Η ΕΤΕΡΟΤΗΤΑ
Γιατί η δυναμική φαντασμαγορία της ζωής δεν κατορθώνει ν' απορροφήσει τελείως τον συνειδητό άνθρωπο; Γιατί, ούτε ο έρωτας, ούτε ο πόνος μπορούν να τον περικλείσουν ολοκληρωτικά ως ύπαρξη και νιώθει κατάβαθα μιαν εκκρεμότητά του μέσα στο κόσμο που δεν κατορθώνει να εξουδετερώσει, έστω και αν τον κατεξουσιάσει και τον κερδίσει ολόκληρο; Τι είναι κείνο που μέσα του ασίγαστα τον προειδοποιεί πώς ο κόσμος και η ύπαρξή του είναι δυο διάφορες πραγματικότητες που μπορούν να συν-εργαστούν, να συν-υπάρξουν αλλά που δεν κατορθώνουν να συν-φωνήσουν κα...
Διαβάστε περισσότερα...

ΜΑΘΗΜΑ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ
Τα δυο σχολιαστικά δοκίμια που ακολουθούν γράφτηκαν το καλοκαίρι του 1971, ως λόγος -και συχνότατα αντίλογος- του πανελλήνιου εορτασμού για τα εκατονπενήντα χρόνια της εθνεγερσίας του Εικοσιένα. Τα θεωρώ ως μια συνειδησιακή μετοχή, όχι στον εορτασμό αλλά στην ιερή επέτειο. Για τον σχολιασμό του "Θούριου" του Ρήγα -το πρώτο δοκίμιο- χρησιμοποίησα τον τόμο "Ρήγα Βελεστινλή, Θεσσαλού: "Κείμενα" Έκδοση "Στοχαστής", Αθήνα 1969, και οι αριθμοί σε παρένθεση αναφέρονται στις σελίδες αυτής της έκδοσης που περιλαμβάνουν κι άλλα έργα του Ρήγα. Για το...
Διαβάστε περισσότερα...

Η ΜΑΡΤΥΡΙΑ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ
Τα κείμενα των τριών αυτών τόμων, με τίτλους «Αγωνιώδης θητεία», «Αυτοψία της εποχής» και «Η μαρτυρία του ανθρώπου» εγράφτηκαν και πρωτοδημοσιεύτηκαν πριν από την Δικτατορία της 21ης Απριλίου 1967 - μια περίοδο με σοβαρές πολιτικές, ηθικές, κοινωνικές, ιδεολογικές και πνευματικές συνέπειες για την Ελλάδα. Κοιταγμένα ύστερα από τόσα χρόνια αποκτούν τον χαρακτήρα μιας ιδεολογικής και πνευματικής «μυθολογίας» της προδικτατορικής νεοελληνικής περιόδου ζωής, αλλά και μιας προσωπικής μαρτυρίας, αφού εγράφτηκαν μέσα στην μάχη μιας συνείδησης με τ...
Διαβάστε περισσότερα...

Η ΑΜΦΙΣΒΗΤΗΣΗ ΤΟΥ ΚΑΤΕΣΤΗΜΕΝΟΥ
Τα κείμενα του τόμου αυτού είχαν γραφεί πριν από 15 χρόνια, -χρόνια κρίσιμα πάλι, και για τον τόπο μας και για τον κόσμο. Από τότε, πολλά πράγματα έχουν αλλάξει. Άλλαξαν και στον εσωτερικό κόσμο του συγγραφέα. Όχι τόσο οι ιδέες του -που κι αυτό είναι πνευματικά νόμιμο,- όσο ο τρόπος γραφής του. Για τούτο, ενώ το βιβλίο είναι από χρόνια εξαντλημένο, δεν δεχόταν να επανεκδοθεί πριν το αναπλάσει και του χαρίσει την τελική του μορφή. Επειδή όμως το βιβλίο αυτό αποδείχτηκε χρήσιμο βοήθημα για τους μαθητές των Λυκείων της πατρίδας μας που το ζητ...
Διαβάστε περισσότερα...

ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΡΥΦΕΡΟΤΗΤΑ
"Ξύπνησε μόλις άνοιξε τα βλέφαρά της η μέρα. Σηκώθηκε από την κλίνη του, στήμονες, πέταλα, φύλλα - χλωμά σεντόνια, ξεπνοημένες φωτιές, και βγαίνοντας το σώμα του από τα βάθη του ύπνου ξεκούραστο, αιστάνθηκε για όσα έβλεπε στο λευκό εκείνο σπίτι, στον κήπο, στο βουνό αντίκρυ που χώνευε τα τελευταία του σκοτάδια μέσα σε γάζες κυματιστές, στη θάλασσα που έδιωχνε ανατριχιάζοντας απαλά τα τελευταία της ενύπνια από μια γαλάζια ερημιά, μιαν απερίγραπτη παρθενική τρυφερότητα. Αναστέναξε και ρίγησε ευλογώντας τα μάτια του, το σώμα του ολόκληρο που ...
Διαβάστε περισσότερα...

ΟΙ ΠΡΟΛΑΛΗΣΑΝΤΕΣ
Ο κόσμος έρχεται στον άνθρωπο με ήχους, με εικόνες, με οσμές, με ψαύσεις. Η ύπαρξη αναπτύσσεται σε δίχτυ που νυχτόημερα καρτερεί απλωμένο ν' αλιεύσει την τροφή της. Κάποτε οι ήχοι γίνονται φωνή, και η φωνή λόγος. Κάποτε οι εικόνες σαλεύουν, πάλλουν και γίνονται μορφές, πρόσωπα ανθρώπινα που προφέρουν τον λόγο. Και κάποτε οι άνθρωποι, τα πρόσωπα, αποτυπώνουν τον λόγο τους στο χαρτί και φεύγουν, ανηφορίζοντας για του θανάτου την απόκοσμη δόξα. Αυτά τα χαρτιά, τα σημαδεμένα απ' τον λόγο του ανθρώπου, μας καρτερούν να γεννηθούμε. Με μύριους τρ...
Διαβάστε περισσότερα...

ΜΥΣΤΙΚΟΣ ΔΕΙΠΝΟΣ
Μια Κυριακή, τρίτη μέρα των Χριστουγέννων του 1964, βρέθηκα σ' ένα μικρό, λευκό εκκλησάκι της Αττικής, χωμένο κάτω από πεύκα μουσκεμένα μ' αραιή βροχή. Πήγα να μετάσχω στη Θεία Λειτουργία. Το εκκλησίασμα λιγοστό, έξη γυναίκες, οχτώ - εννιά άντρες. Όλα ήσυχα και σεμνά. Η ακολουθία με διαπότιζε, με αλλοίωνε, σαν να την Άκουγα για πρώτη φορά στη ζωή μου. Ένιωσα ξάφνου ν' ανεβαίνει στα στήθη μου, μυστικά, ολάνθιστο, ευωδιαστό κλαρί, η Χάρη της Ελευθερίας που δωρίζει ο Θεός. Μου ήρθαν δάκρυα. "Ζω στον εικοστό αιώνα μετά Χριστό, αλλ' ακούω και τ...
Διαβάστε περισσότερα...

ΑΓΩΝΙΩΔΗΣ ΘΗΤΕΙΑ
"ΘΗΤΕΙΑ ΣΤΟΝ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΣΜΟ": Ο Νεοελληνισμός είναι ένα εσωτερικό γεγονός και μια κίνηση από τα έσω της ύπαρξής μας προς τα έξω, με σκοπό ν' αλλοιώσει τον εξωτερικό κόσμο. Η εποχή είναι, για τη συνείδησή μας, μια κίνηση από τα έξω προς τα έσω, πίεση διαρκής για ν' αλλοιωθεί ο ακήρατος εσωτερικός μας κόσμος. Καθώς ο Νεοελληνισμός ανεβαίνει από τα βαθιά σκοτάδια, από τις ρίζες της ύπαρξής μας προς το φως της συνείδησης, έρχεται σε διάλογο με την εποχή. Η εποχή περνά, αφήνοντας επιτεύγματα και πληγές. Ο Νεοελληνισμός είναι από τη φύση του ένα δ...
Διαβάστε περισσότερα...

ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΒΕΒΑΙΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ
Η ΑΚΡΟΘΑΛΑΣΣΙΑ. Γεννιέται σε μιαν ακροθαλασσιά - στον κόσμο. Απ' εδώ τα στερεά και τα γνωρίσιμα, απ' εκεί, τα άγνωστα, τα απρόβλεπτα κι επίφοβα. Και ο έρωτας των συζύγων που τον προσκόμισε, είναι πράξη ακροθαλασσιάς, μεταξύ γνώσης και άγνοιας, αγάπης και μυστηρίου, γιατί οι σύζυγοι από ζεύγος ανάγονται σε γονείς, γόνο της ανθρωπότητας, γονιμοποιώντας τον ερημωμένο Χρόνο. [...] (Από την έκδοση)...
Διαβάστε περισσότερα...

Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΑΙΩΝΙΟΤΗΤΑ
Πριν, όλα ήταν μια απέραντη, ατέρμονη, ασύλληπτη, ακατανόητη και ιερά μυστηριώδης Κυριακή. Υπήρχε ο Θεός. Μόνος, Κύριος, Άναρχος, Ανείπωτος, ο Ών, πλήρης και απερίγραπτος. Τότε η Κυριακή δεν εγνώριζε Χρόνο, "εν αρχή" υπήρχε ο Άχρονος Θεός, το παν ήταν ο Θεός. Τίποτε πέρα από Αυτόν. Θεία Σιγή. Και πριν από τον κάθε άνθρωπο υπήρχε η ιερά Κυριακή. Γέννημα εκείνης της Σιγής η μυστηριώδης σιγή των σπερμάτων μέσα στις ωοθήκες του ζεύγους. Σε σιγή ζουν και αναμένουν να τα φορτίσει ο Έρως για να θερμανθούν, να κινηθούν μέσα στην σπασμωδική ένωση τ...
Διαβάστε περισσότερα...

Η ΜΟΝΩΣΗ ΩΣ ΣΥΝΟΜΙΛΙΑ
Το σώμα ενοίκει στην ψυχή. Η ψυχή είναι αθάνατη. Με τον οίστρο του έρωτα συλλαμβάνει το σώμα για να κατορθώσει, με αυτό, να εισέλθει στον κόσμο. Επιβαίνει η αθάνατη ψυχή στο θνητό σώμα, μόνη εκείνη, μόνο το σώμα, μόνος ο άνθρωπος τίκτεται, φανερώνεται μέσα στον κόσμο, που υπάρχει, για να υπάρξει και αυτός. Αν δεν είσαι μόνος κι αν δεν έρχεσαι μόνος, δεν μπορείς να είσαι άνθρωπος. Και αν δεν συναιστανθείς, με όλες τις δυνατότητές σου και σε όλες τις διαστάσεις σου, την μόνωσή σου ως απαρχή του υπάρχειν, δεν θα κατορθώσεις να ζήσεις στον κόσ...
Διαβάστε περισσότερα...

