΑΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ
Θα μπορούσε κανείς να ονομάσει τη λαογραφία ρομαντική επιστήμη: το γεγονός ότι γεννήθηκε στα μέσα του αιώνα του ρομαντισμού -του 19ου αιώνα- τη σημάδεψε με μια διαρκή ανησυχία, με έναν συνεχή προβληματισμό για το ζωτικό θέμα της ίδιας της ύπαρξής της, του προορισμού της. Μπορεί να είναι αυτό πρόβλημα των πνευματικών επιστημών γενικά: μια ρευστότητα στη διαγραφή των ορίων, μέσα στα οποία κινείται η καθεμιά· αυτή η ρευστότητα όμως αποκορυφώνεται στη λαογραφία, η οποία ύστερα από ατελείωτες συζητήσεις, επί δεκαετίες πριν από τον πόλεμο, σχετι...
Διαβάστε περισσότερα...

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ
Τα ξεχωριστά και σε κάποια χρονική διαδοχή εκδεδομένα τρία τεύχη, "Κοινωνική Συγκρότηση" (1984), "Ήθη και Έθιμα" (1986) και "Λαϊκή Τέχνη" (1992), που συνοδεύονταν με το γενικό υπέρτιτλο "Ελληνική Λαογραφία", θεώρησα σκόπιμο να τα ανατυπώσω μαζί στον παρόντα τόμο. Εξαρχής άλλωστε είχε το έργο συλληφθεί, σχεδιασθεί και γραφεί ως ενιαίο. Η τμηματική έκδοση είχε απλώς υπαγορευθεί από την ανάγκη, οι φοιτητές της Φιλοσοφικής Σχολής και των Παιδαγωγικών Τμημάτων του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, ύστερα του Παιδαγωγικού Τμήματος Δημοτικής Εκπαίδευσης τ...
Διαβάστε περισσότερα...

ΓΙΑ ΤΟ ΛΑΙΚΟ ΠΑΡΑΜΥΘΙ
Στο διάστημα 1998-2004 δημοσίευσα σε περιοδικό απευθυνόμενο κατεξοχήν σε νηπιαγωγούς τα μικρά σημειώματα που βρίσκει ο αναγνώστης τώρα συγκεντρωμένα στον παρόντα μικρό τόμο. Μετά παρέλευση αρκετών έκτοτε χρόνων θεώρησα σκόπιμο να έχουν μια σταθερή θέση σ' ένα βιβλίο, καθώς σ' αυτά περιέχονται αρκετές από τις σκέψεις που έχω διατυπώσει, τις ιδέες που έχω διαμορφώσει για το ηγεμονικό αυτό είδος της παραδοσιακής λαϊκής προφορικής λογοτεχνίας. Δεν υποτιμώ καθόλου τη μεγάλην αξία του δημοτικού τραγουδιού ή της συγγενούς σε πολλά προς το παραμύθ...
Διαβάστε περισσότερα...

ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΟΛΗ
Το παρόν βιβλίο περιλαμβάνει 37 δημοσιεύματα από το περιοδικό Νέα Πορεία. Τα κείμενα αυτά αφορούν την πόλη και έχουν ένα πολύπλευρο χαρακτήρα. Αντλούν υλικό και πληροφορίες από ποικίλες πηγές και εντυπωσιάζουν με την κριτική στάση του συγγραφέα τους, που αντλεί από παντού, και όχι μονοδιάστατα από έναν χώρο. Λαογραφία, ποίηση, πεζογραφία, δοκίμια, μελετήματα συναφή με το θέμα του, ελληνικά και ξένων συγγραφέων, για την πόλη και την αστική ζωή γενικά, είναι οι πηγές του Μιχαήλ Γ. Μερακλή, που όμως έχουν τη σφραγίδα της δικής του αντίληψης κ...
Διαβάστε περισσότερα...

ΕΝΤΕΧΝΟΣ ΛΑΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ
Συγκεντρώνω εδώ μερικά κείμενα, δημοσιευμένα και αδημοσίευτα, σχετικά με τη λαϊκή λογοτεχνία. Χρησιμοποιώ αυτό τον όρο, σε σχέση με το σύνολο των περιλαμβανόμενων εδώ θεμάτων, χωρίς ενδοιασμό. Πιστεύω, μαζί και με άλλους, ότι το γούστο, άρα και τα κριτήρια που το προσδιορίζουν, δεν είναι απλά, δηλαδή τα ίδια για όλους, «επι τη βάσει» της οντολογικής, ας πούμε, αρχής, ότι το ωραίο δεν μπορεί παρά να είναι, σε κάθε περίπτωση, ένα. Ανάμεσα σ' αυτή τη δεσμευτική μοναδικότητα της ωραιότητας και στον ισχυρισμό, στην άλλη άκρη, για τον απροσμέτρη...
Διαβάστε περισσότερα...

ΛΑΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΔΙΑΦΩΤΙΣΜΟΣ
Στους χρόνους του Νεοελληνικού Διαφωτισμού προτείνεται από τους εκπροσώπους της κοραϊκής «μέσης οδού» για τον υπόδουλο ακόμα ελληνικό λαό, ενόψει πάντως της προσδοκώμενης ανεξαρτησίας του, ένα πρότυπο πολιτισμού με το συγκερασμό θεμελιωδών παραμέτρων: παράδοσης και νεωτεριστικού πνεύματος, λαϊκότητας και λογιότητας, Ανατολής και Δύσης. Η μεικτή γλώσσα θεωρείται η πλέον αρμόζουσα ως το αντικαθρέφτισμα ενός ανάλογου πολιτισμού. Το δοκίμιο αυτό επιχειρεί να δείξει, ότι το προτεινόμενο πρότυπο δεν υπήρξε εξωπραγματικό κατασκεύασμα, αντίθετα η ...
Διαβάστε περισσότερα...

ΤΑ ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΑ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ
Στον λαϊκό πολιτισμό της Κρήτης, μετά από σύντομη αναφορά στην προϊστορία και την ιστορία της, γίνεται μια κατά το δυνατόν αντιπροσωπευτική προσέγγιση σε επιμέρους μορφές του υλικού, κοινωνικού και πνευματικού βίου, με κάποια διάκριση βέβαια σχετικά συμβατική, δεδομένου ότι οι εκφράσεις της συλλογικής ζωής σε αρκετές περιπτώσεις είναι σύνθετες και αλληλοσυμπληρούμενες, με άμεση επήρεια του φυσικού περιβάλλοντος, των ασχολιών των κατοίκων και της ιστορίας γενικότερα. Ο πολιτισμός αυτός λειτουργούσε και ως κώδικας καθημερινής ζωής και ηθικής...
Διαβάστε περισσότερα...

ΕΚΑΤΟ ΨΗΓΜΑΤΑ
Η παρούσα έκδοση περιλαμβάνει εκατό δημοσιεύματα του Δασκάλου μου Μιχαήλ Γ. Μερακλή, τα οποία δημοσιεύτηκαν από το 2012 μέχρι το 2021 στο ενημερωτικό Site για το βιβλίο και τον πολιτισμό Diastixo.gr, του οποίου διευθυντής είναι ο λογοτέχνης Μάκης Τσίτας. Η κατάταξη των περιεχομένων της έκδοσης αποκάλυψε αμέσως σε ενιαία σύνολα τις διαπιστώσεις, τις σκέψεις και τους προβληματισμούς του συγγραφέα. Εκείνο που εντυπωσιάζει είναι ότι κινείται σε πολλούς χώρους και δεν περιορίζεται μόνο στον επιστημονικό του χώρο, τη Λαογραφία. Έτσι, η πρώτη κατ...
Διαβάστε περισσότερα...

ΤΡΑΓΩΔΙΑ ΚΑΙ ΛΑΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΑΘΗΝΑ (ΣΚΛΗΡΟΔΕΤΗ ΕΚΔΟΣΗ)
Κύριος στόχος του βιβλίου μου είναι να κάνει γνωστό το αρχαίο δράμα (τους τρεις ποιητές: Αισχύλο, Σοφοκλή, Ευριπίδη) σ' ένα κατά το δυνατόν ευρύτερο κοινό αναγνωστών και να δείξει πόσα οφείλουν οι μεγάλοι αυτοί ποιητές στο σύγχρονό τους λαϊκό πολιτισμό. Η ανάδειξη τού πόσο πολλά άντλησε -σχεδόν όλα, εκτός από την ίδια την ιδιοφυΐα των ποιητών- το αρχαίο δράμα από το λαϊκό πολιτισμό και τού πώς οι τρεις τραγικοί τα μεταχειρίστηκαν και επεξεργάστηκαν, και συχνά τα προεξέτειναν, ποιητικά και στοχαστικά - φιλοσοφικά. Για τους μύθους ο Νικόλαο...
Διαβάστε περισσότερα...

