Οι ποιητικές συλλογές και τα βιβλία του Θανάση Χατζόπουλου: Φιλί της ζωής, Οι λησμονημένοι, Πρόσωπο με τη γη, Μετόπη, Πέρασμα, Ψηφία για ψηφίδες, No human's land - Αναφορά, Στον ήλιο μοίρα, Ένα μικρό ξυλάκι ξύλινο, Μιγαδικά και αμφιθαλή, Αναγραμματισμοί στη σιωπή, Το άφωτο, Κανόνας, Ρήματα για το τόδο, Ωσεί παρόν, Ιδίοις σώμασι, Ο εξ αίματος νεκρός, Η κοίμηση, Από καταβολής δρόσου.

 

Περί το μέσον της δεκαετίας του ογδόντα, μια φίλη μου μίλησε για ένα βιβλιοπωλείο όπου το μετρημένο φοιτητικό χαρτζιλίκι μου θα μπορούσε να αναλογεί σε περισσότερα απ’ ό,τι συνήθως βιβλία. Ήταν μια φίλη από τον χώρο των βιβλιόφιλων, των πρώην βιβλιοπωλών, εκείνων για τους οποίους το βιβλίο και η ανάγνωση σήμαιναν πολλά. Αυτά τα τελευταία τα μοιραζόμασταν σε σημαντικό βαθμό, κι αυτό υποθέτω ήταν που την ώθησε να μου μιλήσει για το εν λόγω βιβλιοπωλείο. «Στη στοά της Όπερας», μου είπε, «μπαίνοντας από την οδό Ακαδημίας, το τελευταίο αριστερά, πριν στρίψεις για να βγεις από τη στοά προς την Ιπποκράτους». Κι αυτό γιατί, αν θυμάμαι καλά, απέναντι από τη Λέσχη του δίσκου υπήρχαν στη σειρά άλλα δύο βιβλιοπωλεία, τα οποία γνώριζα ήδη. Έτσι από αυτό το κομπολόγι βιβλιοπροτάσεων στις βιτρίνες τους, έπρεπε να καταλήξεις στην τελευταία χάντρα, που σχημάτιζε μια γωνία για τα βιβλία, καθώς υπήρχε και μια γυάλινη επιτοίχια προθήκη έξω ακριβώς από το βιβλιοπωλείο.

            Δεν νομίζω πως άργησα να διαβώ το κατώφλι και να συναντηθώ με τους δύο πυλώνες του χώρου, ακίνητους σαν πραγματικές κολώνες, τον Νίκο συνήθως πλησιέστερα στην είσοδο και τη Νίκη στο βάθος, σ’ αυτόν τον μακρόστενο χώρο πίσω από τον πάγκο που βρισκόταν μπαίνοντας δεξιά. Πιθανόν να υπήρχαν και άλλες διατάξεις αυτών των δύο προσώπων, αλλά νομίζω πως το σύνηθες ήταν αυτή η σειρά και η ακινησία. Γεγονός που όχι μόνον δεν με ενοχλούσε, αλλά αντίθετα με διευκόλυνε. Άλλωστε όταν ζητούσα κάποια πληροφορία για παλαιότερη η νεώτερη κυκλοφορία, η σιωπή λυνόταν και η ενημέρωση ήταν περισσότερο κι από εντελής. Αυτή η ατμόσφαιρα δεν άλλαξε και πολύ αφότου άρχισα να συχνάζω στον χώρο, έχοντας περιορίσει σε αυτόν σχεδόν αποκλειστικά τη σχέση μου με τον χώρο των βιβλιοπωλείων. Κι αυτό γιατί η ενημέρωση ή και τα βιβλία που βρίσκονταν σε πρώτη ζήτηση στον πάγκο ανάμεσα στον Νίκο και στην Νίκη ήταν εκείνα που αφορούσαν περισσότερο τα αναγνωστικά μου ενδιαφέροντα. Όσα από αυτά δεν βρίσκονταν εκεί, είχαν μια θέση στα ράφια.