Η ΜΕΤΑΒΑΣΗ ΤΟΥ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΙΚΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ
Η συμφιλίωση τον ανθρώπου με τον κόσμο αυτό οδήγησε σε συμφιλίωσή του με τον θάνατο. Ετούτη η συγκλονιστική συμφιλίωση -που για αιώνες αναχαίτιζε η θρησκεία του Χριστού- οδήγησε σε μιαν αποκρουστική συμφιλίωσή του με τα στοιχεία του κόσμου. Και μετά τρεις κατεδαφιστικούς πολέμους μέσα στον 20ό αιώνα μετά Χριστόν, έπεσε η ανθρωπότητα ολόκληρη στην λατρεία, στην ηδονή της κατανάλωσης. Στην συμφιλίωσή της με τον κόσμο και με τον θάνατο. Ωστόσο, και ο άνθρωπος - καταναλωτής εξακολουθεί να πεθαίνει. Φοβάται τον θάνατο, τρομάζει από το Μηδέν πού...
Διαβάστε περισσότερα...

ΜΟΥΣΙΚΗ
Όταν έχασε τον Άνθρωπο που τον έφερε στον Κόσμο, όλες του οι Αισθήσεις φαρμακώθηκαν από την Σιγή. Η Πλάση πάσα σιγούσε γι' αυτόν, φιμωμένη από το Μυστήριο του θανάτου, από τον παραλογισμό της Αγάπης. Κοπιάζουμε να προετοιμαστούμε για τον προσωπικό μας Θάνατο κι ίσως δεν προλαβαίνουμε να βαστάζουμε τον Θάνατο των Δικών μας. Από εκείνη την πολύμηνη Σιγή, αιστάνθηκε μέσα στο σφριγηλό ελληνικό Καλοκαίρι, κάποια βαθειά Φωνή να τον ανακαλεί στην Ζωή, μια φωνή που αδιάκοπα έχανε. Ήταν Φωνή "φαντασματική" που την αναζήτησε, μέσα του πάλι, με Μουσι...
Διαβάστε περισσότερα...

ΠΑΙΔΕΙΑ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ
Είτε είμαστε "εγκαταλειμμένοι" μέσα στην ελευθερία, όπως παρατηρεί ο Χάιντεγγερ ψαύοντας ψύχραιμα την αρχέγονη σκληρότητα της ανθρώπινης ειμαρμένης, είτε, μόλις λάβουμε συνείδηση του εαυτού μας την αναζητούμε, ή αλήθεια μας είναι πως δεν μπορούμε να ζήσουμε και να καταξιωθούμε ως άνθρωποι χωρίς ελευθερία. Στοχαζόμαστε, λαχταρούμε, αναζητούμε, αποκτούμε, προασπίζουμε, χάνουμε και ξανακερδίζουμε την ελευθερία καθώς γίνεται με τον Θεό και με τον βαθύ εαυτό μας. Κι όσες φορές, αποτραβηγμένοι σε κάποια μυστική όχθη της ζωής, αποφασίζουμε να την...
Διαβάστε περισσότερα...

Η ΥΠΟΘΕΣΗ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ
Το σύνθετο αυτό δοκίμιο δοκιμίων επήγασε από μιαν αντίληψη, και μαζί πρόθεση, κυκλική. Για τούτο, θέματα κεφαλαιώδη που θίγονται στο ξεκίνημά του, δεν ολοκληρώνονται παρά στο τέλος του. Συνιστώ, επομένως, στους αναγνώστες του να το έχουν κατά νου, καθώς θα διαμορφώνουν τις δικές τους απόψεις. Και να μη λησμονούν πως αν ο συγγραφέας του εζούσε στην Αφρική ή στην Ασία, το κείμενο αυτό θα είχε άλλο χαρακτήρα και διαφορετικά, νομίζω, νευραλγικά κέντρα ενδιαφέροντος. Αλλά το βιβλίο αυτό αποτυπώθηκε με βιωματικό κέντρο την Ευρώπη και ως κάποιο β...
Διαβάστε περισσότερα...