ΤΑ ΠΑΡΑΜΥΘΙΑ ΜΑΣ
Ο τόμος περιέχει επτά κείμενα για τα παραμύθια. Στο πρώτο γίνεται λόγος για το δύσκολο πρόβλημα της προέλευσης των παραμυθιών όχι μόνο των ελληνικών - και θίγονται μερικά επίκαιρα προβλήματα (επιβίωση των παλαιών παραμυθιακών μορφών, δημιουργία νέων). Στο δεύτερο ο λόγος είναι ειδικά για τα ελληνικά παραμύθια. Στο τρίτο κείμενο εξετάζονται οι συνέπειες της υποχώρησης των λαϊκών παραμυθιών ως προφορικής αφήγησης και η μεταβολή τους σε φιλολογικό είδος, ενώ το τέταρτο αποτελεί δείγμα ενός από τους τρόπους με τους οποίους εξετάζεται πλέον φιλ...
Διαβάστε περισσότερα...

ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ 1945-1980 (ΠΡΩΤΟΣ ΤΟΜΟΣ)
Όταν το 1971 τύπωνα για πρώτη φορά αυτό τον τόμο, έγραφα, και με κάποια έμφαση: "Στο βιβλίο αυτό μιλώ μόνο για ό, τι γράφτηκε μετά τον πόλεμο, για ό, τι τον προϋποθέτει σα μια τρομερή πείρα. Θα υπερασπιστώ δηλαδή μιαν υπόθεση: την ελληνική ποίηση (σ' αυτό τον τόμο στον επόμενο την ελληνική πεζογραφία) της μεταπολεμικής εποχής. [...] Υπάρχει το δικαίωμα της σύγχρονης ποίησης να λογαριάζεται μοναχή της, με μιαν αυτοτέλεια. Τα γεγονότα που ζήσαμε από τον πόλεμο και δώθε εκθρέψανε νέες ποιητικές γενεές, που δεν έχουν σχεδόν τίποτα κοινό με το...
Διαβάστε περισσότερα...

ΠΑΡΟΙΜΙΕΣ ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΚΑΙ ΤΩΝ ΑΛΛΩΝ ΒΑΛΚΑΝΙΚΩΝ ΛΑΩΝ
Είναι λοιπόν οι παροιμίες ένα αληθινό μεταλλείο, που αν σκάψουν πάνω του οι φίλοι της λαϊκής λογοτεχνίας και του λαϊκού πολιτισμού γενικά, -ο οποίος εμπεριέχεται συμπυκνωμένος στα μικροκείμενα αυτά-, θα ανακαλύψουν ανεξάντλητα κοιτάσματα καλλιτεχνικών και πνευματικών θησαυρών. Το είχε πει -αλλά δεν εισακούστηκε όσο κι όπως έπρεπε- ο Κωστής Παλαμάς: "Αξίζει ν' αναλυθούν οι "παροιμίες", ως μνημεία γλωσσικά, που μια μέρα θα ευεργετήσουν το φιλόσοφο, θα ευεργετήσουν τον ποιητή [...] Αξίζει να μελετηθεί ξεχωριστά ο φραστικός τρόπος του λαού μέσ...
Διαβάστε περισσότερα...

ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΛΑΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ
"Ο "λαός" της λαογραφίας είναι μια έννοια που επανειλημμένα έχει συζητηθεί, χωρίς και να διατυπώνεται, στις περισσότερες περιπτώσεις, ένας ικανοποιητικός ορισμός ίσως αυτό έχει σχέση με τις συντηρητικές απαρχές της επιστήμης αυτής, που διαμορφώθηκε στα μέσα του περασμένου αιώνα, στη δίνη των κοινωνικών αναταράξεων και των επαναστατικών γεγονότων, στα οποία και θέλησε (τουλάχιστον είταν στις προθέσεις των ιδρυτών της) να βάλει ένα φραγμό." (ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΣΤΟ ΟΠΙΣΘΟΦΥΛΛΟ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ)...
Διαβάστε περισσότερα...

Ο ΣΥΓΧΡΟΝΟΣ ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΛΑΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ
Θα μπορούσε κανείς να ονομάση τη Λαογραφία ρομαντική επιστήμη: Το γεγονός, ότι γεννήθηκε στα μέσα του αιώνα του Ρομαντισμού -του περασμένου αιώνα- τη σημάδεψε με μια διαρκή ανησυχία, με ένα συνεχή προβληματισμό για το ζωτικό θέμα της ίδιας της ύπαρξής της, του προορισμού της. Μπορεί να είναι αυτό πρόβλημα των πνευματικών επιστημών γενικά -μια ρευστότητα στη διαγραφή των ορίων, μέσα στα οποία κινείται η καθεμιά η ρευστότητα όμως αυτή αποκορυφώνεται στη Λαογραφία, η οποία ύστερα από ατελείωτες συζητήσεις, επί δεκαετίες πριν από τον πόλεμο, ...
Διαβάστε περισσότερα...