            Κύλησαν έτσι μερικά χρόνια, οπότε μια μέρα η Νίκη, με κάποια επιφύλαξη στον τόνο της φωνής που συνδεόταν με το διάβημα και την διάδοχη κατάσταση, με πληροφόρησε ότι μετακομίζουν στη νέα διεύθυνση της Ασκληπιού. Γνώριζα τον χώρο, είχα κατέβει μια δυο φορές στις εκδόσεις Ηριδανός που στεγάζονταν εκεί παλαιότερα και αυτό το κάπως αχανές υπόγειο μου δημιουργούσε κάποια αμηχανία. Είχα την ίδια αίσθηση και από τους δύο πυλώνες τουλάχιστον στην αρχή, όταν πλέον ο στενός χώρος του πρώτου βιβλιοπωλείου αναπτύχθηκε στον πολλαπλά μεγαλύτερο της Ασκληπιού. Σαν να βρέθηκαν, το πρώτο διάστημα, έξω από τα νερά τους, μέχρι να κατοικηθεί ο νέος χώρος, και να αποσυρθεί στα ενδότερα μια και καλή ο Νίκος, και η Νίκη να αρχίσει κάπως να συνηθίζει τα αναπεπταμένα τετραγωνικά. Το ζήτημα ήταν να κατοικηθεί ο νέος χώρος, πράγμα που δεν άργησε να γίνει, με το ξετύλιγμα των διαφόρων κατηγοριών βιβλίων, αλλά βασικά με την είσοδο νέων προσώπων στην σκηνή, στην κεντρική πλατεία και σιγά σιγά μέσα στα χρόνια: του Στέφανου, της Μέμας, του Γιώργου, της Ραχήλ, του Μιχάλη. Κι αυτό ήταν το πιο σημαντικό: η εγγράμματη παρουσία αυτού του σκηνικού μπαλέτου, από το οποίο δεν άργησε να αποχωρήσει η Νίκη λόγω της συνταξιοδότησής της για να κάνει θριαμβευτικά την είσοδό της ξανά από την ίδια πύλη, με άλλη ιδιότητα, εκείνη της συγγραφέα Νίκης Αναστασέα. Γεγονός που επιβεβαίωνε ότι σε αυτήν την Πολιτεία όχι μόνον διάβαζαν αλλά και έγραφαν, γνωρίζοντας ότι το πρώτο είναι βεβαίως απαραίτητη προϋπόθεση για το δεύτερο.

            Έτσι αυτή η Πολιτεία όχι μόνον δεν έχασε τον χαρακτήρα της, αλλά εμπέδωσε εκείνα τα στοιχεία που την καθιέρωσαν ως το μεγάλο βιβλιοπωλείο του κέντρου, που δεν άργησε να βρει περισσότερο χώρο και για τα βιβλία της σκέψης, της φιλοσοφίας, της ιστορίας, των επιστημών του ανθρώπου. Με τους ανθρώπους της, αφού αυτοί της δίνουν τα χαρακτηριστικά της, που έχουν γνώση για τα βιβλία που διαθέτουν, και κρατούν πάντα έναν σημαντικό χώρο για την ποίηση και την λογοτεχνία εκείνη που αξίζει αυτόν τον χαρακτηρισμό, χωρίς να είναι απλώς τυπωμένο χαρτί. Τυπωμένο χαρτί, εμπριμέ χαρτί που, πολλοί εκδότες την περίοδο της λήθης, των ψευδαισθήσεων και του γλιστρήματος στις αθροίσεις των πωλήσεων και μόνο, πρότειναν στο φιλοθεάμον τηλεοπτικό κοινό ως το έντυπο ισοδύναμο της μαζικής υποκουλτούρας. Φαινόμενο διαχρονικό βεβαίως, που περνούσε παλαιότερα από τον δίαυλο των πρακτορείων του περιοδικού τύπου και που για ένα διάστημα έδωσε χώρο και λαβή στα βιβλιοπωλεία να μετατραπούν σε πωλητήρια τυπωμένου χαρτιού και όχι βιβλίων. Ευτυχώς τον ουσιαστικό της χαρακτήρα, η Πολιτεία, ούτε στην περίοδο αυτής της «κρίσης» πριν από την κρίση τον έχασε ποτέ, διαθέτοντας τους πολλαπλούς και ισχυρούς πυλώνες των ανθρώπων που την αποτελούν. Γιατί πριν από τους τίτλους των βιβλίων στα ράφια της μια εγγράμματη Πολιτεία είναι ζήτημα των ανθρώπων που πυκνώνουν τις τάξεις όσων εργάζονται γι’ αυτήν κι όσων διαβάζουν σε αυτήν.

                            Θανάσης Χατζόπουλος