ΜΑΚΡΙΝΟ ΜΟΝΑΧΙΚΟ ΦΕΓΓΑΡΙ
Τώρα πια δεν έπρεπε να κελαηδούνε πουλιά. Κι όμως τα πουλιά κελαηδούσαν. Κάθε πρωί στον ευκάλυπτο της αυλής μαζεύονταν αναρίθμητα και τραμπαλίζονταν στα κλαδιά με μια ξεγνοιασιά, τ' αθεόφοβα! Η φύση είναι αδιάφορη στα παθήματά μας. Αστράφτει ο ήλιος κι ας γκρεμίζεται ο κόσμος στο θάνατο. Ήλιος και θάνατος κάνουν τη δουλειά τους, ενώ εμείς υποφέρουμε. Το σύμπαν θρηνεί όταν μέσα σου αχτιδοβολεί χαρά. Εσύ ευτυχείς και τα θηρία αλληλοσπαράζονται, τα νέα βλαστάρια ανθοφορούν, πεθαίνουν οι πεταλούδες, γεννούν οι μέλισσες, σκοτώνονται οι άνθρωποι...
Διαβάστε περισσότερα...

ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΗ ΑΝΘΡΩΠΟΓΕΩΓΡΑΦΙΑ
Τα χειρόγραφα του βιβλίου αυτού περίμεναν μέσα σ' ένα συρτάρι δέκα χρόνια. Απ' το 1966 που πραγματοποίησα την επίσκεψή μου στις Ενωμένες Πολιτείες της Αμερικής ως σήμερα, οι σκληρές και ταπεινωτικές περιπέτειες του Έθνους μου, είχαν κλείσει την καρδιά μου. Η αποδειγμένη ανοχή και, αρκετές φορές, η ενίσχυση της δικτατορίας στην Ελλάδα με αποκορύφωμα την αιματοστάλαχτη, δεινή περιπέτεια της Κύπρου όπου η αμερικανική πολιτική -αν δεν την προκάλεσε- πάντως δεν έπραξε τίποτα για να την εμποδίσει να εξελιχθεί σε τραγωδία, ενώ αναμφισβήτητα μπορο...
Διαβάστε περισσότερα...

Ο ΒΙΟΣ ΩΣ ΠΕΡΙΗΓΗΣΗ

ΑΥΤΟΨΙΑ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ
(. . .) Δεν μπορεί κανείς να ξέρει τι απ' αυτά που γράφει θα σωθεί, μέσα από την αέναη κάθαρση που επιτελεί στον κόσμο αυτόν ο χρόνος. Αρκεί κανείς να μη κρυφτεί και να ομολογήσει ποιος και τι είναι. Τα κείμενα του τόμου αυτού ακριβώς σ' αυτή την ομολογία προβαίνουν: ποιος και τι είναι κείνος που τα έγραψε αγγίζοντας την πύρινη ουσία του παρόντος, υποφέροντας μέσα στην αναθεωρητική εποχή του και προσπαθώντας, κατά την κρίση του, να διασώσει την πολύτιμη μαρτυρία του πνεύματος που γνωρίζει τα πράγματα σε κατάσταση μάχης. Τα κείμενα αυτά βγή...
Διαβάστε περισσότερα...

ΓΙΑ ΤΗΝ ΙΩΑΝΝΑ ΤΣΑΤΣΟΥ
Όταν επιχειρεί κανείς να αναγνώσει ένα έργο ποιητικό, σαν αυτό για το οποίο θα μιλήσω απόψε, και να διατυπώσει έστω και μερικές πτυχές του ερμηνεύοντάς τες με δικά του λόγια, διατρέχει πάντα τον κίνδυνο να μείνει στην παρά-φραση και στην ελλειπτική αναμετάδοση ενός πνευματικού πλούτου, που μόνο η ποίηση έχει το προνόμιο να εκφράζει αντλώντας από το ανέκφραστο. Παρά την πολύτιμη εμπειρία, που φέρει μέσα του ο αναγνώστης, ο κίνδυνος από μια τέ-τοια προσπάθεια είναι ακόμα πιο εμφανής, όταν έχει να κάνει κανείς με μια ποίηση τόσο υψηλή και πολ...
Διαβάστε περισσότερα...