ΕΥΤΡΑΠΕΛΕΣ ΔΙΗΓΗΣΕΙΣ
Ο συγγραφέας του βιβλίου, καθηγητής της λαογραφίας στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων και κριτικός της λογοτεχνίας, αποκαλύπτει τη σοβαρή πλευρά των λαϊκών ευτράπελων διηγήσεων, κειμένων που δεν προσέχτηκαν όσο έπρεπε και όσο τους άξιζε, από ένα πνεύμα κοντόθωρης αντίληψης, που θεωρεί ανήθικο και αντιπαιδαγωγικό ό,τι εμφανίζεται με μια ρεαλιστικήν αμεσότητα και αποκαλύπτει τις άσχημες πλευρές της ζωής. Με την εξέταση που επιχειρείται εδώ διανοίγεται η προοπτική μιας κοινωνιολογίας των κωμικών λαϊκών κειμένων, τα οποία δεν πλάστηκαν αποκλειστικά κα...
Διαβάστε περισσότερα...

Η ΣΥΝΗΓΟΡΙΑ ΤΗΣ ΛΑΟΓΡΑΦΙΑΣ
Έχει γίνει μόδα ορισμένοι ιστορικοί, κοινωνικοί ανθρωπολόγοι, κοινωνιολόγοι και άλλοι να ασκούν αξιωματικά μιαν επιδερμική κριτική στη λαογραφία, χρησιμοποιώντας μονότονα τα ίδια πάντα τετριμμένα, κυριολεκτικά έωλα επιχειρήματα, αγνοώντας (ηθελημένα ή όχι, δεν έχει ιδιαίτερη σημασία) την ιστορία και προπάντων τη διαδρομή της επιστήμης αυτής ιδίως στο δεύτερο μισό του εικοστού αιώνα. Ο συγγραφέας του παρόντος βιβλίου έχει εκφράσει με διάφορους τρόπους την ανάγκη να γίνει ένας επιστημονικός διάλογος για να διευκρινιστούν πολλές παρεξηγήσεις....
Διαβάστε περισσότερα...

ΤΕΣΣΕΡΑ ΔΟΚΙΜΙΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΚΑΒΑΦΗ
Η γοητεία της ποίησης του Καβάφη είναι σχεδόν ένα αίνιγμα. Οι μελετητές της προτείνουν βέβαια λύσεις: οφείλεται στο μικρό περιεκτικό ποίημα· στην ιδιοφυή εκλογή και ανάδειξη κάθε φορά ορισμένων λεπτομερειών ενός συνόλου· στην ιδιόρρυθμη γλώσσα· στην εναλλαγή προσώπου και προσωπείου, στην εναλλαγή προσωπείων· στη μεταμφίεση του παρόντος σε παρελθόν· στη δραματικότητα της ποίησης αυτής. Ωστόσο το μυστικό της καβαφικής γοητείας εξακολουθεί κατά ένα σημαντικό μέρος να διαφεύγει. [...] (Από τον πρόλογο της έκδοσης)...
Διαβάστε περισσότερα...

ΟΔΥΣΣΕΙΑ
Ο Όμηρος -ποιο άλλο όνομα να βρούμε, για να ονομάζουμε τον ποιητή της Οδύσσειας, που κανένας φιλόλογος πια σήμερα δεν πιστεύει πως είναι ο ίδιος με τον ποιητή της Ιλιάδας;- ίσως είναι ο πρώτος που επινόησε την κινηματογραφική τεχνική, το σπάσιμο της μονότονης ροής των γεγονότων με "φλας μπακ", με μια πραγματική ποιητική τάξη των γεγονότων, αρνούμενη και ανατρέπουσα τη φυσική τάξη. Έχουν περάσει σχεδόν δέκα χρόνια, αφότου ο Οδυσσέας κυρίεψε το "ιερό πτολίεθρο" της Τροίας, τα δέκα χρόνια που ξέρουμε πως θα χρειαστούν, για να γυρίσει στο σπίτ...
Διαβάστε περισσότερα...